Куприянова Клавдия Николаевна (1932 г.р.)

Куприянова Клавдия Николаевна сэтинньи ый 23 кунугэр 1932с. Олуохумэ улууьугар, Малдьа5ар нэьилиэгигэр торообутэ.

(Ахтыы)

Мин а5ам, Симонов Николай Константинович, Ленскай оройуонун Нууйэ дэриэбинэтиттэн теруттээх. Аччык сылларга Олуехумэ оройуонугар кэлбитэ. Манна ор сылларга дьамсыыгынан улэлээбитэ. Олуехумэттэн Ленскэйгэ 8-10 сылгыннан кыьыннары таьа5ас, почта, баьыылка тиэйэллэрэ. Уьун-киэн айаннаах улэлээх буолан, сылы быьа кэтэьэр этибит. Кэллэ5инэ олус уерэн керсер буоларбыт. Биирдэ ийэбэр сып-сыыгынас ардахха кэтэр плааьы а5албыттаа5а. А5ам олус сымназас, кене майгылаах киьи этэ. Биьиги а5абытын олус таптыырбыт, ахтарбыт сур этэ. Ор айантан кэлэригэр, мэлдьи минньигэс хампыат, бирээнньик куутэр буоларбыт. А5ам баар куннэригэр бырааьынньык курдук буолара.

Ийэм, Симонова (Габышева) Акулина Дмитриевна. Бииргэ тереебуттэр бэьиэ этибит. Улахан убайым Кеша, онтон Люба диэн (о5о сырытта5ына, улэлии сылдьан тумнастан елбутэ), эдьиийим Женя, мин уонна кыра быраатым Валентин. Ийэм бииргэ тереебут убайа, Габышев Иван Дмитриевич, кини нагаана ыарахана билигин да ейбер хатанан хаалбыт.

Таайбын уонна а5абын сэрии бастакы ынырыытыгар ынырбыттара. Биьиги Улахан-Мункуга, сайылыкка сайыьа хаалан хаалбыппыт. Мин оччолорго 9 саастаа5ым. Ийэбит барахсан ыарыьах этэ. Аччык сылга туох да ууммэтэ5э, аьына барытын сиэн кэбиспитэ, ыал ыалынан хоргуйан елбут тубэлтэлэрэ угус этэ. Ынырыктаах ыар дьыл этэ. Улахан убайым Кеша, бэйэтэ тылланан, кердеьен 1942 с. сэриигэ аттаммыта. Таайым, Иван Дмитриевич, Ильмень куел кыргыыытыгар естеех буомбатыттан сырдык тыына быстыбытын туьунан 1942с. ыар сурах кэбитэ. Кини суругун ол эрэ кэннэ туппуппут. А5абытыттан уонна убайбытыттан туох да илдьит суо5а. Ийэм молтоон, бэргээн 1942с. бутэьигэр биьиги кэккэбититтэн туораабыта.

Биьиги Улахан-Мункуга урэ5и сатыы туораан, биригээдэ5э тиийэн, улэ5э киирбиппит. Ол кэмнэ сааьым уонум этэ. Холкуос араас улэтигэр устар куну эриллэр-мускуллар да буоларбыт. Буоланы ХТ3 тыраахтарынан хорутар этилэр. Тырахтарыыс Бачисов Михаил диэн баара. Ол са5ана мин туунну смена5а улэлиирим. Булуугу соломо, бех буелээн кэбистэ5инэ, ырычаа5ы ере тардан, бе5у хаалларан иьэрим. Бурдук ыьыытыгар сылдьарбыт, кырдьа5ас о5онньоттор от охсорго уорэтэллэрэ. Атахпытыгар ынах тыьын имитэн, баьымыыны онорон кэтэрдэллэрэ, онтубун кэтэн, сайыны быьа улэлиирбит, куьунун охтубут бурдугу сиэрпэлээн соьулуон баайарбыт. Утары-таары ейеннерен кэбиьэрбит. Ону куьун атынан тиэйэннэр соруот туруораллара. ХТЗ тыраахтарынан состороллоро. Онно быыьа суох тохтообокко, атырдьа5ынан эримиэннэ быра5ан иьэрбит: Тыраахтар улэлиирин тухары биьиги, о5олор, эмиэ сынньалана суох тэбис-тэннэ улэлиирбит. Киэьэ сэниэ бутэн, быстан-ойдон, сылайан-элэйэн теннербут. Хамнас диэни харахтаан да кербеппут. Биригэдииринэн Грязнухин Николай диэн киьи улэлээбитэ. «Эьиги а5аларгыт, убайдаргыт курдук саллааттаргыт, тыыл, улэ саллааттара5ыт» — диир этэ. Уонна ырыа-тойук аргыстаах, сарыммытыгар атырдьах сугэьэрдээх улэ5э атаартыыра. Куннээ5и ирээппит икки быьыы килиэп этэ, о5о буолан о5олуу санаалаах уерэн-кетен олус кехтеехтук улэлиирбит. Кыьын бурдук, арыы, эт о5ото бэрсэллэр. Ол дьылларга хонуу улэтин барытын улэлиирбит.

