Корнилова Ксения Федоровна (1923-2004сс.)

Сэрии сыллааҕы ахтыылары 1941-1945 сс. Корнилова Ксения Федоровна кэпсиир:

«Мин төрөппүттэрим  Аҕам – Корнилов Федор Гаврильевич 1898 с.  төрүөх Быйыттаахха төрөөбүутэ. Ийэм Корнилова Мария Петровна 1903 с. төрүөх. Биһиги  дьиэ кэргэҥҥэ бииргэ төрөөбуттэр  10 оҕо, өссө иитийэх 5-с оҕо ону таһынан аҕам бииргэ төрөөбут убайын 6 оҕолоро эмиэ биһигитини кытары бииргэ буккуһан улааппыттара. Мин саамай улахан оҕолоро этим.

Аҕам райпотребкооперацияҕа председателынан улэлээбитэ сэрии  сылларыгар. Ийэм домохозяйка сэрии сылларыгар. Дьархааҥҥа олорбуппут. Сэрии буолбутун рациянан биллэрбиттэрэ. Сэриигэ 1941с. иитийэх саамай улахан убайбыт  Илья Михайлович Корнилов  ким хайа иннинэ сэриигэ ынырыллыбыта.Ол кэнниттэн бырааттара  Владимир  Михайлович, Николай Михайлович ыҥырыллыбыттара. Сэриигэ барыатарын иннинэ бары колхозка улэлээбиттэрэ. Сэриигэ баралларыгар оччолорго туох да сырыы суоҕа, барыта  ат көлө уонна уунан тыы этэ. Убайдарым төрөөбут дойдуларыттан  атынан барбыттара. Бөһүөлэк дьоно бары тахсан атааралларыгар Ньукулай убайым ытыы- ытыы барбыта, харахпар хаалан хаалбыта.

Аан бастаан биһиги диэ кэргэҥҥэ Володя убайбыт сэриигэ баран өлбүтүн туһунан биллэриитэ кэлбитэ.

Сэрии кэмнэрин туһунан рациянан биллэрэллэрэ.Райкомнар тахсаннар улэлии сылдьар отчуттарга биллэриилэрин кэпсииллэрэ. Оҕолор 10-11саастарыттан бары окко сылдьаллара. Сэрии кэмигэр нэһилиэктэн  ичигэс танас, үтүлүк, кээнчэ хомуйан ыыталлара.

Сэрии буппутун кэннэ 1945 с. атырдьах ыйыгар бастакынан убайбыт Илья Михайлович төннөн кэлбитэ.  Кини кэнниттэн тыыннаах хаалбыт фронтовиктар кэлитэлээн барбыттара.

Ол саҕана колхоз, райпотребкооперация, олбукка оскуола баара. Колхозтаахтар оҕуруот хаппыыста, хортуоска, бурдук олордоллоро. Ыаллар бары биирдии ынахтаахтар этэ. Аһылыгы сулууспалаахтарга 200 гр., талонунан хлеб киһи баһыгар биэрэллэрэ. Тугу булбуппутунан бултаан, балыктаан аһыырбыт. Улахан остуолга 30-ча буолан оҕолору кэчигэрэтэн олордоллоро, бүлүүһэҕэ суорат биирдии быһыы килиэп сиэн испитин көбутэрбит. Таҥаспыт-саппыт куул ыстаан бэйэбит тиктэн кэтэр этибит, халтан сон,кыыл тириитинэн баһымыкы (үүйэн кэтиллэр) атах таҥаһа. Этэрбэһи мааныга эрэ кэтэрбит. Нолуокка арыыны буһуулаан  уонна эт туттараҕын. 

Сэрии сылларыгар кууруссалаах этибит, онон миин буһарарбыт. Дьиэбитигэр иистэнэр массыына, үүт эрийэр улахан сэппэрээтэр, сиэккилэ, мас ороннор, оҕо хачаалката, иһит-хомуос баара.

Мин сэрии сылларыгар 17-18 саастаах этим.От охсооччунан сылдьыбытым, 1 га сири куҥҥэ охсор этим. Наар эр дьон улэтин улэлиирим. Боевой листок  тахсара, онно ким тахсыылаахтык, нуормаларын толорбуттар бурдугунан ылаллара.

Сэрии сылларыгар  туох да бырааһынньыктар буолбаттара. Кулууп, киинэ сэрии кэнниттэн аһыллыбыттара. Кыайыы буоларын саҕана карточнай системаҕа үлэлээбитим.

Кыайыы буолбутун райкомнар биллэрбиттэрэ. Оччолорго манна район этэ 1935 сыллаахтан. Кыайыыны истэн баран, ол кун ким да үлэлээбэтэҕэ. Таһырдьа тахсан  “Кыайыы – кыайыы» диэн хаһыытаһа  хаһыытаһа үөрэрбит. Таһырдьа уулуссаҕа остуол тардыбыттара,50гр. Арыгы улахан дьоннорго, оҕолорго саахар, кэмпиэт биэртэлээбиттэрэ. Ол кун сорохторго хомойуу эмиэ баара».

Бу биһиги ийэбит 2003 сыллаах ахтыыттан суруйдубут. Ксения Федоровна 1923 сыллаахха муус устар 15 кунугэр кун сиригэр кербутэ. Кини суурбэччэ сыл  Токкотооҕу  сельпоҕа пенсияҕа тахсыар диэри продавеһынан улэлээбитэ.

1947 сыллааха Владимир Титовтуун олохторун холбообуттара. 5-с оҕолонон атахтарыгар туруорталаабыттара. Билигин бары  улэһит хас да дьон оҕолоох, сиэннэрдээх дьон буолан олоробут. Ийэбит 2004 сыллааха от ыйыгар  күн сириттэн күрэммитэ.

 

Автор: С.Тиит