Иудинов Семен Аввакумович

 

Мой прадедушка Иудинов Семен Аввакумович в августе 1941 года ушел на фронт, тогда ему было 23 года. 1 сентября 1941 года состоялся первый призыв в ряды Красной Армии. Нюрбинским объединенным районным военкоматом призвано на фронт 16644 чел., из них около 600 человек из Нюрбинского района. Воевал в частях 85 стрелкового полка в составе 2 Украинского фронта. Он был в самом пекле войны, участвовал в сражениях еще в начале войны. А наград тогда особо не давали, так как фашисты наступали, а наши войска отступали.

Семен Аввакумович участвовал в тяжелейших боях за освобождение городов Орел, Белгород, Мозель. В ожесточенных сражениях на Орловской-Курской Дуге был тяжело ранен и контужен. Долго лечился в госпитале, и в марте 1942 года его комиссовали по ранению. Семен Иудинов вернулся в родной Омолдонский наслег Нюрбинского района поднимать колхоз, работал счетоводом, женился в 1945 году и вырастил семерых детей.

За боевые заслуги Семен Аввакумович был награжден медалью «За боевые заслуги», Орденом Великой Отечественной войны II степени и юбилейными медалями.

 

  Ахтыы

Мин, Семенова Анна Семеновна, аҕам сэрии бэтэрээнэ Иудинов Семен Аввакумович туһунан ахтыы суруйарга сананным.

Биһиги аҕабыт 1918 с. Ньурба улууһун Омолдоон нэһилиэгэр Ураһалаах алааһыгар күн сирин көрбүт. Күһүн Сэмээнэп таҥара саҕана буолан Сэмэн диэн аат биэрбиттэр. Аҕата Дьаба Омокуун ийэтэ Балбаара Мөссөөйөбө быстар дьадьаҥы ыал этилэр. Быһах угун саҕа быыкаа балаҕаҥҥа, торбос кулун тириитэ таҥнан улааппыта. Сытыы хотуу оҕо буолан, ыстаҥхалаан торбос ыстаанын дуомун элбэхтэ хайыта турута түспүтүн кэпсээн биһигини күллэртиирэ. Ийэтэ, аҕата эрдэ ыалдьан суох буоланнар, улаатар сааһыгар ол бу кыанар ыалларга айаҕын туһугар үлэлээн-хамнаан киһи буолбута.

Чаппанда 4 кылаастаах оскуолатын бүтэрэн баран Куочайга киирэн ШКМ /школа колхозной молодежи/ үчүгэйдик бүтэрэн дойдутугар колхозка суоччутунан ааҕар, балаҕаҥҥа улахан дьону ааҕарга, суруйарга үөрэтиспитэ. Ол саҕана комсомол кэккэтигэр киирбитэ. Бэйэтин кыанар кытыгырас буолан эдэр ыччакка инники күөҥҥэ сылдьара.

1941 с. Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ баҕа өттүнэн барбыта. Эдьиийэ Балаагыйа этэрэ: «Быраатым Сэмэн сэриигэ барарыттан олох куттаммат этэ, син биир фашистары кыайан эргиллиэм диэн бигэ санаалааҕа».

Күһүн борохуотунан Сунтаар, Ньурба, Бүлүү, Үөһээ Бүлүү элбэх эдэр ыччат дьоно сэриигэ ыҥырыллан барбыттара. Мальтаҕа бэрт кылгас кэмҥэ учебка диэни ааспыттара. Усулуобуйа олох мөлтөх этэ, ол иһин сэриигэ бара сатыыллара. Алтынньы ый саҕана пуойаһынан Москва аттынан ааһан Белоруссия диэки ааспыттара. Онно элбэх хаан тохтуулаах кыргыһыыларга Орёл, Белгород, Мозель, Курскай туһаайыытынан эҥин, сэрии бөҕөҕө кыттыбыта.

