Илларионов Никита Афанасьевич (1905-1980)

Мин аҕам, Илларионов Никита Афанасьевич, 20-с үйэ саҕаланыытыгар Чурапчы Хайахсытыгар элбэх оҕолоох ыалга улахан уол буолан, бэһис оҕонон төрөөбүт.Микииттэ оҕо эрдэҕиттэн үлэҕэ миккиллэн, түргэн туттуулаах, кыайыгас, сорсуннаах булчут буола улааппыт. Бырааттарын үлэ албастарыгар үөрэтээччи, уһуйааччы, аҕатын кытта тэбис тэҥҥэ үлэлиир.
​
​1942 с., Аҕа дойду улуу сэриитигэр икки улахан бырааттара фроҥҥа барбыттарын куоттаран кэлэн, аймаммыт, военкомакка киирэн сэриигэ барарга тылламмытын военком указканан остуолу охсон, «Тахсан үлэлээ!» диэн баргыытаабыт. Онон Дьылҕа хаан ыйааҕынан 1942-46 сс. Чурапчы колхозтарын хоту көһөрүүгэ баран, дьоно-сэргэтэ алдьархайдаах кыһарҕантан тыыннаах эргиллэн кэлэллэригэр сыратын биэрбит. Колхозтара атыылаһан аҕалбыт табаларын ыстаадатыгар биригэдьиирдээбит. Чурапчы дуулаҕа үлэһит дьоно бу хаһан да билбэтэх идэлэригэр ылсан, ситиһиилэммиттэр. Табаны сүтүгэ суох иитэн, государствоҕа эт туттаран, 400 табаламмыттар. Аҕам слетка кыттан, премия ылбыт.

Ити кэмнэр тустарынан ахтыылартан быһа тардан: «Утуйар уутун умнубут, туран-олорон омуннурбут дьаҕырҕаннаах табабыт ыстаадатын биригэдьиирин Микииттэ Илларионовы умнубаттык сүрэхпэр тутан ытыктыы саныыбын» Флегонтов П.П. «Сэрии-көһүү кэмнэригэр бырааппынаан өлүөхтээх дьону – Степаны детдом, оттон миигин Эдьигээн Натааратыгар 13-тээх уолу Никита Афанасьевич аһынан, табаҕа көмөлөһөөччүнэн бэйэтин кытта илдьэ сылдьан, көрөн-харайан, тыыннаах хаалан киһи-хара буола сылдьабын.» Эверстов Н.Е.

Көһөрүү кэмигэр түөрт кыһын тайахтаан, кыыл табаны, эһэни бултаан, дьонугар үллэрэрин улахан махталынан ахтааччылар. Ол кини сорсуннаах бултааһына хоту быраҕыллан аччыктаан, тымныйан быстан эрэр биир дойдулаахтарыгар үрүҥ тыыннарын өллөйө буолбута.

Сэрии кэннэ колхозка үлэлээбитэ, алаастарынан олорон, наар сүөһү көрүүтэ, хонуу үлэтэ, булчут.

Илларионов Н.А. колхозка үлэтин ыстааһа – 35 сыл 7 ый 20 хонук. 1974 сылтан Эрилик Эристиин аатынан совхоз кадровай булчута.
​

Хайахсыт нэһилиэгин чыпчаала диэн бэлиэҕэ Никита Афанасьевич 1937 с. күһүн биир сарсыарда 104 куобаҕы быһыт сохсоттон ылбыт. Көһөрүү сылларыгар Эдьигээҥҥэ 64 тайаҕы уонна табаны бултаабыт.

​Кини сындалҕаннаах үлэтин дьон үтүө ахтыылара уонна аҕыйах хаалбыт наҕараадалара туоһулууллар: «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гг.» мэтээл, 1947; свидетельство о занесении в Книгу почета колхоза «Победа», 1957; «За трудовое отличие» мэтээл, 1974; «Ветеран труда», 1976, икки нэһилиэктэн; Центросоюзтан «Отличник охотничьего промысла» бэлиэ, 1973; үгүс грамоталар, оройуоҥҥа Бочуот дуоскатыгар тахсыыта.

Убай киһи Микииттэ тас көрүҥүнэн да ураты: сытыы-хотуу, уоттаах харахтаах, түргэн саҥалаах, бүтүннүү энергия, эмоция хаата, бырааттарын түмэ тардааччы, салайааччы буолан бары көмөлөсүһэн, саҥа дьиэлэммиттэрэ, кыра балтыларыгар дьиэ тутан биэрбиттэрэ. Бырааттара убайдарын кыраларыттан аҕаларын курдук убаастыыллара. Микииттэ сатаабата диэн суох, дьиэ туттарга төһө мас наадатын, ханна билигин үүнэн турара барыта төбөтүгэр баар буолара! Онон деляна ылыллан, мас кэрдиллэн, тиэйиллэн, суоруллан, бэрт түргэнник тутуу ситэрэ. Дириҥҥэ быраатыгар туппут дьиэтигэр өһүөтүн Микииттэ полущит хаһан оҥорбутун дьон бастаан көрөн сэҥээрбиттэрэ. Билигин, 60-ча сыл ааспытын кэннэ, сыаналыыгын – Чурапчы тыатыгар биир да дьиэтэ хамсаан көрбөккө турарын.

​Дьиэтин таһыгар уһанар миэстэлээҕэ, бэйэтэ оҥорбут хаптаһыны хамсаппат бэристээктээҕэ, онно остуол, олоппос, ыскаап, этажеркалары оҥороро, элбэх оҕолоохторго улахан остуоллары, ыскамыайкалары оҥортоон биэрбитэ. Төһөлөөх элбэх кыраабыл, атырдьах оҥоһуллубута буолуой! Биир сөҕөрүм – оҕо үлэлии сылдьан тугу эмэ алдьаттаҕына, олох мөхпөт буолара, киһи баар буолан алдьаттаҕа диэн үөрэр этэ. Дьоҥҥо үчүгэй сыһыаннаах, кыраттан үөрүнньэҥ, түүлээҕин туттаран харчыланнар эрэ оҕолорго харчы түҥэтэр идэлээх улахан абаҕа, таай үтүө өйдөбүлгэ хааллаҕа.

Оҕолорбутугар, сиэннэрбитигэр, өссө да инники кэлиэхтээх ыччаттарбытыгар анаан, эһэлэрэ, хос эһэлэрэ Илларионов Никита Афанасьевич ааспыт үйэҕэ олорбут олоҕор күргүөмнээх үлэ, сайдыы инники күөнүгэр сылдьан, киһи уонна үлэһит быһыытынан туох өйдөбүлү хаалларбытын билиһиннэрэн, ол кэмнэр тыыннаах туоһута быһыытынан суруйдум. Үтүө дьыала умнууга хаалбатын, үлэһит киһи аата үйэлэри уҥуордаан, өрүүтүн ааттана турдун!

 

Автор: Кыыһа Антонова И.Н 71 саастаах.