Иванова Дарья Спиридоновна

Биhиги төрөппүттэрбит
Биhиги ийэбит ийэтэ Иванова Дарья Спиридоновна 19о8 сыллаахха || Хаҥаласка төрөөбүт,чуолкай ханна олорбуттарын өйдөөбөтүм.Нюргусовтар диэн ыалга 6 оҕонон күн сирин көрбүт.Бииргэ төрөөбүт убайдара Нюргусов Иван аҕата Уйбаан диэн киhи баар үhү,Аҕа дойду сэриитин кыттыылааҕа Егоров Тимофей,Нюргусов Сергей Нюргусов Егор аҕата,эдьиийэ Григорьев Федор(Наhаат оҕонньор)бастакы кэргэнэ эмиэ Даарыйа диэн эбит.Тимэппий,эбэм Даарыйа,Өлөксөөн диэннэр ыалга иитиллибиттэр.
Эбэбит Иванов Данил Ивановичтыын холбоhон олорон хаста да оҕоломмутуттан 3 оҕо ордон хаалан киhи буолбуттар.Икки таайдарым уонна биhиги ийэбит.

Иванова Марина Даниловна

Биhиги ийэбит Иванова Марина Даниловна 1931с.Одьулуҥҥа Данил Иванович уонна Дарья Спиридоновна дьиэ кэргэнигэр 4-с оҕонон күн сирин көрбүт.Төрөөбүт ыйа биллибэт,хотон сыбаҕын саҕана төрөөбүт үhү,ол аата балаҕан ыйын,бүтэhигин,алтынньы ый саҥатын диэки буолуо.Бииргэ төрөөбүттэр алталар,кини соҕотох кыыс этэ.Ийэм кыра эрдэҕинэ аҕатын(эhэбитин)бэйэтин сылгытын уоран сиэтэ диэннэр 5 сылга хаайыыга ыыппыттар.Эбэбит Дарья Спиридоновна Атыыhыт Дьэкиимнээххэ иитиллибит,олор икки уоллаахтар үhү.Бу уолаттар бэйэлэрин сылгыларын өлөрбүттэр,ону эhэбит буруйу бэйэтигэр ылыммыт.Ускул-тэскил сылдьан хаайыыттан хойут кэлбит.Онон ийэбит «Улаатан баран хойут аҕабын көрбүтүм»-диэн кэпсээччи.Эбэбит оҕолорун кытта оскуола аҥаарыгар олорбут,остуорастыыр эбит.

Арыый обургу буолтун кэннэ күтүөтэ Григорьев Марк(совхоз председателэ)Одьулун сиригэр көhөн аҕалбыт. Онно кэлэн хараҕа ыплдьан устунан уурайбыт,ситэри үөрэммэккэ.Уҥуоҕунан кырата бэрт буолан «Чуурка Марыына»диэн ааттаабыттар.Ийэтигэр көмөлөhөн сэрии сылларыгар саҥа уон сааhыттан тахсан эрэр кыыс от үлэтигэр оҕус сиэтээччинэн,бурдук хомуйааччынан,отчуттарга оҕуhунан тиэйэн суорат таhаллар үhү.Оччотооҕу тыа сирин оҕолоро тугу барытын үлэлиирбит диэн кэпсээччи.Уон алта саастааҕар колхозка ыанньыксыттаабыт.Манна диэн эттэххэ Одьулуҥҥа олохтоох «Орджоникидзе» колхуос бэрэссэдээтэлэ Григорьев Марк Иннокентьевич (Чыычаах)дьонун сэрии сылларыгар үксүн уопсай бииргэ аhатан, араастаан мындырдаан,балыктатан,бултатан кистээн Бүлүү өрүс үрдүгэр бурдук ыстаран дьонун хоргуппатах.Оройуоҥҥа үс эрэ колхуос дьоно аччыктаабатахтар.|| Хаҥалас атын колхуостара дьон бөҕө «дьэҥкэрэн»хоргуйан өлбүттэрин туhунан ийэбит кэпсээччи.

