Константинов Никифор Григорьевич (1898 г.р.)

Хос хос эһээм Константинов Никифор Григорьевич 1898 сыллаах төрүөх Сунтаар улууһун Куокуну нэһилиэгин олохтооҕо.

Эдэригэр бэйэтин кыанар киһи дииллэрэ. Бүлүү өрүһү Кыһыл хайа аннынан өрө-таҥнары харбаан сылдьар эбит. Кини туох саҥаны истибитин, билбитин барытын сэргиирэ, туһана сатыыра. Ол иһин даҕаны латинскай да, аныгы да алфавиты бэйэтэ дьаныһан үөрэтэн ааҕар-суруйар буолбут.

Кини 1929 сыллаахха “Товарищество” тэриллибитигэр председатэлинэн үлэлээн са5алаабыт. Онтон 1930 сыллаахха “Сулус” диэн артыал тэриллибитигэр эмиэ председателлээбит. Үрүҥ билиэттээх буолан сэриигэ барбатах. 1965 сылга диэри колхозка биригэдьииринэн уонна араас үлэҕэ үлэлээн баран пенсияҕа тахсыбыта. Төһө да пенсияҕа таҕыстар сайынын сүөһү аһылыгын бэлэмнээһиҥҥэ күүһэ кыайарынан көмөлөһөрө.

Сэрии бириэмэтигэр колхозка үчүгэй үлэтин иһин мэдээлинэн наҕараадаламмыт. Биригэдьиир быһыытынан, үлэһиттэрин таабылларын толорон, үлэ күнүн таһаарара. Күннээҕи үлэлэрин бачча хонукка бүтэрэҕин диэн үллэрэрэ, ходуһаны хас күнүнэн бүтэрэри барытын былаанныыра. Ыраах хонон үлэлээччилэргэ ыһыктарын илдьэн биэрэрэ. Улэлээбит сирдэрин кэмниир малынан мээрэйдээн туттарара.

Сэрии сылларыгар аармыйаҕа барааччылар кэргэттэрин «Көрө-харайа сылдьаар,»-диэн этэн бараллара. Ол сиэринэн кинилэр кэргэттэрин субу-субу баран кереттуурэ. Кимиэхэ мас хайытан, субэлээн-амалаан, кыһалҕаларын үллэстэн кэлэрэ. Ыраах олорон хаалбыт дьону бөһүөлэккэ чугаһатан көһөртүүрэ. Сорох ыалга холбуй үүт, сороххо Кумахха баар биэлэртэн кымыс өлүүлээн аныыллар. Тулаайах хаалаахтаабыттарга ордук кеметун уурар эбит. Ыскылаат харабылыгар, онтон отчуттарга кымыс таһыытыгар улэлэри аныыр эбит. О5олорунаан кымыс иһэ түстүннэр диэн. Сэриигэ барааччылары барыларын көрөн-истэн, ырааһыйаҕа мунньан, аһаталаан атаартаабыттар. «Армияҕа барар киһи — өлө барар буолбатах. Сири-дойдуну көрөн, сэриилэһэн бүтэн, дойдуларыгар төннөн кэлиэхтэрэ,» — диэн кэргэттэрин, дьон санаатын кетеҕен тыл этэрэ. Армияҕа барбыт дьонноох ыаллар үксүлэрэ өлүөр хаалбыттара, аччыктаабатахтара. Арай биир ыал улахан кыыстара тиип ыарыытыгар, иккис кыыс сэрии бүппутун кэннэ ыалдьан өлбүттэрэ.

Сэрии сылларыгар нэһилиэктэр икки ардыларыгар суол солооһунун стратегическай үлэтэ баар буолбута. Эдэрдиин кырдьаҕастыын туруулаһан үлэлээбиттэр. Бөһүөлэктэн саҕалаан Табаҕанан Тойбохойго тиийэ барара. Иккис суол Хайаҕынан Кириэстээххэ тиийэрэ. Итиннэ барыта илии улэтэ этэ. Лиҥкир ойууру батан солууллар. Суол оҥоруутун ыал аайы нуорма биэрэллэр. Эбэм аах ол саҕанааҕы сэрии оҕолоро улахан дьону кытта тэҥҥэ улэлээбиттэр. Кыанар өттө сэриигэ бараннар, биир баараҕай тиити улахан эрэйинэн охторбуттар.

1941-42 сылларга сут кураан буолан, туох да үүммэтэх. Күһүн уу уолан, маҕаһыын таһаҕаһын оҥочоҕо ууран, соһон таһаллара. Ол сылдьан Сунтаартан ис тиибигэр сыстан тахсан нэһилиэги сутуйбуттара. Суһал көмө эрдэ оҥоһуллубакка, киһи бөҕөтө ыалдьыбыта. Оройуон кииниттэн ыраах олорор буоланнар улахан охсууну оҥорбута. Ол да буоллар Елисей Попов диэн фельдшер тахсан үлэлээбит. Тойбохойтон Семенов (Маҥаас биэлсэр) кэлэн, эьээбит этэрбэһин уларсан, бөһүөлэк ыалларын кэрийэ сылдьан, дезинфекция бөҕөтүн оҥорбуттара. Ол кэннэ кэтиллибит танаьы барытын уоттууллар эбит. Тиф ыарыытыттан син үтүөрэн тахсан баран, диетаны тутуспакка аһаан, сорох киһи күн сириттэн бараахтаабыттар. Кытаанаҕы уонна тото аһыа суохтаах эбиттэр. Ити ыарыы ордук оҕолору, кырдьаҕастары хотор. Өлүөр дьоҥҥо үстэ укуол биэрэллэрэ. Ол да укуолу ыарыы истибэт этэ. Ыалы кэрийэ сылдьан, ыалдьыбыттары атынан балыыһаҕа илдьэллэрэ. Ити улэлэр барыта колхоз биригэдьиирин, биһиги эьээбит түбүгэ этэ. Улэни кыайар дьон бары фермаҕа улэлииллэрэ.

Аччыктааһын кэмигэр дьон тооруччаны хомуйан хааһылаан, килиэптээн сииллэрэ. Соломону сахсыйан бурдук кыырпаҕын көрдүүллэрэ. Ити курдук эһээбит дьон кыһалҕатын тэҥҥэ үллэстиһэн, сэрии ыар сылларын туораабыта. Бэйэтин да олоҕо чэпчэкитэ суох этэ. Биир сыл иһигэр икки уола сыл аҥарын курдугунан быысаһан суох буолтара. Улаханнык ыалдьар кыыстааҕа. 4-5 саастаах кыыс оҕото эмиэ суох буолта. Билигин кини олоҕун биэс оҕотуттан хаалбыт элбэх хос-хос сиэннэр салҕыыллар.

Хос хос эһээм туьунан оҕолорун ахтыыларыттан.

 

Куокунуга сэрии саҕана илии үлэтинэн онорбут суолларын таһынааҕы тыаҕа баараҕай тииттэри хос хос сиэннэрэ көрөн сөҕөн-махтайан турабыт. Бу маннык улахан тииттэри кыанар дьоно суох хаалбыт нэһилиэк олохтоохторо илиинэн суулларбыттарын ыарахан үлэни үлэлээбиттэрин билиҥҥи олоххо биһиги сөҕөбүт эрэ. Сэрии тыыл улэһиттэригэр биһиги махталбыт муҥура суох.

 

 

Автор: Ж. Тимур, ученик  6 “а” класса