Михайлова Екатерина Михайловна

Сэрии ыар тыына мин хос эбэм олоҕор

Рефератым тиэмэтэ: Мин хос эбэм сэрии сылын оҕото

Сыала: Аҕа дойду Улуу сэриитэ бүппүтэ 80 сылынан мин хос эбэм, үлэ-тыыл бэтэрээнэ, сэрии кэмин оҕото Михайлова Екатерина Михайловна туһунан олоҕун билии, чинчийии

Соруга: хос эбэм олоҕун үөрэтии, чинчийии. Дьоҥҥо сэргэҕэ тарҕатыы

Актуальнаһа: Сэрии ыар тыыла мин хос эбэм олоҕор дьайыыта.

Киириитэ

Аҕа дойду Улуу сэриитэ хас биирдии норуокка, хас биир киһи сүрэҕэр оспот бааһы хаалларбыта. Сэрии ыар тыына үгүс үтүө дьону илдьэ барбыта, араас норуоту түмэ тарпыта. Уодаһыннаах сэрии сыллара сахаларга өтөрүнэн өрүһүммэт улахан ыар охсууну аҕалбыта. Архыып дааннайдара туоһулуулларынан, 1941-1945 сс. 96 тыһыынчаттан тахса киһи сырдык тыына быстыбыта. Онтон 58 тыһыынчата сэрии уот толоонугар буолбакка, бэйэлэээх бэйэтин алааһыгар – сыһыытыгар хоргуйан өлбүтэ. Саамай элбэх киһи Сунтаарга, Ньурбаҕа хоргуйан өлбүт. Оттон сэриигэ
37965 киһи баран охтор. Саха саллаата Ийэ дойдуга бэриниитэ, таптала, эр санаата, хорсуна бу сыллар тухары аар-саарга аатыран уос номоҕо буолан, сурукка тиһиллэн, кэпсээҥҥэ кэпсэнэн, бэл диэтэр киинэҕэ кытта сүһүллэн кэллэ. Онтон тыылга хаалбыт биһиги хос эбэлэрбит, аймахтарбыт, сэрии сылын оҕолоро бука бары күргүөмүнэн санааларын күүһүнэн түүннэри-күнүстэри силиилэрэ ууллуор диэри күүс- көмө буолаахтаабыттара.

Арай биһигини ол сыллардааҕы кэмҥэ умса астахтарына эһэлэрбит курдук тиһэх тыыҥҥа диэри дойдубут туһугар турунуо этибит дуо? Эбэтэр эбэлэрбит курдук аччык оҕолору батыһыннаран, кырбас килиэп тоорохойунан үссэнэн күнү-түүнү аахсыбакка үлэлиэх этибит дуу? Аҥардас история эрэ чахчыларыгар олоҕурбакка, аҕаттан-ийэттэн оҕоҕо, эһэттэн-эбэттэн сиэҥҥэ бэриллэн утумнанан истэҕинэ сүрэххэ-быарга иҥиэ. Бу Улууканнаах Кыайыыны уһансыбыт, аҕалсыбыт дьоммутун өрүү саныы-ахта сырыттахпытына эрэ, кинилэр тустарынан кэлэр кэнчээри ыччаттарбытыгар кэпсии-көрдөрө сырыттахпытына эрэ, дьиҥнээх история умнуллуо, суураллыа суоҕа.

1 бас. Сунтаар улууһа

2025 сыл- Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ Улуу Кыайыы 80 өрөгөйдөөх сыла. Сунтаар улууһуттан сэрии түөрт сылын устатыгар 2756 киһи саа-саадах тутан, Ийэ дойду көмүскэлигэр туруммуттара. Кыайыы фроҥҥа уонна тыылга бэйэни харыстаммат үлэнэн ситиһиллибитэ. Сунтаар дьоно Москва,

Ленинград, Курскай тоҕой кырыктаах кыргыһыытыгар Ленинград оборонатыгар кыттыспыта, Украинаны, Прибалтика,Илин Европа дойдуларын босхолоспута, кыайыы көтөллөнөн Берлиҥҥа тиийбитэ. 1664 киһи уоттаах кыргыһыы толоонугар төрөөбүт дойдуларын көҥүлүн туһугар олохторун толук уурбуттара. Оборона фондугар – 3875838 солк. 33 кг кыһыл – үрүҥ көмүс, 203232 устуука ичигэс таҥас хомуллубута.

2 бас. Мин чинчийиим: «Оонньоммотох оҕо саас».