Хаста да араанньы буолан контузияланан 1942 с. бүтүүтэ дойдутугар инбэлиит буолан төннүбүтэ. Биир эрэ боевой мэтээллээх тыыннаах эргийбитигэр үөрүү этэ. Ол саҕана барбыттарыттан бэрт аҕыйах киһи кэлбитэ. Ыарахан баҕайы ручной пулеметы санныларыгар сүгэ сылдьан, позицияларын уларытан, сүүрэ сылдьан ытыалаһаллара. Кэлбит дьон үксүлэрэ инбэлиит этилэр. Тыыннаах эргиллибиттэрин үөрэллэр. Холобура, аҕам быраата Дьөгүөр сураҕа суох сүппүтэ. Оннук элбэх киһи өлөн, сүтэн ханна көмүс уҥуохтара сытара биллибэт.

Аҕабар кэлин Орден Отечественный войны 2 степени биэрбиттэригэр наһаа үөрбүтүн өйдүүбүн.

1947 с. ийэбин көрсөн ыал буолбуттар. Эбэм эмээхсин 6 оҕотун соҕотох иитэн эрэйи көрөн ийэбин улахан кыыһын инбэлиит тулаайах туга да суох уолга биэримээри, утарылаһыы бөҕө үһү. Ону ийэм сүрэҕинэн сөбүлээн биһигини 11 оҕону төрөтүөх быатыгар күүһүнэн кэргэн тахсыбыт. Ол оҕолортон 4 урут эм-том да мөлтөх буолаахтыы эрдэ төннүбүттэр.

Ийэлээх аҕабыт биһигини 7 оҕону харыларын күүһүнэн сүөһү ас ииттинэн киьи хара гыммыттара. Аҕабыт колхозка суоччутунан, учетчигынан уонна да араас хара үлэни үлэлээбитэ. Ийэбит улахан иистэнньэҥ этэ, онон тиийиммэт түгэммэт олоҕу билбэккэ улааппыппыт. Оччотооҕу ыал тэҥинэн-тэринэн олорбуттара. Аҕабыт бу дьахтар үлэтэ диэн быар куустан олорбот этэ. Ийэбит баарыгар, суоҕар ас астаан, оҕо көрөн көмөлөһөрө. Илиилээҕим буоллар ынах да ыам этэ диэччи. Сиэн оҕо бөҕөнү харайар дьолго тиксибитэ баарыгар.

Сарсыарда 6 чаастан радионы кытта туран оһоҕун оттон оскуолаҕа барар таҥаспытын оһоххо сылыталаан баран туруортуур этэ. Дагдалаах килиэппитин сиэт да оскуолабытыгар сүүрэрбит. Ийэбитин олох таҥара курдук көрөрө. Иллээх баҕайы олорбуттара. Бу орто дойдуттан арахсаары сытан ийэҕитин харыстаарыҥ диэн кэриэс эппитэ. Өлүөр сылдьан санаата иэйдэҕинэ, туойар буолара: «Тыгын кырдьаҕас саҕаттан…» бобуулаах ырыа диирэ. Ол сэрии иннигэр ыччаттар ыллыыр ырыалара буолуо.

Аҕабыт 1996 с. доруобуйата мөлтөөн эмискэ суох буолбута. Наһаа сэмэй, хаһан да бэтэрээммин диэн түөһүн охсуммакка бу орто дойдуттан арахсыбыта. Кини аатын элбэх сиэннэрэ, хос сиэннэрэ салгыыллар.

Күн бүгүн Кыайыы бырааһынньыгын саҕана бэтэрээннэр быыстарыттан аҕабыт барахсан күн уотугар харааччы буспут, хаппыт сирэйин көрүөм диэн кэтэһэ көрөбүн. Сүрэҕим ыга тутар, күөмэйбэр хомуок турар, хараҕым уута кэлиэх курдук.

Аҕабыт барахсаны хаһан да умнубаппыт.

 

Суруйдум улахан кыыһа Саха £р³спµµбµлµкэтин социальнай сулууспа туйгуна, үлэ бэтэрээнэ 4 оҕо ийэтэ, 6 сиэн эбэтэ Семенова Анна Семеновна.

 

 

Автор: Правнук Н.Дьячковский 6 «в» класс.