Ларионова Матрена Васильевна (1929 г.р.-)

Ахтыы

Мин хос эбэм Ларионова Матрена Васильевна  Хаптаҕайга 1929 сыллаахха ахсынньы аам-даам тымныытыгар Ларионов Василий Иванович уонна Сивцева Екатерина Наумовна диэн сүрдээх дьадаҥытык олорор  ыалга төрдүс оҕонон төрөөбүтэ. Хос-хос  эһэбит Василий Иванович көмүс хостуур ыарахан улэҕэ баран  ыарыһах буолан  атахтарынан кыайан хаампат буолан төннөн кэлэн өр барбатах, 1943 с. ыалдьан өлбүт. Ол иһин дьиэ-кэргэни хос эбэбит Кэтириис үлэлээн-хамсаан, дьаһайан олорбут. Хос-хос  эбэбит былыр Харыйалаахха балаҕан дьиэтигэр (оччотооҕуга онно медпуун эбит, уруккута Тордуох атыыһыт дьиэтэ) санитаркалаабыт, онтон Хаптаҕайга көһөн киирбиттэрин кэннэ ыанньыксыттаабыт уонна  дэриэбинэ балыыһатыгар эмиэ санитаркалаабыт, онно маҥан халааттаах эмчиттэри көрөн хос эбэм Матрена Васильевна кыра эрдэҕиттэн эмчит буолуон баҕарбыт эбит.

Сэрии инниттэн сут дьыллар саҕалананнар ас-таҥас мөлтөх буолан хос эбэм оскуолаҕа уончалааҕар киирбит, Харыйалаахтан уонча биэрэстэни сатыы сылдьан  үөрэммит. Сэрии сылларыгар кыһынын үөрэнэн, сэлиэһинэй сиэмэтин талыытыгар үлэлээн, сайынын от мунньан, лэкээлээн, күһүнүн бурдук хомууругар, аҕаларыгар хортуоппуй үүннэриитигэр көмөлөһөн, ийэлэригэр ыанньыксыттыырыгар  балта Тааньа ынах ыаһар эбит, оҕо кыайар үлэтин барытын үлэлэһэн улааппыттара.

Хос эбэм 1947 сыллаахха 7-с кылааһы бутэрэн Дьокуускайга медицинскэй училищеҕа үөрэнэ киирбитэ. Кырдьаҕас училище буолан преподавателлэр эмчит идэтигэр сүрдээх үчүгэйдик үөрэтэллэр эбит. 1950 сыллаахха бэс ыйыгар үөрэҕин бүтэрэн дойдутугар Мэҥэ-Хаҥаласка улэҕэ ананан тахсыбыт. Бастаан Майаҕа оройуон киинигэр киин балыыһаҕа роддомҥа акушеркалаабыт, онтон уопутуран, соҕотоҕун нэһилиэккэ улэлиир кыахтанна диэн Хаатылымаҕа фельдшеринэн үлэлэппиттэр.

1956 сыллаахха, бэйэтэ көрдөһөн, төрөөбут дойдутугар Хаптаҕайга медпууҥҥа үлэлии киирбитэ. Бастаан акушеркалаабыт, онтон кэнники фельдшердээбит. Хос эбэм аймахтарыттан бастакынан медицинскэй үлэһит буолбут эбит. Үлэтигэр олус  үчүгэйдик эппиэтинэстээхтик сыһыаннаһан, кыһаллан туох баар билиитин – көрүүтүн туһанан үлэлии сатаабыта, дьон махталын ылан билиҥҥээҥҥэ диэри кырдьаҕас дьон хос эбэбин ахталлар-саныыллар. Ол саҕана сыстыганнаах харах ыарыыта – трахома туран дьону сабардаабыта. Ону эбэм Матрена Васильевна эбии штатнай үлэһит туруорсан, бу  социальнай ыарыыны көмөлөөн кыайбыттара. Кэмиттэн кэмигэр араас ыарахан ыарыылар (оспа, корь, полиомиелит уо д.а.) күөдьүйэллэрин утары эрдэттэн профилактическай прививкалары оҥорон, бастакы ыарыһахтары тута эмтээн үтүөрдэн,  ыарыыны мүлүрүтэн суох онорон иһэллэр эбит. Ыарыы үөскүүрүн, тарҕанарын утары охсуһууга  нэһилиэнньэҕэ сырдатыы үлэтин күүскэ, тохтоло суох ыыталлара. Итинник үлэлээн төрөөбүт нэһилиэгэр элбэх туһаны аҕалбыта.

