Лиханов Егор Иванович

Тыыл, үлэ ветерана

Мин хос эhэм Егор Иванович муус устар 25 күнүгэр 1929с. Хаӊалас улууhун Чапаев нэhилиэгэр төрөөбутэ. А5ата – Иван Ильич, ийэтэ – Матрена Дмитриевна. Ийэтэ кини иккилээ5эр өлбүт, онон кэнники маачаха ийэ5э 4 о5о иитиллибиттэр.

Сэрии са5аланыытыгар 11 саастаах уол ыарахан сылларга улахан дьону кытта тэӊӊэ үлэлээн, о5о сааhа аас – туор кэмӊэ ааспыта.

Сэрии кэмигэр от биригээдэтигэр үлэлээн Кыhыл Знамяны ылар уонна күрэхтэhии кыайыылаа5а значогунан на5араадаламмыта. Сэрии кэнниттэн мас үлэтигэр үлэлии сылдьан 1951с. Амурскай уобаласка сулууспалаалыыр. Армияттан кэлэн автошкола6а суоппар идэтин ылан тереебут Чапаевыгар 1960 сылга дылы суоппардыыр.

1958с. Любовь Федоровналыын холбоhoн ыал буолар. Үс о5олоноллор. 1960с. Чапаев колхоhа бөдөӊсүйэн совхоз буолар. Егор Иванович совхозка механик – снабженец буолан пенсия5а тахсыар диэри үлэлиир.

Ол курдук сыралаах үлэтин туоhулуур үгүс элбэх хай5ал суруктар, грамоталар, мэтээллэр – «Ветеран труда», «50 лет Победы», «Маршал Советского Союза Жуков» уонна да атыттар.

Эhэм күүстээх үлэтин туhунан «Тимур сулустара» диэн 1985с. Н.И.Протопопова, М.А.Дьячковская, Н.С.Дмитриев кинигэ туоhулуур.

Кинигэттэн быhaтардыы:

«…Ол 1962 сыллаахха этэ. Оскуола I уонна III кылаастарын октябреноктара уонна пионердара Кыhыл Знамяны харайан илдьэ сылдьаллара. Знамя: «Ийэ дойдугун көмүскүүргэ бэлэм буол! ЫБСЛКС Саха сиринээ5и обкомун, Саха АССР Үөрэ5ин Народнай Комиссариатын уонна Саха АССР Сир оӊоhуутун Народнай Комиссариатын республиканскай куоталаhыыга кыайбыт оскуола5а көhөрүллэ сылдьар Кыhыл Знамялара» диэн суруктаа5а.<…>

…1942 сыл, сайын. Эр дьоннор Ийэ дойдуларын фашистартан көмүскүү фроӊӊа барбыттара. Колхозка туруктаах үлэhит диэн ким да орпото5о. Арай улахан дьонтон эhэлэр, эбэлэр, ийэлэр эрэ хаалбыттара.

Ити сайын Чапаев аатынан колхозка 12 о5оттон састааптаах үөрэнээччилэр биригээдэлэрэ тэриллибитэ. Кэлин биригээдэ чилиэннэрин ахсаана 17-5э тиийбитэ. Кинилэри оскуола учуутала Анастасия Васильевна Ефимова салайбыта.

Биригээдэ үлэтин сайын сиилэскэ киириэхтэн ыла са5алыыра. Онтон күhүн бурдук хомуура бүтүөр диэри, биир да күн өрөөбөккө эрэ үлэлииллэрэ.

— Ардаата диэн таах өрөөбөттөрө. Оскуолаларын кэлэн өрөмүөннүүллэрэ. Оскуола алтынньыга аhыллара. Онно бары-барыта бэлэм, орун-оннугар уурбут-туппут курдук буолара, — диэн оччотоо5у үөрэнээччилэр үлэлэрин -хамнастарын сө5өн, Өктөм кырдьа5астара билиӊӊэ диэри сэhэн оӊостоллор.