Ийэм Екатерина Сергеевна ыйытан чинчийбиппинэн: мин хос эбэм Михайлова Екатерина Михайловна Сунтаар оройуонугар 1935 сыллаахха күн сирин көрбүт. Кини сэрии кэмин оҕото. Сэрии буолбут сылыгар баара-суоҕа 6 эрэ саастааҕа. Кырабын дэммэккэ улахан дьону кытта эгил-тэгил түсүһэн тыылга үлэлэспитэ, сэрии кэмин оҕото буолан, олох араас очурдарын көрсүбүтэ. Хос эбэм бииргэ төрөөбүттэр үһүөлэр, сэрии эрэ иннинэ аҕалара барахсан «акка» тэбистэрэн суорума суолланар, ийэлэрэ 3 оҕотун туппутунан огдообо хаалар. Сайынын куйааһы куйаас диэбэккэ оччотооҕу кэм оҕолоро оччуттарга астарын таһан, кыһынын тымныы диэбэккэ улахан дьоҥҥо күүс-көмө буолан туһах көрсөн, бурдук туораа5ын хомуйсан, мас-мастаан тэбис- тэҥҥэ бииргэ сылдьаллара. Екатерина Михайловна кэлин кырдьан олорон ахтарыттан эбээм Валентина Герасимовна суруйуутун кылгастык үлэбэр киллэрэн биэриэм: “ Кыра бэйэбит улахан дьоҥҥо бурдук туорааҕын хомуйсан көмөлөһөрбүт, ол сылдьан бырааппынаан Ньукулайдыын буолаттан тобох туораах бурдугун хомуйан үссэнэрбит, буолаттан биир устууканы уктан барар кытаанахтык бобуллара онно тута уоруйах аатын сүгэн дьүүллэниэххин да сөбө, элбэх дьон аччыктаан өлбөт туһугар уораннар Кэмпэндээйи диэн өрүс нөҥүө турар сиригэр хаайыы баара онно ссылкаланаллара, ардыгар аччыктаан аһаабакка хоммут түгэммит баар буолара. Сорох ыал хотоннорун халҕанын тириитин сиэбит түгэннэрэ иһиллээччи”.

Эбээм Валентина Герасимовна ийэтин туһунан ахтыытыттан.

“Ийэбит барахсан үйэтин тухары промкобинатка үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ, бастаан иистэнэр сыахха онтон кэлин пенсияҕа тахсыар диэри миэбэл сыаҕар малярынан үлэлээбитэ. Ийэбит 5 оҕолоох,13 сиэн ,20 хос сиэн тапталлаах эбэтэ,хос эбэтэ. Аҕабыт эдэр сааһыгар суох буолан, соҕотох ийэҕэ иитиллэн-харайыллан, үөрэхтээх- үлэһит дьон буолан, сахабыт сирин араас муннуктарыгар тарҕанан олоробут. Сүрүн үлэтин таһынан ийэбит дьахтар сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн, норуодунай сэтээтэлинэн бэриниилээхтик, дьаныардаахтык үлэлээбитэ”-диэн эбээм Валентина Герасимовна күн курдук күндү киһитин ийэтин, мин хос эбэм Екатерина Михайловна туһунан бэрт сылаастык-сымнаҕастык ахтан-санаан суруйан ыыппыта.

Ийэлээх, эбээм ааҕа олорон, хос эбэм биһиги дьоллоох оҕо саастанарбыт туһугар кырачаан бэйэтэ сэрии ыар кэмнэригэр төһүү күүс буолбутун умнумуох тустаахпыт диэн санааҕа бигэтик кэллим.

«Оонньоммотох оҕо саас» дьылҕалаах хос эбэлэрбит, эһэлэрбит сырдык ааттара үйэлэргэ умнуллубатын.

Түмүк

Бу үлэм түмүгүнэн, Аҕа дойду Улуу сэриитэ норуокка бүтүннүүтүгэр улахан охсууну аҕалбытын биллим. Мин хос эбэм Михайлова Екатерина Михайловна сэрии кэмигэр улахан дьону кытта тэбис тэҥҥэ үлэлээбитин, кыайыы туһугар кырачаан кыысчаан бэйэтин сэмэй кылаатын киллэрсибитин биллим. Ол курдук уоттаах сэриигэ хос эбэм дойдутуттан Сунтаартан 2756 киһи, ол иһиттэн кыргыһыы толоонугар 1664 киһи дойдуларын туһугар олохторун толук биэрбиттэрин ааҕан, хасыһан биллим. «Ким да умнуллубат, туох да умнуллубат!» диэн бэргэн этиинэн үлэбин түмүктүүбүн.

Туһаныллыбыт литература:

ru, «Улуу кыайыы модун санаата»
МБУ «Сунтаардааҕы – Аҕа дойду көмүскэлигэр», 2021 сыл
Е.М.Михайлова төрөппүт кыыһын Н.В.Герасимовна ахтыы суруга