Макарова Анна Корниловна (1929 г. р.)

 

Биһиги ийэбит Макарова Анна Корниловна 1929 сыл,  алтынньы 7 күнүгэр, Чурапчы улууһун, Сылан нэһилиэгэр, Чыраадыма аҕа ууһун, Мөрүөн  ийэ  ууһугар     төрөөбүтэ.

Эһээбит Макаров Корнил Николаевич (1879-1942) колхозтаах этэ,бастыкы кэргэниттэн Сүөкүлэттэн (Фекла) 4 уол оҕону уонна иккис кэргэниттэн Уойкаттан (Ольга) соҕотох  кыыһын Аананы бэйэтэ көрөн истэн ииппит. Корнил оҕонньор 1942 сыл  Модутка (Нам сирэ) Тииттээбит дьиэн сиргэ Сылантан тиийэн фермаҕа кыстаан олорон өлбүт эбит.  Эбээбит Уойка , ийэбит Ааныс кыратыгар өлбүтэ үһү. Онон Ааныс ийэ тапталын билбэккэ улааппыта, айыыһыттара ону боруостаан буоллаҕа, киниэхэ 10 оҕону төрөтөр, улаатыннарар дьолу биэрдэхтэрэ.

Ийэбит төрөөбөт алааһа  «Сылдьыры» Хоту Сылаҥҥа баар, олус кэрэ мааны дойду.Төрөөбүт балаҕанын онно билигин да баар. Сылдьыры алаас  куула  өттүгэр, сыыр үрдүгэр аарыма хатыҥнар быыстарыгар сытар.

Ийэм 4 убайдарыттан 3 улахаттара  бары Уйбаан дьиэн ааттаах эбиттэр,  оҕону сиир абааһыттан муннаран дьонноро оннук биирдик аааттаабыттар, бары улахан дьон буолан баран өлбүттэр ,биир убайа Көстөкүүн (Костантин) диэн этэ.Убайдара колхоз бастыҥ булчуттара, отчуттара- масчыттара эбиттэр. Корнил Николаевич син сэнэх ыал эбит, колхозка хойут киирбит. Колхозка киирэригэр 17 ынах сүөһүнү биэрбит уонна төһө эрэ сылгыны биэрбит  (Ийэбэр-аҕабар кэлин совхозтар эстэллэригэр биир борооскуну биэрбиттэр этэ)

Корнил Николаевич оҕонньор кыыһын олус таптаан, атаахтатан улаатыннаран испитэ. Сэрии иннинэ куоратка электростанция тутуутугар (билигин биэрэккэ турар ЯкутскаяТЭЦ) киирбитигэр 4 саастаах кыыһын илдьэ сылдьыбыт. Куоратка Рабочай городокка баракка олорбуттар. Ийэм ахтарынан, «күнү быһа аҕабын кэтэһэн  барак түннүгэр турар этим» дьиирэ, арай биирдэ көрдөҕүнэ алтан сылыбаары сугэн баран улахан тыас таһааран дьоннор бөҕө  баран эрэллэрин көрбүт, ол 1 маай күн духовой оркестрдаах дьон демонстрацияҕа ааспыттар эбит. Дьиктитэ баар ол барактар оннуларыгар тутуллубут таас дьиэҕэ билигин Анна Корниловна оҕолоро, сиэннэрэ олороллор.

Корнил Николаевич 1933 сыл куоратка электростанция тутуутугар үчүгэй улэтин иһин «Книжка ударника №1» диэн кыһыл книжканан үгүс элбэх тутааччы улэһиттэн бастыкынан наҕараадаламмыт.

Ийэм оҕо сааһа Нээтийэ (Хоту Сылан) сайылыкка ааспыта, олус истиҥник, сайылыкка олорбут оонньообут доҕотторун ахтара, ол оҕолор ортолоругар биһиги аҕабыт Макаров Петр Гаврильевич эмиэ баар эбит. Ааныс оҕо сылдьан саныыр эбит  «ити улахан дьон Нээтийэттэн тахсан баралларыгар халлаан аанын хайдах аһаллара буолуой» диэн. Кэлин сааһыран, кырдьан да баран ол оҕолор мустаннар Нээтийэлэригэр тиийэн   кэпсэтэн-ипсэтэн, көрү- нары тардаллара, ахтыы оҥороллоро, элбэх киһи сэрии сылларыгар суох буолбуттар этэ. Ийэм аҕам Нээтийэ сайылыгын көстүүтүн улахан  хартыына оҥотторон   дьиэлэригэр ыйаан туруорбуттара. Нээтийэ сайылык аттыгар биир дьикти сир баар. Ол сир ортотугар туран көрдөххө үс урэх тахсар, ол үрэхтэр тус туһунан өрүстэргэ бараллар. Биир урэх  Тааттаҕа, биир үрэх Алдаҥҥа, биир үрэх Ленаҕа.

Дьоллоох оҕо саас эмискэ сэрии саҕаламмытыгар Ааныс 12 сааһыгар бүппүт. Биир сарсыарда, Сылдьыры алааска баар кыстык балаҕанын аттыгар турдаҕына, элбэх баҕайы аттаах дьоннор кэлэн, саҥата суох субуруһан ааспыттар, саамай кэнники испит аттаах уол алаастан тахсыар дылы кэннин хайыһан көрө испит, дойдутун дьонун кытта букатыннаахтык арахсарын таайдаҕа. Ити сэриигэ ыҥырыллыбыт уолаттар  кэлэн Чурапчыга ааспыттар.

Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр 1942 сыл Корнил Николаевичтаах колхозтарын  Нам сиригэр ,Модутка, Тииттээбит диэн сиргэ көһөрбүттэр онно аҕата хоргуйан өлбүтүгэр 13 саастаах кыыс тулаайах хаалбыт. Нам дьонугар ийэм олус махтанар этэ, кинилэр көрөн-истэн хоргуйан өлбөккө киһи буолбутум диирэ, ордук сэллик ыарыытыгар ылларбытыгар биэ кымыһынан эмтээн үтүөрппүттэр эбит, ол дьоннор « тулаайах кыыс манна Нам сиригэр биһиэхэ оҕо буола хаал» дэспиттэрин,  Сылан кырдьаҕас  киһитэ эппит, «бэйэбит дойдутугар илдьэн киһи оҥоруохпут» дьиэн биэрбэтэх. Сэрии бүтэр сыл дуу , эбэтэр ол иннинээҕи 1944 сыл дуу,  саас дойдуларыгар Чурапчыга төннүү буолбут, ол сыл Лена өрүс олус эрдэ, ыам ыйын 4 күнүгэр эстибит. Колхозтарын сүөһүтүн үүрэн барбыттар, барыта оҕонньор да эмээхсин эбиттэр, оҕолортон улаханнара ынах үрсээччилэрэ Ааныc эрэ эбит.Өрүскэ киирбиттэрэ уу бөҕөтө тахсыбыт, сыарҕаны үрдүнэн охсор  гына буолбут эбит,дойдуга тиийэр баҕаттан син биир туоруурга санаммыттар, оччолорго кыра оҕону Колхозтаах Гришаны (Макаров Григорий Михайлович) сыархаҕа олордон баран баайан кээспиттэр онтуката тымныы муустаах уу моонньугар дылы охсубутугар ыксаан «Эдьиий Ааныс быыһаа абыраа»  диэн хаһыы бөҕөнү түһэрбитэ диэн ийэм ахтар этэ. Ынахтар эрэйдээхтэр дойдуларын диэки баралларын билбиттэр да ууттан чаҕыйбакка мууска киирэн ууну кэһэн барбыттар. Сорох ынахтар атахтарын сүһүөхтэрэ тоҥон сытан хаалбыттар, ону  дьахталлар, оҕолор ытыы -ытыы туруора сатаабыттар да кыайан турбаттар эбит. Кырдьаҕастара эппит «чэ кэбис аны бэйэбит мууһу кытта  бараары гынныбыт, хайыахпытый хаалларарбытыгар тиийэбит» диэбит. Дохсун ардах туһэн барбыт, үөһэттэн аллараттан уу буолбут,  ол сордонон илин кытылга чугаһаан истэхтэринэ  элбэх баҕайы сылгыны  үүрэн иһэр дьон сиппитэр. Биһи дьоммутун көрөннөр тохтоон эппиттэр «билигин бу ырбыынан  биһиги сылгыларбыт урут бардахтарына муус тоҕута бардаҕына эһиги кыайан туораабаккыт, онон урут барын» диэбиттэр.Бу дьон көмөлөрүнэн тиһэх ырбыыны туораабыттар, онтон кинилэр сылгыларын туоратааттарын кытта муус хамсаан устан киирэн барбыт. Мууска сытан хаалбыт ынахтар маҕыраһа-маҕыраһа устан бара турбуттар.Дэлби сылайбыт,тоҥмут, уу чаккырас гына сытыйбыт дьон биир балаҕан баарын булан тиийбиттэр, арай балаҕаҥҥа  дьиэлээх дьахтар киллэрбэтэх «киһи элбэх, толорубут дьиэбит». Дьахталлар, оҕолор ытаспыттар таһырдьа хонор буоллубут диэн, ону хата биир дьиэлээх огонньор туран дьахтары мөхпүт , «хайдах буола сылдьаҕын, бу үлүгэр эрэйи көрбүт дьону холдьоҕо сылдьаҕын, хайдах эмэ батыахпыт, киирин» дьиэбит. «Ол сылаас көмүлүөк оһох уота   үчүгэй да этэ»- диэн ахтара ийэбит.

Ааныс дойдутугар Намтан кэлэн баран убайдарыгар, саҥастарыгар олорбута үөрэммитэ.Убайдарын Көстөкүүнү, Уйбааны ордук саҥаһын Арапыананы (Аграфена) олус күндүтүк саныыра.

Ийэбит Анна Корниловна эдэр сааһыгар общественнай олоххо активнайдык кыттар эбит. Комсомол чилиэнэ, нэһилиэк советын секретарынан быыбарданан үлэлии сылдьыбыт, концертарга олус үчүгэйдик үҥкүүлүүр этэ диэн үөлээннээхтэрэ ахталлар, сайын ыһыахтарга сүүрэн кыайталыыр этэ дииллэр.

1951 сыл, кыстыкка киирбит кэннэ, оҕо сааһыттан бииргэ улааппыт, таптыыр уолугар, Макаров Петр Гаврильевичка эргэ тахсан ыал буолаллар.

Автор: А. Сандал, ученик 3 а класса