Биирдэ о5олор оттуу сырыттахтарына Саха АССР Верховнай Советын Президиумун Председателя София Петровна Сидорова кэлэн ыалдьыттаан барбыта. Ол туhунан оччотоо5уга үөрэнээччилэр биригээдэлэрин чилиэнэ, билигин «Өктөм» совхоз шофера Егор Иванович Лиханов бу курдук кэпсиир:

София Петровна кэлбитигэр бары отуубутугар тахсан төгүрүччү олорбуппут. Кини биhигиттэн бэрт элбэх боппуруостары ыйыталаспыта уонна : «Маладьыастар эбиккит!»-диэн хай5аталаабыта. Онтон эппитэ: «Түөкүнүү уоран түспүт немецкэй фашистары утары сэрии бара турар. Ийэ дойдубутун көмүскүүбүт. Эhиги үлэ5ит ол охсуhууга эмиэ үтүөкэннээх көмө буолар. Кырдьыктаах дьыала иhин сэриилэhэбит. Эрэниӊ, биhиги хайаан да хотуохпут». Күндү ыалдьыппыт ити тыллара биhигини үлэ5э өссө күүрпүтэ. Күүспүтүгэр күүс эбиллэргэ дылы буолбута. София Петровна биhигини кытта быраhаайдаhан баран, бииргэ сылдьар табаарыhынаан атын биригээдэлэр диэки сатыы бара турбуттара».

Ити сайын үөрэнээччилэр биригээдэлэрин чилиэннэрэ 200 га сир отун хомуйарга тылларын биэрбиттэрэ. Дьиӊэр, ону икки бүк куоhарбыттара. Сайын устата 400 га сиртэн 570т оту хомуйан, колхозтарыгар туттарбыттара. Биригээдэ хас биирдии чилиэнэ ортотунан  110-нуу үлэ күнүн аахсыбыта.

Бу туhунан сурах республика5а эрэ буолбакка, бүтүн Союз үрдүнэн биллибитэ. Үөрэнээччилэр биригээдэлэрэ комсомол Киин Комитетын Бочуотунай грамотатынан на5араадаламмыта. Гоша Лиханов, Гоша Алексеев, Коля Олесов уо.д.а. «Социалистическай тыа хаhаайыстыбатын туйгуна» диэн ССРС Сирин оӊоhуутун Народнай Комиссариатын значогунан на5араадаламмыттара.

1943 сыл кыhыныгар оскуола5а үөрүүлээх мунньах буолбута. Онно 1942 сыллаа5ы сайыӊӊы үлэ5э бу оскуола үерэнээччилэрин биригээдэтэ республика үрдүнээ5и социалистическай куоталаhыыга бастаабытын туhунан иhитиннэрбиттэрэ. Өктөм о5олоро ити мунньахха уот Кыhыл Знамяны туппуттара.

Бу Знамя о5олорго саамай күндү на5араада этэ. 1943, 1944 сыллардаахха үөрэнээччилэр биригээдэлэрин социалистическай куоталаhыыларыгар кинилэр эмиэ бастаабыттара. Онон Знамя оскуола пионердарыгар букатыннаахтык хаалара быhаарыллыбыта.

Сэрии бүппүтэ. Пионерскай дружина совета Знамяны үөрэххэ, үлэ5э бастыӊтан бастыӊнар, чулууттан чулуулар харайан илдьэ сылдьар быраабы ылаллар диэн быhаарбыта.

*    *    *

Билигин суоратынан, кииhилэнэн эрэ аhылыктанар, уллуӊа5ы хадьымалга тобулу үктээмээри сүөhү үөл тириитин атахха эринэр, күhүӊӊү муустаах ууну атах сыгынньах кэhэр кэм буолбатах. Билигин бары барыта дэлэгэй, тот байыллыат олох кэллэ.

Ол эрээри урукку ааспыт оло5у ол кэмӊэ үлэлээбит, дьоллоох оло5у уhансыбыт пионердары дириӊ ытыктабылынан ахтан ааhыа5ы ба5арыллар.

Билигин кинилэр улахан дьон. Бары үөрэхтэрин бутэрэн, араас идэлэри баhылаатылар. Олортон «Өктөм» совхоз шофера, Коммунистическай үлэ ударнига Егор Иванович Лиханов баар. Кини өссө иккис идэтин баhылаан, тракторист буолла…».

Бу кинигэни хос эбэм Любовь Федоровна 2015с. бастакы президенмыт М.Е.Николаев аатынан библиотека-архив бэлэхтээбитэ. Билигин онно баар.

Ити курдук үлэ киhини киэргэтэр. Биhиги ытык кырдьа5ас хос эhээбит кулун тутар 15 кунэ 2018с.

 

 

А. Федотов,  8 кылаас үѳрэнээччитэ