Лыткина Мария Афанасьевна (1935 — г.р.)

Эбэм  Мария Афанасьевна Лыткина I Өспөх нэһилиэгэр Уһун Күөл бөһүөлэгэр кулун тутар 30 күнүгэр  1935 сыллаахха төрөөбүтэ.  Хос эһэтэ Лыткин Гаврил, хос эбэтэ Черноградская Варвара Петровна диэн эбиттэр. Эһэтэ Лыткин Матвей Гаврильевич кэргэнэ Черноградская Варвара Петровна. Ийэтэ Лыткина Мария Матвеевна, аҕата Лукачевскай Афанасий Васильевич. Аҕата Өнөр киһитэ этэ. Ийэтэ үстэ оҕоломмутуттан соҕотох тыыннаах кини эрэ  хаалбыта атыттара сукка өлбүттэрэ. Аҕа дойду сэриитэ саҕаланан эдэр чэгиэн дьон сэриигэ ыҥырыллан барбыттара, колхуоска кырдьаҕастар, дьахталлар, уонна оҕолор хаалбыттара. Сэриини кытта мэҥэстэ сут-кураан кэлбитэ. Ас-үөл суох буолан аччыктааһын, хоргуйан өлүү саҕаламмыта. Эбэм алта саастааҕар эбэтэ, ийэтэ, таайдара, убайдара, эдьиийэ сукка суох буолбуттара. Соҕотох, аҥаар атаҕа суох таайа  Николай Матвеевич эрэ хаалан көрөн-истэн, судаарыстыба көмөтүнэн киһи-хара буолбута. Кыһынын интэринээккэ олорон, сайынын өрүү таайын батыһан холкуоска оҕус сиэтэн, бостууктаан сылдьыбыт.  Ол курдук оонньоботох оҕо сааһа ааспыта.

1943-1944 сылларга  бастакы кылааска Мүрүгэ үөрэнэ киирбитэ. 1958 сыллаахха лаборант үөрэҕин Дьокуускайга бүтэрэн Чараҥ арыытын сыаҕар маастар көмөлөһөөччүтүнэн онтон Өнөргө маастарынан ананан кэлбитэ. Саҥа арыы собуота астаран, оһоҕун оҥотторон, ис тэрилин булан үлэлээбитинэн барбыта. Ол кэннэ бэйэтин идэтинэн нэһилиэгэр биэнсийэҕэ тахсыар диэри отуттан тахса сыл лаборанынан үлэлээбитэ.

1959 сыллаахха Өнөргө олохтоох Ущницкай Андрей Константиновичка, эһэбэр кэргэн тахсан, сэттэ оҕону төрөтөн, 48 сыл устата иллээх дьиэ кэргэн буолан олорбуттара. Эһэм Андрей Константинович эмиэ эдэр сылдьан барыга бары кыттар көхтөөх ыччат этэ. Ол курдук кулуупка ыччат сынньалаҥын тэрийиигэ утумнаахтык кыттара, кини гармошкатын тыаһынан үҥкүү-битии өргө диэри буолара. Оройуоҥҥа ырыа күрэҕэр кыттан лауреат үрдүк аатын ылара. Эбэлээх эһэм Мария Афанасьевна, Андрей Константинович сэттэ оҕолорун иитэн, үөрэттэрэн атахтарыгар туруорбуттара. Эбэм үлэтин быыһыгар иистэнэн оҕолоругар ааҕа таҥас тигэн үөрдэрэ, дьон хайҕабылын үгүстүк ылара. Оҕолоро бары спордунан дьарыктанан оскуолаларын, нэһилиэктэрин аатын чиэстээхтик көмүскүүллэрэ. Билигин оҕолоро, сиэннэрэ,  анал идэлэри баһылаан, бэйэлэрэ оҕолордоох, сиэннэрдээх дьоһун мааны ыаллар.

Эбэм Мария Афанасьевна үлэлээбит сылларын устата олохтоох сельсовекка 13 сыл дьокутаатынан, исполком чилиэнинэн, дьахтар кэмитиэтин бэрэссэдээтэлинэн, табаарыстыы суут сэтээтэлинэн, түөлбэ начаалынньыгынан үгүс өрүттээх ноҕорууска үлэни толорбута. Үлэтин быыһыгар аны уус-уран самодеятельностарга көхтөөхтүк кыттара. Ол курдук «Дьулуруйар Ньургун Боотур» олоҥхоттон Айыы Умсуур удаҕан ырыатын долгутуулаахтык толорор этэ. Хомуска олус үчүгэйдик оонньуура. Хоһоон ааҕыытыгар, сыаҥкаҕа, үҥкүүгэ өрүү кыттара. Элбэх фестивальга, күрэххэ  лауреат, дипломант  үрдүк ааттарын ылбыта.

Эбэм Мария Афанасьевна өр сыллаах үтүө суобастаах үлэтин иһин Саха Өрөспүүбүлүкэтин, Уус-Алдан улууһун, Өнөр, I Өспөх нэһилиэктэрин  анал бэлиэлэринэн, үгүс элбэх грамоталарынан, махтал суруктарынан, «Ийэ буолуу»,  «Ийэ албан аата» III степеннээх,  «Үлэ, тыыл бэтэрээнэ», «Улуу А5а дойду сэриитигэр 1941-1945 сс.килбиэннээх үлэтин иһин», «Улуу  Кыайыы» 50, 60, 65, 70  сс.-мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Эбэм 2017 сыллаахха 82 сааһыгар ыалдьан суох буолбута. Биһиги эбэбитинэн киэн туттабыт, өрүү өйдүү-саныы сылдьыахпыт!

 

Автор: С. Арина, ученица 4 г класса