1963 – 1983  сыллаахха диэри Хаптаҕайдааҕы кыра саастаах оҕолор  детдомнарыгар бастайааннай фельдшеринэн үлэлээн кэлбитэ. Тулаайах оҕолор араас ыарыыларга ыалдьан куттууллар эбит. Арыт саһарар ыарыыта (Боткин), арыт ис ыарыыта туран, ону барытын диагностарын сөпкө туруоран, сепке эмтээн-томтоон үтүөрдэр эбит.  Оҕо диагноһын  сөпкө туруоран кэмигэр оҕолору Майаҕа, Бэстээххэ ыытан иһэр этэ. Биир оҕону хараҕар искэн үөскээбитигэр сүүрэн-көтөн Москваҕа тиийэ ыыппыта. Оҕо ыарыйдаҕына изоляторга наар хонор эбит, оҕо арыычча эрэ буоллаҕына дьиэтигэр кэлэр этэ. Барыта дьахтар коллектива буолан, эр киһи үлэтин барытын  дьахталлар толороллор  этэ, онно барытыгар мин хос эбэм туохтан да хаалсыбакка, субботник буоллун, өрөмүөн буоллун үлэлэһэр этэ. Аны туран  хос эбэбин детдомна үлэлии сырыттаҕына нэһилиэк дьоно өрүүтүн вызовка ыҥыра тураллар эбит: ким муҥурдааҕын туттарар, ким сыҥааҕа  түспүтүн  киллэттэрэр, ким хаана барар, дьиэлэрин иһэ хайдах эрэ балыыһа курдук өрүүтүн дьон кэлэ турар эбит, сорох дьоҥҥо эмп биэрэр, сорохтор ыарыыларын кэпсээн сүбэ-ама ылан бараллар эбит. Барыта 33 сыл эмчитинэн үлэлээбит эбит. Кэнники аҕыйах сыл детдомҥа кухняҕа иһит сууйан үлэлээбит.

 

Хос эбэм Матрена Васильевна дьоҥҥо наар үчүгэйи эрэ баҕарар, барыларыгар көмөлөһөр, мындыр өйдөөх, толкуйдаах, киэҥ көҕүстээх, холку аламаҕай майгылаах, чиэһинэй киһи этэ. Үлэтин бастакы миэстэҕэ туруоран, сүрдээх эппиэтинэстээхтик, үтүө суобастаахтык,  тулаайах оҕолорго иккис ийэ курдук сылаастык сыһыаннаһара. Төрөөбүт норуотугар сүҥкэн кылааты киллэрэн, туһалаан, олоҕун олорон ааспыта. Биирдэ да сүгүн уоппускаҕа да кыайан олорбот этэ.  Хос эбэм «Победитель социалистического соревнования 1973 года»,  «Победитель социалистического соревнования 1975 года» бэлиэлэринэн, «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945гг.», «Ветеран труда» мэтээллэринэн, «Ветеран ВОВ» дастабырыанньанан, «50 лет Победы в ВОВ 1941-1945 гг.», «60 лет Победы в ВОВ 1941-1945» юбилейнай мэтээллэринэн наҕараадаламмыта.

1956 сыллаахха Семенов Семен Николаевичка кэргэн тахсан үс оҕону төрөппүтэ. Хос эбэлээх эьэм 42 сыл эйэ дэмнээхтик буруо таһааран, сүөһү-ас ииттэн, оттоон-мастаан олорбуттара. Хомойуох иһин хос эһэм 1998 с. оһолго тубэһэн күн сириттэн барбыта. Эбэм Екатерина Семеновна бииргэ төрөөбүт убайа Руслан Семенович Мирнэйдээҕи обогатительнай фабрикаҕа үлэлии сылдьар, кэргэннээх, 4 оҕолоох. үчүгэй үлэтин иһин сахалартан бастакыларынан «Заслуженный работник АЛРОСА» званиены иҥэрбиттэрэ. Эбэм Екатерина Семеновна Томскайдааҕы педагогическай институту бүтэрэн, алын сүһүөх учууталынан 41 сылын үлэлии сылдьар, билигин Дьокуускай куорат «Айыы Кыһата» Национальнай Гимназия учууталынан үлэлии сылдьар. Эһэм Федоров Илья Николаевич ветеринарнай врач идэлээх этэ, Хаптаҕай ветеринарнай пуунугар үтүө суобастаахтык үлэлии сылдьан 2005 с. хомолтолоохтук суох буолбута. Икки кыыс оҕолоохтор. Улахан кыыс Светлана эбэтин туйаҕын хатаран медик идэлэнэн Майа балыыһатыгар переливание отделениетыгар үтүө суобастаахтык үлэлии сылдьар, кэргэннээх, кэргэнэ Дмитриев Николай Дмитриевич тутууга индивидуальнай предпринимателинэн үлэлиир, 3 оҕолоохтор. Кыра кыыс Ая, мин ийэм,  журналист идэтин кыһыл дипломунан бүтэрэн билигин өрөспүүбүкэлэтээҕи «Да Якутия» сурунаал редакторынынан үлэлии сылдьар, 2 оҕолоох. Эбэм балтыта Людмила Семеновна Иркутскайдааҕы Хо-Ши-Мин аатынан омук тылын институтун бүтэрэн Уус- Маайаҕа, Абыйга улэлии сылдьан эдэр сааһыгар ыарахан ыарыыттан ыалдьан күн сириттэн күрэммитэ. Кэргэнэ Григорий Михайлович Сон -индивидуальнай предприниматель. Соҕотох кыыһа Лилия Хабаровскайдааҕы суол-иис университетын ситиһиилээхтик бүтэрэн бухгалтер идэтин баһылаан өрөспүүбүлүкэ суолун-ииһин тутар дирекцияҕа специалиһынан үлэлиир, 2 оҕолоох.

Хос эбэлээх эһэм дьоллоох олоҕу олорон ааспыттара. Биһиги кинилэртэн холобур ылабыт.

Автор: К. Арчын, ученик 8 г класса