Иванова Евдокия Петровна

Хос эбэбит, Иванова Евдокия Петровна, 1920 сыл кулун тутар 28 күнүгэр, Сунтаар оройуонун Хоро нэһилиэгэр Көбдүргээннээх диэн сиргэ Михайловтар дьиэ кэргэннэригэр иккис оҕоннон төрөөбүтэ.

Аҕа дойду алдьархайдаах сэриитэ саҕаланарыгар 1941 сыллаахха хос эбэбит, оччолорго эдэркээн кыыс, Элгээйи Толоонун Улгуптатыгар ыанньыксыттыы сылдьыбыта. «Бастакы хомуурга эр дьону хонууттан сайылыкка сырытыннарбакка да илдьэ барбыттара. Олор истэригэр бастакыннан колхоз бэрэссэдээтэлэ Иванов Федот Иванович, ферма сэбиэдиссэйэ Кириллин Прокопий уоттаах сэриигэ аттаммыттара. Эрэйдээхтэр дойдуларыгар эргиллэн кэлбэтэхтэрэ» — диэн хос эбэбит кэпсиирэ үһү.

Дьэ ол кэмтэн хос эбэбит сэрии сылларыгар тугу-тугу үлэлээбэтэҕэй? Кыһын от тиэйиитигэр атынан, оҕуһунан, сатыы баран, харыйаны таӊнары соһон тибии типтэриитигэр, сайынын атынан буола паардааһыныгар, бурдук ыһыытыгар, оттооһуӊӊа, ыанньыксытынан, тракториһынан, үүт эрийээччинэн, оннооҕор дьаамсыктаан хаайыылаахтары арыаллаан соҕотоҕун Элгээйиттэн Күндэйэҕэ дылы икки киһини таһаартарбыттар.

Хос эбэбит техникаҕа сыһыаннааҕа оччолортон да биллэр эбит: үүт эрийэр сэппэрээтэрэ хаппырыыстаатаҕына бэйэтэ өрөмүөннүүрэ, ханна эбит провод быстыбытын тута булан, холбоон кэбиһэрэ. От мунньар ат кыраабылын көӊүл эрийэн, таӊан кэбиһэрэ үһү. Оттон бэйэтин тыраахтырын хаста-хаста көтүрэн оӊостубутун ааҕан сиппэккин.

1942 сыллаахха күһүн аҕата өлөн, ыарыһах маачаха ийэтинээн хаалаллар. Онтон 1943 сыллаахха турбут-олорбут түргэн туттуулаах, хоһуун үлэһит кыыһы «Коминтерий» колхозтан үс ыйдаах трактористар куурустарыгар үөрэтэ ыыталлар. Кууруһу бүтэрээттэрин кытта Иннокентьева Мариялыын Хороҕо практиканынан тахсаллар. Маайаны комбайнӊа ыыталлар, оттон хос эбэм эргэ көлүөһүнэй тыраахтырга, кэлин олоҕун аргыһа, кэргэнэ буолбут Иванов Николай Тимофеевичка (оройуон бастакы трактористарыттан биирдэстэрэ) сменщигынан үлэлиир. Прицепщигынан быраата, кэлин оройуон чулуу тракториһа буолбут, Иванов Дмитрий Семенович сылдьыспыта.

Оччолорго трактористары көһөрө сыдьан үлэлэтэллэр эбит. Онон 1944 сыллаахха аны Күндэйэҕэ ыыталыыллар. Сааһы, сайыны быһа бурдук ыһыытыгар, паардааһыӊӊа, культивацияҕа, бурдук сынньыытыгар күннэри-түүннэри үлэлээбиттэр, бөһүөлэккэ да киирбэттэр эбит. Сүөгэй, бурдук, арыы оҕотун буолаҕа киллэрэн биэрэллэр эбит. Дьэ ол курдук, 1944-1945 сыллардаахха Күндэйэ тулатынааҕы буолалары тартаран үлэ бөҕөнү үлэлээн кэлбитим диэн хос эбэбит ахтара үһү.

Онтон кыһын тыраахтыр өрөмүөнүгэр тиһигин быспакка үлэлииллэрэ. 1946 сыллаахха МТС-ка өрөмүөӊӊэ үлэлии сырыттахтарына, «1941-1945 сс. Килбиэннээх үлэлэрин иһин» диэн хос эбэлээх эһэм мэтээллэринэн наҕараадаламмыттар.

Хос эбэбит барахсан туохтан даҕаны иӊнэн турбат төһүү үлэһит, уус тарбахтаах иистэнньэӊ, мааны хаһаайка, түөрт оҕо амарах ийэтэ, уон оҕо эйэҕэс эбэтэ буолан 83 сааһыгар дылы Хороҕо олорбута. Кырыйдым диэн сытынан кэбиспэтэҕэ, кыайарынан иистэнэрэ, сиэннэрин, хос сиэнин көрсөрө, үтүө санаатынан, эйэҕэс майгытынан биһиэхэ барыбытыгар күүс-көмө буолара диэн ийэбит, эдьиийдэрбит, таайдарбыт ахталлар.

Автор: Саввинов С., 2 кылаас үөрэнээччитэ

 

Воспоминания В.В.Ивановой

Место рождения: Хоринский наслег Сунтарского района ЯАССР.

Место работы: колхоз им. Буденного С.М. Должность: тракторист

Евдокия Петровна Иванова, ветеран тыла, одна из первых трактористов. Известный в Сунтарском улусе женщина-механизатор. Когда начались кровавые битвы Великой  Войны,  она, тогда молоденькая девушка, работала дояркой.