1943 с. куьунугэр улэ барыта буппутун кэннэ, биьигини эдьиийбинээн атынан детдомна ыыппыттара. Ол сыл Аба5а детдомугар кыстаабыппыт. Онтон сааьыгар 1 Неруктээйи детдомугар кеьербуттэрэ. Детдом аьа быста мелтех этэ: 100 г хара килиэп, чэй, эбиэккэ тонон минньийбит хортуоппуйу кытта кыра перловка хааьытын таммалаталлар этэ. Ол да буоллар хааьыбыт, аччык о5о санаатыгар минньигэьэ сур этэ. Олбуор иьин сытынан толороро.

Биьиги дьээбэбит киирдэ5инэ, онно холоонноох эппиэт истээри, мэлдьи ас астыыр нуучча чуечэтиттэн ыйытар этибит: «Тетя Лида, а что на обед-то?»

Ону: «Да, что будет-то, детки?! Три крупинки, три пердинки, вот и все!» — диэн эппиэттиирэ. Ол аайы биьиги чачыгырыы-чачыгырыы кулсэр этибит.

1944с. детдомна хамыыыйа кэлэн, 7 о5ону талан ылан, Дьокуускай куорат музыкальнай оскуолатыгар борохуотунан илдьибиттэрэ. Ол 7 о5о быыьыгар мин баарым.

Музыкальнайга фортепиано кылааьыгар уерэммитим. 1945 с. сэрии буппутун туьунан уеруулээх, кэтэьиилээх сонун кэлбитэ. Ол кунтэн ылата хас биирдии бэйэбит, ба5ар, а5ам барахсан тиийэн кэлиэ диэн кеьутэр этибит. 1946 с. а5ам уонна убайым Кеша буолан бииргэ эргиллэн кэлбиттэрэ, сурэхпэр-быарбар билигин да уеруулээх, истин сылаас тугэн буолан, ейбер-санаабар еруу-мэлдьи дьоллоох кунунэн хатаммыт. Сэрии кэмигэр 1946 с. а5ам да, убайым да естеех буомбалааьыныттан улахан эчэйнини ылан, иккиэн госпитальга эмтэммит этилэр. Убайым кэпсиирин ейдуубун… Кини ол этэринэн, буомбалыыр кэмнэригэр окуопа5а сыппыт эбит. Снаряд дэлби тэбиититтэн ата5а эрэ кесте сытарын, санитардар таба керен, елер елууттэн еруьуйбуттэрэ. Бэйэтэ теье ер сыппытын ейдеебет, контузияламмыт дииллэрэ.

1946 с. маннай убайым Кеша миэхэ, музыкальнай оскуола5а, кэлэн ыныттарбыта. Боруота ыскамыайкатыгар убайым олорорун керен, кетуехпун кынатым эрэ суо5а. Киьи тылынан кыайан эппэт дьоллоох кэрэ тугэн этэ. Мин са5а дьоллоох ким да суох курдуга. Ол эрээри аттытыгар а5ам суо5ун керен, сурэ5им мехсен, дууьам айманан эрдэ5инэ, убайым эппитэ: «А5ан ессе да балыыьаттан тахса илик»- диэн. Бэйэтэ Олуехумэттэн Дьокуускайга эмтэнэ кэлбитин быьаарбыта. Ол са5ана убайбын аьына санаан, биирдэ эбиэппин илдьэн турардаахпын. Кини бэйэтин саахарын ирээтин мунньан биэрэрэ. Сотору кэминэн, а5ам барахсан, керсе кэлэ сылдьан, илдьэ барыам диэн тылын биэрбитэ.
А5ам балыыьаттан аматыйан, Олуехумэ5э дьиэ тутуутун биригээдэтигэр улэлии киирбитэ. Уус-Майа оройуонугар Илдьикээннэ ыыталларыгар, миигин конуллэтэн илдьэ сылдыбыттаах. Теннен кэлэн уерэхпин салгыы сырыттахпына, 1946 с. ууга тимирэн эрэр тыраахтары хостуур бириэмэлэригэр, модьу мас теле баран, а5ам ата5ын тосту саайбыт.

