Иванова Мотрена Михайловна (1928 г.р.)

 

Ийэ диэн киһиэхэ саамай күндү, туохха да бэриллибэт дьикти күүс ситимэ. Биһиги ийэбит Иванова Мотрена Михайловна 1928 с Сунтаар оройуонун Илимниир нэһилиэгэр төрөөбүтэ, аҕата — Михаил Григорьевич Семенов, ийэтэ — Ольга Семеновна эрдэ олохтон туорааннар, 12 сааһыгар
5 саастаах быраатын кытта төгүрүк тулаайах хаалбыта, онтон быраата ыалдьан бу күн сириттэн барар. Тулаайах кыыһы эбэтэ, эһэтэ ылан иитэллэр.
1941 сыллаахха эрдэ тулаайах хаалбыт оҕо сэрии ыар сылларыгар «Молотов» аатынан колхозка чилиэнинэн киирбит, ол кэмнэ колхоз председателинэн Федоров Гаврил Гаврильевич, кэлин Уаров Сергей Николаевич улэлээбиттэр. Ханнык да ыарахан үлэттэн аккаастаммакка, улахан дьону кытта тэҥҥэ улэлэспит. Ол сыл Сунтаар оскуолатын саьаанын кэрдиитигэр кыьыны быьа улэлээбит. 1942 сыллаахха оройуон былаанын толорууга балык булдун биригээдэтигэр Бочоохой Гаврил Никитичка кемелеьуннэрэ ыыппыттар. Онно улэлээн 1 куул балык, 1 плитка чэй, 2 кг сахар премия ылбыт. 1944-1947 сс. колхозка от о5устарар массыына5а, бурдук быстарарга, саас ыьыыга, буор хорутуутугар, куьунну паардааьынна, сайынны от улэтигэр, кыьынны от тиэйээьинигэр, балбаах бааьына5а таьыытыгар, доярка5а кемелеьуугэ улэлээбит. А5а дойду сэриитин кэмигэр сэриигэ барбыт буойуттарга ичигэс танас тигэргэ тирии имитэр, куобах тириитинэн бэргэьэ, утулук тигэн оройуонна туттарар эбиттэр. 1945 сыллаахха ийэбит Мотрена Михайловна комсомолга киирэр. Кыьын бурдук астыыр молотилкага улэлээбит, туунун мэээнэ кэлэн тугу да ылбатыннар диэн солбуйса сылдьан харабыллыыллар эбит. Ол да буоллар, ийэбит кэпсииринэн, оччотоо5у дьон теье да аччыктаан муну-сору кербуттэрин урдунэн, хаьан да уорбат, халаабат, малы-салы алдьаппат этилэр.
1948 с. Дьокуускайдаа5ы ЯФАШка уерэнэ киирбит, 1курсу бутэрэн баран харчыта суох буолан дойдутугар теннен улэлээбит.

Сэрии кэннинээҕи сылларга республиканскай культпросвет оскуолатыгар секретарынан улэлээбитэ. 1950с. Хадан сэлиэнньэтин кулуубугар библиотекардыыр, онтон директорынан аныыллар. 1952 с. Республиканскай культпросвет оскуолатыгар киирэр, ол эрээри улаханнык ыалдьан үөрэҕиттэн тохтуур. Кэлин үөрэҕин кэтэхтэн үөрэнэн бутэрэр.

1953с. I Дьөппөн Улуу Сыһыытыттан төрүттээх Иванов Василий Митрофановичка кэргэн тахсар. Аҕабыт Василий Митрофанович ыам ыйын 10 күнүгэр 1929 с. I Дьөппөн Орджоникидзевскай оройуонугар төрөөбүтэ. Культпросвет училищетын, кэлин партийнай оскуоланы бутэрэн идэтинэн улэлии сырыттаҕына оройуоҥҥа социальнай отдел арыллан,онно улэҕэ аныыллар,олохтон барыар дылы Өктөмҥө Сэбиэт бэрэссэдээтэлинэн улэлээбитэ. Аҕабыт ыарыһах буолан буолуо элбэҕи кэпсии сатыыр этэ. Төрөөбүт төрүт дойдутун, Улуу Сыһыытын, олус сөбүлүүрэ, онно тахсан бырааттарын кытта кус манаһа киирэрэ, отууга сылдьыһара уонна биһигини батыһыннара сылдьан элбэҕи сэһэргиирэ.

Ийэбит Мотрена Михайловна Орджоникидзевкай оройуоҥҥа культура эйгэтигэр 40тан тахса сыл үлэлиир, ол курдук: Өктөм тыатын кулуубун сэбиэдиссэйинэн, I, II Дьөппөн библиотекаларыгар сэбиэдиссэйинэн, Өктөм кулуубугар директорынан, оройуоннааҕы культура дьиэтигэр методиһынан. Ол кэмҥэ нэһилиэк дьоно сүрдээх активнай, көхтөөх этилэр .Фестивальга бэлэмнэнэн хойукка дылы үлэлиир этэ ,сүрдээхүчүгэй «Сайсары» спектакль туруоран оройуоҥҥа бастаабыттара, сайын отчуттарга, ферма улэһиттэригэр агитбригада тэрийэн үлэ бөҕө буолааччылар.