Жизнь моей бабушки складывалась из бесконечной работы, порой непосильной, за себя и за всех, кто воевал. Она выполняла любую порученную ей работу: была дояркой, трактористкой, работала на сепараторе на ферме, даже была ямщиком. Однажды ей в одиночку пришлось везти двух заключенных. Она сама ремонтировала сепаратор, если тот начинал капризничать. Если  где-то рвался провод, спокойно соединяла. Свободно управляла механическими граблями,  ремонтировала их. А сколько раз разбирала и ремонтировала свой трактор!

В то время трактористы не работали в одном месте, а постоянно переезжали туда, где они были нужны. В 1944 её с трактором отправили в Кюндяйю. Всю весну и всё лето, не считаясь со временем, днём и ночью работали на пахоте, сеяли хлеб, потом убирали выращенный хлеб. Засыпали прямо у трактора, когда совсем не было сил. Не было возможности приехать в деревню домой. Сливки, муку, немного масла им привозили прямо на поле. Так пролетели 1944 -1945 гг. в тяжком труде. Каждое поле, каждая дорога вокруг села были делом её рук.

Зимой 1945-1946 гг. мои бабушка и дедушка были награждены медалями «За доблестный труд в Великой Отечественной войне».

 

Воспоминания Н.Саввиновой, 7 кылаас үөрэнээччитэ

Мин хос эбэм, Хоро нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо, Иванова Евдокия Петровна, Хандайар аҕа уустарыттан төрүттээх.

Аҕа дойду алдьархайдаах сэриитэ саҕаланарыгар 1941 сыллаахха хос эбэбит Элгээйи Толоонун Улгуптатыгар ыанньыксыттыы сылдьыбыта.  Кыһын от тиэйиитигэр атынан, оҕуһунан, сатыы баран, харыйаны таӊнары соһон тибии типтэриитигэр, сайынын атынан буола паардааһыныгар, бурдук ыһыытыгар, оттооһуӊӊа, ыанньыксытынан, тракториһынан, үүт эрийээччинэн, оннооҕор дьаамсыктаан хаайыылаахтары арыаллаан соҕотоҕун Элгээйиттэн Күндэйэҕэ дылы икки киһини таһаартарбыттар.

Хос эбэбит техникаҕа сыһыаннааҕа оччолортон да биллэр эбит: үүт эрийэр сэппэрээтэрэ хаппырыыстаатаҕына бэйэтэ өрөмүөннүүрэ, ханна эбит провод быстыбытын тута булан, холбоон кэбиһэрэ. От мунньар ат кыраабылын көӊүл эрийэн, таӊан кэбиһэрэ үһү. Оттон бэйэтин тыраахтырын хаста-хаста көтүрэн оӊостубутун ааҕан сиппэккин. Онтон 1943 сыллаахха турбут-олорбут түргэн туттуулаах, хоһуун үлэһит кыыһы «Коминтерий» колхозтан үс ыйдаах трактористар куурустарыгар үөрэтэ ыыталлар. Кууруһу бүтэрээт Хороҕо практиканынан тахсар, онно эргэ көлүөһүнэй тыраахтырга үлэлиир. 1944 сыллаахха Күндэйэҕэ бурдук ыһыытыгар, паардааһыӊӊа, культивацияҕа, бурдук сынньыытыгар үлэлиир, Дьэ ол курдук, 1944-1945 сыллардаахха Күндэйэ тулатынааҕы буолалары тартаран үлэ бөҕөнү үлэлээн кэлбитим диэн хос эбэбит ахтара үһү. Онтон кыһын тыраахтыр өрөмүөнүгэр тиһигин быспакка үлэлииллэрэ. 1946 сыллаахха МТС-ка өрөмүөӊӊэ үлэлии сырыттахтарына, «1941-1945 сс. Килбиэннээх үлэлэрин иһин» диэн хос эбэлээх эһэм мэтээллэринэн наҕараадаламмыттар.

1962 сылтан саҕалаан 8 сыл устата Хоро дьааһыла саадыгар таӊас сууйааччынан үлэлээбитэ. Хос эбэм дьааһыла-саадка пенсияҕа тахсыар дылы үтүө суобастаахтык эӊкилэ суох үлэлээбитэ

«Ийэм төһө да олох солото суох сырыттар, ис иһиттэн иистэнэрин олус сөбүлүүр этэ. Төһөлөөх тииӊ, андаатар бэргэһэни, ынах, сылгы тыһа этэрбэһи, ыт тыһа, куобах үтүлүктэри тикпитэ буолуой, кээнчэ, үлэ үтүлүгүн, хоруонкалаах билэлэри, мааны үтүлүктэри, арааһы бары ис сүрэҕиттэн олус хаачыстыбалаахтык тигэрэ. Этэрбэһи хайаан да иӊииринэн тигэрин өйдүүбүн. Даарыйа Титовна оҕолоругар (тулаайах оҕолору харайбыта) ону-маны сакаастаан тиктэрэн баран соболоӊун дьиэ көтөрүн сымыытын мунньан аҕалара. Оччолорго сымыыт улахан «диписиит», — диэн ахтар эдьиийбит Маргарита Николаевна Иванова.

Хос эбэм барахсан туохтан даҕаны иӊнэн турбат төһүү үлэһит, уус тарбахтаах иистэнньэӊ, мааны хаһаайка, түөрт оҕо амарах ийэтэ, уон оҕо эйэҕэс эбээтэ буолан 83 сааһыгар дылы Хороҕо олорбута.