Находкина Аграфена Терентьевна (1915 г.р.)

 

Находкина (Тарабукина) Аграфена Терентьевна ыам ыйын 16 күнүгэр 1915 сыллаахха Таатта Төрдүттэн икки көстөөх дьон-сэргэ сөбүлээн олохсуйбут Кутаакы диэн сиргэ төрөөбүтэ. Аҕата Тарабукин Терентий Спирдонович аҕыс бииргэ төрөөбүттэр, ийэтэ Ивановтар аймах кыыстара Дария Тимофеевна. Кинилэр бэйэлэрин илиилэрин күүһүнэн ынах сүөһү иитэн, бурдук ыһан, оттоон-мастаан биэс оҕону көрөн-истэн улаатыннаран алаһа дьиэлэриттэн олох киэҥ аартыгар үктэннэрбиттэрэ.

Аграфена Терентьевна Находкиннар үһүс уолларыгар Гаврилга кэргэн тахсан улааппыт сиригэр Кутаакыга ыал буолан олоролбуттар.

1929 сылтан саҕалаан дьону-сэргэни түмэр сыалтан нэһилиэккэ олорор сирдэринэн тыа хаһаайыстыбатын артыалларын, табаарыстыбаларын тэрийтэлээн бараллар. Биһиги дьоммут 1931 сылга саҥа тэриллибит «Бассабыык» диэн табаарыстыбаҕа иитэр ынах сүөһүлэрин, сылгыларын холбоон киирбиттэр. Табаарыстыба киинэ Кырамда эбит. Аҕабыт табаарыстыбаҕа сылгыһытынан үлэлээбит. Ийэбит утуу-субуу түөртэ оҕоломмут, ол эрээри оччолорго эмп-том, көрүү-истии мөлтөх буолан үс бастакы оҕолор кыра саастарыгар корь ыарыыттан өлбүттэр.

Аҕабыт Аҕа дойду Улуу сэриитигэр  1942 сыллаахха бэс ыйыгар барбыт, ийэбит биир саастаах уолунаан хаалбыт. Сэрии сылларыгар Кутаакыга холкуостаахтар оҕолорун хомуйан детсад тэриллэн ийэбит онно үлэлиир, ити кэмтэн сэрии тыылыгар үлэтэ саҕаланар. Саас, күһүн хонуу үлэтин былдьаһыктаах күннэригэр бурдук ыһыытыгар, күһүн хомуур үлэтигэр, сайынын от үлэтигэр күргүөмүнэн оҕо, дьахтар бары үлэлииллэр.

Аҕабыт уоттаах  сэрииттэн 1944 сыллаахха иккис группалаах инвалид буолан төрөөбүт дойдутугар эргиллэн кэлбит. Кини Арҕаа фроҥҥа 32 стрелковай полк воинскай чааһыгар рядовой саллаатынан сэриигэ сылдьыбыт. Харьков куораты босхолооһуҥҥа күүстээх киирсии, сэрии буолбутун туһунан кэпсиирэ.

Аҕа дойду сэриитин кэнниттэн 1945 сыллаахха иккис уоллара Ксенофонт төрөөбүт. Кини улаатан сүүрэ сырыттаҕына аҕабыт дьоно сүөһү-ас иитэн, бултаан-алтаан, от-бурдук ыһыытынан-хомуурунан дьарыктанан олорбут сирдэригэр «Хаастаахха» олохсуйаллар. Убайдара Дьөгүөр, Уйбаан, быраата Сэмэн, аймах оҕолор бары кэлэ-бара олорор, сылдьар тутаах ыаллара буолаллар.  Манна кэлэн биирдии-иккилии сыл арыттаах үс уол, үс кыыс оҕолоноллор. Оҕолор бэйэ-бэйэлэрин көрсөн, иллээхтик улааппыттар. Улаатан дьиэ ис-тас үлэтин толороллор. Ол курдук хаар-муус, от-мас, сүөһү көрүүтүн үлэлэригэр көмө дьон буолаллар. Сыыйа сайын, күһүн колхозка от, бурдук хомууругар үлэлииллэр.

Ийэбит кэлин бөһүөлэккэ көһөн киирбиппит кэннэ оҕо саадыгар поварынан, онтон нэһилиэк бытовой сыаҕар муоста суйааччынан үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Ийэбит туохтан да иҥнэн турбат уран тарбахтаах иистэнньэҥ этэ. Ырбаахытыттан, ыстааныттан саҕалаан бэргэһэтигэр, сонугар, этэрбэһигэр тиийэ тигэрэ. Чугас дьонун таҥаһын-сабын эдэриттэн кырдьаҕаһыгар диэри тигэрэ, бэрийэрэ. Кини тикпит үтүлүгүн, бэргэһэтин ааҕан сиппэккин. Куобах тириититтэн тайах тириитигэр тиийэ имитэрэ, таҥастыыра. Кэлин таҥас кырадаһынынан шахмат аттаран орон сабыытын тигэрэ. Өрүү иллэҥ олорбот, илиитин иистэн араарбат буолара. Ону тэҥэ солбуллубат дьиэ көрөөччү кини этэ. Кырачаан сиэннэрин көрсөр, күннээҕи аһылыгы бэлэмниир, кырдьар саас ыллар да сүөһү көрөргө көмөлөһөн хотоҥҥо сылдьара. Ордук сайыҥҥы былдьаһыктаах кэмҥэ улахаттар бары күнү күннүктээн ходуһаҕа от оттуу бардахпытына, кыралар дьиэҕэ эбээ көрүүтүгэр-истиитигэр хаалаллара, киэһээтин бэлэм аска кэлэрбит.

Ийэбит тыыл, үлэ бэтэрээнэ, сэрии кыттыылааҕын огдообото. Кини тыыл, үлэ бэтэрээнэ мэтээллэринэн, элбэх оҕолоох ийэлэр мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Тапталлаах ийэбит күн сиригэр олох олорбут кэрэ кэмэ биһиэхэ барыбытыгар олус күндү, умнуллубат, ыраас, үтүө өйдөбүл, холобур буолар.

 

 

 

Автор: А.Находкина, 2 кылаас