Михайлова Аграфена Прокопьевна

 

Биһиги ийэбит Михайлова Аграфена Прокопьевна сурукка киирбитинэн 1926 сыллаах төрүөх диэн. Төрөппүт дьоно 4 оҕолоох эбиттэр. Улахан уоллара Уйбаан сэриигэ баран сураҕа суох сүтэр. Дьөгүөр-сэрии ветерана, 4оҕолоох. Бары ыаллар. Ньукулай сэрии бэтэрээнэ. 10 оҕолоох. Оҕолоро бары үлэһиттэр. 5-с оҕолорун-Арыппыаны иитиэххэ биэрэллэр.

Иппит дьоно Мотуруона уонна Прокопий Михайловтар (Соттохтор). Аҕата Прокопай Ньалыр Хоноһо уола иккиһин кэргэннэммит, оҕолоро суох буолан эрдэттэн үлэһэннэр, икки хонуктаах оҕону түннүгүнэн күрэтэн ылбыттар.

Ньукулайы сыл буолан баран Чаҕаа Ыстапааннаахтан иитэ ылаллар.

4-5 саастаах сылдьан ийэбит ойуур саҕатыгар дьэдьэннии сылдьан муммутун, киэһэлик куп-кугас баттаҕа от быыһыгар элэҥнииринэ көрөн булбуттар. Ньукулай эмиэ күп күөх ыраас халлаан курдук сырдык харахтаах, кугас баттахтаах, тоҥсоҕор муруннаах кыһыл маҕан уол үһү. Ол оҕолору тула олорор ыаллар бары таптаан, маанылаан, көрө-истэ сылдьыбыттар. Ийэбит 1936 сыллаахха оскуолаҕа киирэр. Маартан 4-5 көстөөх Хочуоран диэн сиртэн сатыы сылдьан үөрэнэллэр. Сарсыарда эрдэ туран (ол саҕана хантан үчүгэй таҥас кэлиэй) кыра оҕолор үлүйэ сыһа-сыһа үөрэниэхпит этэ диэн оскуолаларыгар сыккырыһан кэлэллэрэ. Өйүөлэрин оҕотун сиэн баран эмиэ дьиэлэригэр төннөөхтүүллэрэ. Ол иһэн хаарга оонньооһун, сырсыаккалааһын буолара. Дьиэлэригэр халлаан хараҥаран эрдэҕинэ тиийэллэрэ. Ол курдук, 3 кылааһы бүтэрэн ийэтэ өлбүтүгэр Маарга көһөн киирэн аҕата оскуолаҕа остуорастыыр. Онно дьэ арыый сынньаланнык олоро түһэллэр. Сэрии буолбутун кэннэ аҕалара ыраах хоно сылдьан үлэлиирэ үһү. Иккиэйэҕин урукку мастарыскыай таһыгар кыра дьиэҕэ кыстыыллара. Сотору аны аҕалара өлөн иккиэйэх хаалаллар. Ол олордохторуна аҕаларын ырааҕынан уруулара «Манна өлүүһүккүт, мин хотоммор көһүн»,- диэн хотонугар муннукка олохтообут. Син сотору-сотору киирэн көрөрө-аһатара үһү. Онтон холбуйбут үүтү наһаа иһэннэр, истэрэ үллэн өлөөрү гыммыттарын, Иннокентьева Федора (Ыттара ойоҕо) оҕонньоро почтаҕа үлэлиир үһү, дьиэтигэр ылар. Кини үлэһиттэргэ лэппиэскэ буһарара, онно оһох отторго, тиэстэ мэһийэргэ илии-атах буолан син киһи буолбуттар. Онтон ол дьоллоро уһаабатах. Федоралаах Чаппандаҕа көспүттэр. Оҕолор эмиэ дьиэлэригэр төннүбүттэр. Хоргуйан өлөөрү ыксаан ойуурга баран сиикэй хаптаҕаһы дэлби сиэн аны Ньукулай иһэ сараччы үллэн, кыайан турбат буолан эдьиийин: «Миигин хааллар, дьиэҕэр бар, таҥаспытын уоруохтара»,-диэхтиир үһү. Эдьиийэ ытыы-ытыы уолун иһин имэрийэ-имэрийэ ойуурга хас да хоммуттар.

Сэрии кэмигэр Одьулууҥҥа Буденнай аатынан холхуоска сайын окко үлэлэһэллэрэ, күһүн бурдук хомууругар көмөлөһөллөрө. Бу кыыс тулаайах диэн сэбиэттэр 43 сыллаахха трактористар 6 ыйдаах курстарыгар Ньурбаҕа ыыппыттар. Бастаан көлүөһүнэй тракторга сменщиктэтэллэр.

Трактористар курстарыгар Ньурбаҕа үөрэнэ сылдьан нууччалыы кэпсэтэргэ үөрэммитим диэн оннооҕор куоратка портан таксистары кытта син быһаарсан биһиги дьиэбитин булан тахсар этэ.

Ньурбаҕа киирдэҕинэ син элбэх ыалга сылдьара. Уруккуларын, эдэр саастарын, билэр дьоннорун санаан-ахтан күө-дьаа кэпсэтэр буолаллара. Маарга МТС 1947сыллаахха аһыллар. Уопсай дьиэҕэ олорон үлэлииллэр эбит. Биирдэ бааһына хоруттара сырыттаҕына,төрөппүт аҕата кэлэн, ойуур саҕатыгар олорон өр баҕайы көрөн олорбут. Онтон ыҥыран ылан син өр кэпсэппит: «Дьэ, кыахтаах да сэп эбит. Эн маны хайдах кыайан ыыта сылдьаҕын?»-диэбит, ону ийэбит улахан хайҕал курдук санаан астынан кэпсиирэ. Ол саҕана ып-ырыган эдэркээн кыыс үлүгэрдээх тыастаах-уустаах ХТЗ тимир көлөнү ыыта сылдьарын көрөн сөхпүтэ буолуо. Хомуур саҕана комбайнердыыра, кыһынын малатыылкаҕа үлэлиирэ. Биирдэ саас ыһыы кэмигэр бааһынаҕа үлэлии сылдьан, туохтара эрэ алдьанан, чугас киһи уҥуохтара туралларыттан тоһоҕону туура тардан, онон оҥостон салгыы үлэлээн киэһэ дьиэлээбиттэр. Ол саҕана мэнэриктэр элбэхтэр. Түүн биир дьахтарга ол сиргэ көмүллэ сытар ойуун иччитэ киирэн, мөҕүттүү бөҕө буолбут. Кыргыттары кыраталаабыт, мин ийэбин: «Дьэ ити кыыс элбэх оҕо ийэтэ буолар ыйаахтааҕын иһин тиэрэ охсон түһэрбэтим. Уһун үйэлээх буолуо, дьоллоохтук олоруо»,-диэбит ол ойуун иччитин саҥата. Ол кэнниттэн кинини кытта сылдьыбыт кыргыттар утуу-субуу кылгас үйэлэнэн күн сириттэн бараахтаабыттар. Ийэбит ити мэнэрийээччи эппитин курдук, 80-тан тахсыар дылы сэттэ оҕолонон, элбэх сиэннэнэн, хос сиэннэммитэ.

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Егорова Валентина Васильевна – Ньурба улууһун, Маар нэһилиэгин “Алгыс” добровольческай түмсүү салайааччыта,

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