Ахтыы

Крыжановская Мария Трофимовна

Крыжановская Мария Трофимовна 1928 с.т.

Мин хос эбээм үлэ, тыыл бэтэрээнэ. 1928 сыллаахха Сунтаар оройуонугар Күүкэй нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Аҕата  6 саастааҕар, ийэтэ 10 саастааҕар күн сириттэн күрэммиттэр, онон оҕо сааһыгар төгүрүк тулаайах хаалбыт.

1936 с. Күүкэй алын кылаас оскуолатыгар үөрэнэ киирбит, онно үс кылааһы үөрэнэн бүтэрбит. Оскуолата үс биэрэстэ ыраах Мэлдьэкэ диэн сиргэ баара, кыһынын үлүйэн тиийэр эбит, киһи уҥуоҕун аттынан ааһар буолан дэлби куттанар эбит.

1938 с. ийэтэ өлөрүгэр ыалга ииттэрэ биэрбиттэр. 1939с. олорбут ыала оҕолорум кэлэллэр диэн холкуоска киирэргэ сүбэлээбиттэр. Ол кэмҥэ тулаайахтарга аһылыгынан көмөлөһөллөр эбит. “Бассабыык” диэн холкуоска киирэн баран сайынын оҕуруокка атынан сир хорутарга, булуукка ат сиэтиитигэр, оҕуһунан сир боронньутугар, сиэмэ ыһыытыгар, сиэмэҕэ уу кутааһынынан үлэлээбит.

1941с. аан дойду сэриитэ саҕаламмыт, кыанар дьонноро бары сэриигэ барбыттар. Кырдьаҕас дьон, дьахталлар, оҕолор эрэ хаалбыттар. 1942 с. уот кураан турбута. Эбээм 12 сааһыгар холкуос чилиэнэ буолбута. Дьүөгэтинээн ип – итии куйааска от отой үүммэтэх сиригэр улахан баҕайы “Толоон” диэн ааттаах сыһыыны барытын мунньубуттар.  Олорон да, туран да ылбакка күн тахсыаҕыттан киириэр диэри үлэлииллэрэ. Аһылыктара 3 лиитэрэлээх ыаҕыйаҕа ымдаан, лэппиэскэ тоорохойо эрэ буолар эбит. Ип – итии куйааска дэлби эттэрэ умайан, холлоро күн уота быһа сиэн хабыллан тахсар эбит.

Биир сайын дэриэбинэҕэ уот киирэ сыһан ыыс – быдаан, буруо бөҕө буолбут. Биир да туорах бурдук суох буолбут, аччыктааһын саҕаламмыт. Күҥҥэ киилэ аҥара холбуй үүт биэрэллэр эбит, онно бэс сутукатын оргутан иһэллэрэ, ким эмит куйуурдаан балыктаан ону сиэн тыыннаах хаалбыттар. Эмээхситтэр, дьахталлар, оҕолор буолан куобах тириититтэн үтүлүк, куллуку, бэргэһэ сирийэн тигэн фроҥҥа ыыталлара.  Байыннай балаһыанньа буолан үөрэх ыыталлар эбит, саас мас автомат тутан ууну – чалбаҕы, бадарааны үрдүнэн кэһэн Кутана дэриэбинэтигэр киирэн сэриигэ сылдьар курдук сылдьаллар эбит, дэлби тоҥон, аччыктаан сордоноллор эбит.

1945с. уоттаах сэрии бүппүт,  элбэх эдэр киһи төннүбэтэх. 1946 с. кулун тутар ыйга Күүкэйтэн бэдэрээччиттэри кытта Сунтаарга ветсанитар  кууруһугар үөрэнэ киирбит. Биир ый үөрэнэн дойдутугар кэлэн ньирэйдэри, ынахтары эмтииринэн үлэлээбит.

Кулун тутар 5 күнүгэр 1947 с. комсомол кэккэтигэр киирбит уонна сэрии сылларыгар үчүгэй үлэтин иһин Сталин төбөлөөх мэдээлинэн наҕараадалаабыттар. Эбээм олуһун диэн үөрбүт, астыммыт.

1949с. хос эһээбинээн Прокопьев Николай Алексеевичтыын ыал буолбуттар. Эһээм ыалдьар буолан эмтэнээри Ньурба бөһүөлэгэр көһөн барбыттар. Ыгыатта нэһилиэгиттэн дьиэ көһөрөн аҕалан оҥостон олорбуттар, биэс оҕоломмуттар. Эбээм 1950 с. – 1986 с. дылы туббалыыһаҕа санитарканан үлэлээбит, эһээм Ньукулай промкомбинатка столярынан үлэлээбит.

Эбээм үлэҕэ бэриниилээхтик, үтүө суобастаахтык үлэлээн үгүс элбэх наҕараадалаах: 07.03.1964 с. оройуоннай медобъединение грамотата, ол сылга 24.10.1967 с. “ Ударник коммунистического труда” буолбут, 16.04.1970 с. – “ За доблестный труд вознаменование 100 – летие Владимира Ильича Ленина” – юбилейнай мэдээл биэрбиттэр, 03.11.1971 с. – тыа хаһаайыстыбатын грамотатын, 14.07.1974 с. “ Победитель социалистического соревнования 1973 г.”- знагын, ЦРБ грамотатынан, 05.05.1980 с. “Ветеран труда” мэдээл уонна юбилейнай мэдээллэри грамоталары биэрбиттэр.

1962 с. эһээм ыарыыта бэргээн күн сириттэн күрэнэн, эбээм соҕотоҕун биэс оҕолорун үөрэхтээн атахтарыгар туруорбут.

Эбээм Мария Трофимовна билигин 98 саастаах, аттыбытыгар сүбэһит үтүө холобур буола сылдьар. Эбэм хорсун санаатынан, мындыр өйүнэн  киэн туттабын!

 

Суруйда: Т. Прокопьев, МАОУ СПЛ 4г кылааһын үөрэнээччитэ