Максимов Анатолий Степанович (1906-2000)

Максимов Анатолий Степанович

(1906-2000)

1941 – 1945 сыллардаах Аҕа Дойду Улуу  сэриитигэр дойдуну көмүскүү норуот бүтүннүүтэ туруммута. Ол иhигэр хос эбээм Харитина Степановна убайа Максимов Анатолий Степанович бэйэтин кылаатын киллэрбититтэн мин киэн туттабын.

Анатолий Степанович 1906 с. Нам улууһугар (билиҥҥитэ Горнай) Атамай нэhилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата Максимов Ыстапаан уонна ийэтэ Настааччыйа аҕыс оҕону күн сирин көрдөрбуүттэрэ, улаатыннарбыттара. Анатолий ыал бастакы улахан оҕото этэ. Оҕо сааhыттан үлэҕэ эриллэн улааппыта. Анатолий улаатан  Атамай нэhилиэк Молотов аатынан колхозка сэрии буолуор диэри 3 сыл председателлээбит.

 

«Бу бэрт холку өйдөөх киhини, үөрэҕэ суоҕун да иhин дьоно бука эрэнэн таллахтара буолуо», — диэн суруллубут Нам улууhун «Ленин суола» хаhыатыгар тахсыбыт «Сэмэй киhи» диэн ыстатыйаҕа.    Ол кэмӊэ ойуун уцуоҕун көтөхтөрөн, хаайыыга сыта сылдьыбыта. Сотору буолаат киhи уӊуоҕун сөргүппүтүн иhин хаайар  ыстатыйа суох диэн төптөрү таhаарбыттар. Бу туhунан саха биллиилээх топонимиhа Багдарыын Сүлбэ «Сурт кириэhэ» диэн кинигэтигэр сиhилии суруйбута.

1941 с. Анатолий Степанович бэбиэскэ туппута. Атырдьах ыйын 27 күнүгэр Горнай оройуонуттан 400 киhи Ийэ дойдуну көмүскүү сэриигэ ыӊырыллан аттанар, олор истэригэр Анатолий Степанович эмиэ баар.

1941 с. атырдьах ыйыгар борохуотунан устан II – й Читаҕа тиийбиттэрэ.. Онтон Улан – Удэ5э «Антипино» диэн байыаннай чааска тиийэн кылгас кэмнээх саллаат наукатыгар үөрэнэр. Ол кэнниттэн кини сэрии үөhугэр барар. Улуу Ленинграды босхолооhуӊӊа сылдьан, иккитэ бааhыран, бастаан илиитигэр, онтон кэлин буутугар, госпитальга эмтэнэн үтүөрбутэ. Кини онно эмиэ Ленинграды босхолооhуӊӊа сылдьан бааhырбыт Уус Алдан киhитинээн Буков Николай Емельяновичтыын сыталлар. Госпитальтан тахсан баран, Смоленскайы босхолооhуӊӊа кыттыбыта. Yксүн разведкаҕа сылдьан өстөөхтөртөн «тыыннаах тылы» тутан аҕалар саамай эппиэттээх уонна мындыр буолууну, тулууру эрэйэр сорудахтары толорсубута. Онон наадалаах сибидиэнньэлэри ыларга көмөлөспүт. Хорсун байыас быhыытынан өстөөхтөн наадалаах сибидиэнньэлэри аҕалан командирыттан үгүстүк махтал ылаттаабыт. Убайым Анатолий «Хорсунун иhин бойобуой мэтээл», «Аҕа Дойду сэриитин I степеннээх ордена» наҕараадалардаах. Ол курдук, А.С.Максимов фроӊӊа сүрүннээн стрелок, разведчик быhыытынан охсуспута.

1942 с. сайыныгар  хараҕар уонна  бүлгүнүгэр улаханнык бааhыран Уралга (414–с госпитальга) эмкэ атаарыллан түөрт аӊар ый сыппыта.

Yтүөрэн баран, байыаннай собуокка («Уралмаш») харабылынан ананар. Онтон фашистартан босхоломмут Киев куорыты чөлүгэр түhэрэр үлэҕэ ыытыллар. Манна билиэӊӊэ түбэспит немецтэри харабыллыыр – конвойдуур чаастарга сулууспалаабыта.

Сэриини Германияҕа түмүктэhэн, сылтан ордук кэмӊэ сылдьан баран, 1946 с. алтынньы ыйыгар демобилизацияламмыта.  Кыырыктаах кыргыhыыттан тыыннаах ордубут буойун төрөөбүт нэhилиэгин II Атамай буоругар үктэммитэ. Кэлээт колхозка үлэлээбитинэн барбыта. 17 сааhыттан тутууга илиитин сыhыарбыт уопуттааҕа. Бэс – Күөлугэр 7 кылаастаах оскуола бастакы дьиэтин тутуспута. II Атамайга колхозка үлэлээн иhэн, 1953 с. Нам оройуонугар көhөн II Хомустаахха олохсуйбута. Манна 11 сыл тутууга биригэдьиирдээбитэ. «Манна оскуола, оҕо саадын уонна ыаллар олорор дьиэлэрин туппута  билигин да бэрт чэгиэнник тураллар», — диэн 1993 с. ыстатыйа5а ахтыллар. Yчүгэй үлэтин иhин 1967 с. Москваҕа Норуот Хаhаайыстыбатын ситиhиилэрин Бүтүн Союзтааҕы Быыстапкатыгар (ВДНХ – ҕа) кыттыбыта. Онно таарыччы босхолоспут Ленинградын көрөн-истэн кэлбитэ.

1964 с. ити оройуонун Хамаҕаттатыгар көспүтэ. Онно дьиэ туттан олорбута. Кэргэнэ Кэбээйиттэн төрүттээх Александра Гаврильевналыын холбоhон буруо таhаарыммыттара,  60 сыл олорбуттара. Билигин 5 оҕото,  сиэннэрэ, хос сиэннэрэ аҕаларын, эhээлэрин кэриэстииллэр, туйаҕын хатараллар.

Төhө да биэнсийэҕэ тахсан олордор, сайынын оттоон, тутууга наставниктаан биригээдэҕэ төhөлөөх элбэх сыарҕаны оӊорбутун ааҕан сиппэккин.  Олохтоохтор кыраабылларын оӊорон, хотуурдарын уктаан улахан махталынан туhанар эбит. Хамаҕаттаҕа итини таhынан тракторынан от тиэйэр стоговоз сыарҕалары оӊоруу дьиӊнээх маастара буолбут. Дьоӊӊо – сэргэҕэ аламаҕай сыhыаннаах, бэрт элбэх сэhэннээх, сүбэлии-амалыы сылдьар үгэстээх, киэӊ көҕүстээх, кыраҕа аймаммат, холку киhи эбит.

Төрөппүт кыыhа аҕатын маннык тылларынан ахтар: «Биhиги аҕабыт өс хоhоонугар этиллэринии, уот уонна алтан турба ортотунан курдары ааспыт киhи. Кини улэҕэ кыра эрдэҕиттэн эриллибитигэр махтанар этэ: «Yлэ миигин киhи гыммыта, өлөр өлүүттэн кытта быыhаабыта», — диэн».

Анатолий Степанович 2000 с. кулун тутар 7 күнүгэр Улуу Кыайыы 55 сылын көрсөр сылга аҕыйах ыйынан тиийбэккэ олохтон туораабыта.

С.Сидорова  5в кылаас, МОБУ «Саха гимназия»