Сунтаар оройуонун 15-с уобалас конференциятын делегаттара олунньу 13 к.1952 с.

Пенсияҕа тахсан баран 1990 сылга дылы араас үлэҕэ үлэлиир.

Ийэбит барахсан эрдэ сэттэ оҕолоох огдообо хаалбыта. Биһиги бары оскуола оҕолоро этибит. Сэттэ оҕотун барыларын үөрэттэрэн ,улэһит дьон оҥортоон , күүс-көмө, өйөбүл буолан сиэннэригэр эбээ амарах тапталын иҥэрэн, дьоллоохтук олорбута. Ийэбит биһигини, кэлин сиэннэрин айылҕаны ытыктыырга, саха сиэринэн алҕаан , көрдөһөн айах тутааччы, күнү көрсүү, саас ньукуолун күнэ, сир астааһын барыта туһунан хатыламмат түгэннэр. Сылын аайы үгэс курдук оҕолорун, сиэттэрин мунньан Өлүөнэ эбэбит биэрэгэр астаах-үөллээх тахсан төгүрүччү олорон, кэпсэтэн, бэйэ-бэйэни кытта сэһэргэһэн, инники былааннары, ыра санаалары үллэстэн айылҕаҕа дуоһуйа сынньанан кэлээччибит. Ийэбит дьиэрэтэн олус үчүгэй кылыһахтаах куоластаах этэ, ол иһин оҕолоро да, сиэннэрэ да эбэлэрин тута хоһуйан ыллыыр тойугун олус сөбүлээн истэллэрэ. Ийэбит сахалыы дьиҥ тыыннаах, көрүүлээх-истиилээх Далбар Хотун буолааччы. Ол туоһутунан, ийэбит мунньубут сүрдээх улахан баай сахалыы кинигэлэр хомуурунньуктара: манна Дьулуруйар Ньургун Боотур олоҥхоттон саҕалаан саха остуоруйаларынан бутэрэ. Ийэ оҕотунан дьоллоох дииллэрэ кырдьык, ийэбит барахсан «Биир бэйэм 25 буоллум» диэн олус астынан этээччи. Сайын аайы сиэннэрэ республикабыт араас муннуктарыттан эбэлэрин дьиэтигэр кэлэр күннэрин ааҕаллара, бу эмиэ бэйэтэ оҕолорго умнуллубат тугэннэр: күнү көрсүү үгэһэ, дьэдьэн хомуйуута, олбуор иһигэр оһуокай, кутталлаах кэпсээннэр. Эбэлэрин таптала хас биирдии сиэнин сурэҕэр сырдыгынан сыдьаайа, араҥаччылыы сылдьар диэн билэбит уонна эрэнэбит.

Мотрена Михайловна эдэр сылдьан активнай комсомол, хайыһарга оройуон чемпиона, 1952с. 15 Областной комсомольскай конференция делегатынан талыллыбыта, I Дьөппөн 4-с уокуругар депутатынан талылла сылдьыбыта, Улэ -Тыыл Ветерана, «Медаль за труд в ВОВ 1941-1945», Орден «Материнская слава» 3 степенинэн, «Медаль материнства» 2 степенинэн наҕараадаламмыта.

Ийэлээх, аҕабыт инники олоҕу анааран көрөр буоланнар, билигин биһиги өбугэлэрбит дьиҥ олохторун билэбит. Ол курдук, хос эһэбит бииргэ төрөөбүт быраатын бастакы сахалартан байыаннай врач- хирург ,бастакы аан дойду сэриитигэр сылдьан немецтэргэ плеҥҥэ тубэһэн онтон суруйбут суруктара, реальнай училищеҕа үөрэнэ сылдьан ылбыт 1906 с. похвальнай грамотатын харайан уура сылдьыбыттара. Саҥа автономияны ылбыт республика Ревкомун уурааҕынан 1922 с. от ыйын 22 к. Скрябин И.Н. доруобуйа харыстабылын салайааччытынан ананар, ону таһынан аҕабыт ийэтэ , эбэбит Надежда Васильевна Иванова ( Скрябина) хос эһэтэ Лепчиков Ф.И., эһэтэ Лепчиков П.Ф. хаартыскаларын харайан биһиги кыра эрдэхпититтэн төрүттэрбитин билэр этибит.

Күндү таптыыр ийэбитигэр Мотрена Михайловнаҕа махталбыт муҥура суох, сэттэ оҕону иитэн, үөрэттэрэн, сиэттэрин көрөн-истэн, олоххо тапталын, кэрэҕэ, сырдыкка дьулуурун, сахалыы сиэдэрэй майгытын, үтүө санаатын тиэрдэн, соҕотох бэйэтэ ууһаан-тэнийэн, элбэх кэнчээри ыччаттанан дьоллоохтук бу Орто туруу бараан дойдуга олорон ааспыта.

Биһиги ийэбит биһиэхэ өрүү күүстээх санаа, бө5ө турук, тулхадыйбат тулуур, олоххо таптал дьиҥ холобура буолар.

 

 

Авторы: О.С.Винокурова, Л.В.Дмитриева и С.Винокурова, ученица 1 класса.