1955 сыллаахха Хорулаттан тутууга үлэлии киирбит Петров Павел Назаровиhы көрсөн,ыал буолан Хорулаҕа тахсыспыт.Аҕабыт 1930 с. төрүөх этэ.Сэрии сылларыгар син-биир ийэбит курдук улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэлэhэн сылдьыбыт.Эhэбит Наhаар оҕонньор сэрии сылларыгар тайахха туhахтаан,тыатааҕыны бултаан холкуоhун дьонун аччыктаппатах үhү.»Октябрь төлөнө» холкуос аатырбыт бэрэссэдээтэлэ Отчутов Ион Николаевич олус өлгөм үүнүүнү ылан сэрии иннинэ ВДНХ-ҕа Москваҕа баран мотоцикл бириэмийэ ылбыт.Онтун ханна илдьэ сылдьыахпыный диэн паровой локомобильга (бурдук сынньар)атастаспыт.Аҕабыт Байбал Наhаарабыс эдэригэр атаҕар олус кыанар,кытыгырас,тэтиэнэх,Байанайа батыha сылдьар улахан булчут киhи этэ.Соҕотоҕун 5 атынан «Муомаан» ферматыгар от тиэйэрэ.Кэлин 4 кылаастаах үөрэхтээх киhи бэйэтин баҕатынан, дьулуурунан суоппар идэтин баhылаабыта,инньэ гынан бу орто дойдуттан арахсыар дылы суоппардаабыта.Түүннэри-күнүстэри үлэлээн,быыhыгар бултаан-алтаан элбэх оҕону аhынан-таҥаhынан тутаппатаҕа.Ийэбит ити кэмҥэ сыллата кэриэтэ ыы-кырбас оҕолонор.Элбэх оҕо сууйуута- тарааhына,айаҕын бэлэмнээhинэ,сүөhү-ас көрөөhүнэ барыта ийэбит дьарамай санныгар.Аҕабыт тугу булбутун барытын сыа-сым курдук тутан дьаhайан иhэрэ.Күhүҥҥү муҥхаҕа,закуп сүөhүтүн өлөрүүгэ сарсыарда 5-6ч.барааччылар.Тайаҕы сайын да кыhын да буоллун,этэ аҕыйаатаҕына буолуо,бултаан киирэр этэ.Оччолорго дьон сороҕор тайах этин аhытан-сытытан баран сииллэр этэ.Сайын биhиги дьиэбит таhа,иhэ оннук сыттаах буолааччы.

1971с.Хорулаттан Маарга көhөн кииртэрэ.Хорулаҕа олорон 9 оҕоломмуттара. Маарга киирэн өссө 2 оҕо эбиллибитэ.онон холбоон 11 оҕоломмуттара.1975 с.аҕабыт эмискэ ыархан ыарыыттан 45 сааhыгар бу олохтон барбыта.

Мин саҥа оскуоланы бүтэрэн сылдьарым,кыра бырааппыт 6 ыйдаах этэ. Ийэбитин нэhилиэк сэбиэтин дьиэтигэр хачыгаарынан ылтара.Соҕотох хаалбыт ийэбитин сүөhүтүн-аhын эhэн кэбиспэккэ,төттөрүтүн элбэтэн дьиэ кэргэҥҥэ эбиилик бөҕө этэ.Ийэбит оҕолортон кими да атарахсыппатаҕа,ачаалаппатаҕа,бэйэтэ сатабылынан,билэринэн үчүгэйдик үөрэниҥ,үлэhит дьон буолуҥ диэн иитэн таhаарбыта.

Билигин бары оннубутун булан эбээ,эhээ дэнэр дьон буолан олоробут. Ийэбит барахсан 2013с. бу олохтон туораабыта.Биhиги төрөппүттэрбит Улуу Кыайыы кэлэригэр оҕолор да буоллар кырата суох көмөлөөхтөрө буолуо оччотооҕу оҕолор бука бары.

 

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Егорова Валентина Васильевна – Ньурба улууһун, Маар нэһилиэгин “Алгыс” добровольческай түмсүү салайааччыта,

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ, В.П.Иванова.