Ол тугэнтэн а5ам: «Уоттаах сэрии толоонуттан тыыннаах эргиллэн, эйэлээх олоххо эчэйдим» диэн хомойоро. Кини онтон сылтаан, гангрена баран, оруттубэтэ5э. А5ам, икки убайым Олуехумэ, Дьокуускай балыыьатыттан арахпат буолбуттара. 1949 с. уерэнэ сылдьар кэммэр, ыам ыйыгар суругунан а5ам, онтон ненуе кунугэр убайым кун сириттэн курэммиттэрин туьунан олус хомолтолоох ыар сура5ы туппутум. Ол суругу тутан, ытаан-соноон санаам буолбакка дойдум, дьонум диэки таласпытым. Кэрэ5э уьуйар учууталларым тоьо эмэ субэлээн, кордоьон хааллара сатаабыттарын урдунэн, санаам буолбакка, ситэри уорэхпин бутэрбэккэ, торообут торут туолбэбэр тоннубутум. Торообут сирбэр-уоппар тиийэн холкуоска ыанньыксытынан улэлээн барбытым.

1953 с. оло5ум аргыьын керсен, ыал буолан, бур-бур буруо таьааран олохсуйбуппут. Кэргэним, Куприянов Владимир Никифорович, Ункургэ сэбиэт секирэтээринэн улэлиирэ. Биьиги 8 о5ону кун сирин кордорон дьолломмуппут. Улахан уол Радомир 4 о5олоох ыал баьылыга, улахан кыыс Людмила 4 о5о ийэтэ, Луиза 3 о5олоох, Руслан 4 о5олоох, Артур 4 о5олоох, Вова 4 о5олоох, Таня 3 о5олоох, Саша 3 о5о а5ата. Билигин 29 сиэннээхпин, отучча хос сиэн, 5 хос хос сиэннээхпин.

Уйэм тухары араас ыарахан улэ5э улэлээбитим. II Неруктээйигэ ер сылларга оскуола5а техничканан улэлээбит кэммэр, учугэй таьаарыылаах улэм тумугунэн миигин, Аржакова Прасковьяны кытта, Лена ерус устун борохуотунан айанынан бириэмийэлээбиттэрэ. Эдэр эрдэхпинэ уруьуйдуур ба5а санаам баьыйан, о5олорум кыраларыгар харандааьынан уруьуйдуур этим. О5олорум улааппыттарыгар, иллэн кэммэр, маннай акрилынан, онтон маслянай кыраасканан холуста5а уруьуйдаан барбытым. Уруьуйдаабыт улэлэрим 300-тэн тахса араас тиэмэлээх хартыына буолбуттара. Оройуон нэьилиэктэригэр, ол иннигэр Дьокуускай куоракка ынырыылаах ыалдьыт буолан, анал быыстапкам дьон дьуулугэр турбута. Билигин да5аны мин хартыыналарым оскуолаларга, о5о уьуйааныгар, аймах дьоммор, музейдарга бэлэх буолан туралларыттан, дууьам уорэр-сырдыыр. Айар куттаах киьи быьыытынан, хоьоон суруйан дьарыгырабын. Сорох хоьооннорум «Олуехумэ» хаьыат, «Чароит» литературнай сыьыарыытыгар бэчээттэммитэ. Олуехумэ поэттарын сборнигар хаста да хоьоонум киирбитэ. Нэьилиэкпэр араас тэрээьиннэргэ кехтеехтук кыттарым. Ол курдук «Эьиэкэй» бэтэрээннэр кулууптарын чилиэнэ этим.

Угус улэм кердеруутун тумугунэн, 80 сааспар, «Мастер народных художественных промыслов РС (Я)» бэлиэ туттарбыттара. Ону таьынан араас диплом, сертификат ылбытым. В.А. Штыров быстапкам кэнниттэн, хары чаьыытын бэлэх быьыытынан туттарбытын билинээнни диэри олус истинник, астына дуоьуйа саныыбын.

 

 

Автор: Хос сиэнэ Т.Васильев 7 «б»  кыл.