Ильин Николай Иванович

Мин, Ильин Николай Иванович, 1935 сыллаахха II-с Өспөх нэһилиэгэр, уруккута “Чагдаайы” диэн колхозка, “Уйбааскы кытыла” диэн Алдан өрүс үрдүгэр турар, Уйбааскылар өтөхтөрүгэр ыам ыйын  маҥнайгы күнүнгэр, оччотооҕунан колхозтаах дьиэ кэргэҥҥэ төрдүс оҕонон төрөөбүтүм. 1943 сыллаахха II Өспөх начаалынай оскуолатыгар үөрэнэ киирбитим уонна тохтуу-тохтуу үөрэнэн 1954 сыллаахха Найахы сэттэ кылаастаах оскуолатыгар сэттис кылааһы бүтэрбитим. Сэрии, сут-кураан сыллара буолан, оҕо сааһым син атын оҕолор курдук улахан кыһалҕалардаах ааспыта. Дьоннор армияҕа бараннар, колхозпутугар кырдьаҕастар уонна дьахталлар тыылга хаалбыттара. Ол иһин биһиги көлүөнэ 8 – 9 сааспытыттан кырдьаҕастары кытта араас кыайар үлэлэргэ үлэлиир буолбуппут. Оччолорго колхозтаахтар уопсай мунньахтарынан уон алта сааһа буолбут оҕолору колхозка чилиэнинэн ылаллара. Онон мин 1951 сыллаахха Чагдаайы колхоз чилиэнэ буолбутум. Ити сылтан ылата олох киэҥ аартыгар үктэммитим. Онтон 1954 сыллаахха Сэбиэскэй Аармыйа кэккэтигэр сулууспалыы барбытым. Улуу Кытай сиригэр Порт-Артур диэки 55-с сыл саҥатыгар дылы сулууспалаабытым. Билигин онно сулууспалаабыттартан (ити сылларга) иккиэ баарбыта, Березкин Николай Степанович диэн Баатаҕайга олорор, көрүстэхпитинэ, элбэх норуоттаах, күүскэ сайдыылаах Кытайга сулууспалаабыппытынан киэн тутта кэпсэтэн, оччотооҕу эдэр оҕо сааспытын санаан, үөрэ-көтө сэһэргэһэн, санаһан ааһабыт. 1957 сыллаахха аармыйаттан, үчүгэй сулууспам иһин командованиеттан бочуотунай грамоталаах дойдубар Өспөххө элбитим. Бастаан 1958 сылга дылы кулуупка үлэлээбитим. Ити кэмҥэ 1957 сыллаахха олунньу ыйга Өспөх (Каганович) колхоһа, Найахыга “Сталин” колхоһу кытта холбоспута. Онно миигин комсомольскай тэрилтэ солбуйар сэкиритээринэн талбыттара (Сивцев Роман Иванович босхоломмут сэкиритээринэн быыбардаммыта).  Дьэ ити кэмтэн ыла үлэлээбит үлэлэрим манныктар:
1. 1958-1961 сс. – колхозка лесник
2. 1961-1962 сс. – колхозка счетовод
3. 1962-1964 сс. – колхозка биригэдьиир
4. 1964-1967 сс. – Найахы нэһилиэгин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ
5. 1967-1971 сс. – Читатааҕы совпартшколаҕа үөрэнии
6. 1971-1973 сс. – Старший бригадир колхоза “Коммунизм”
7. 1973-1979 сс.- Председатель исполкома Наяхинского Совета
8. 1979-1987 сс.- Директор Дюпсюнского торгового предприятия
9. 1987-1991 сс. – Замдиректора по хозчасти Совхоза “Наяхинский”
10. 1991-1994 сс. – Охранник конторы
1990 сыллаахха пенсияҕа тахсыбытым уонна 1994 сылга дылы үлэлээн баран үлэттэн олох уурайбытым. Үлэлээбит сылларбар наҕараадаларым манныктар:
1. 1975 сыллаахха Совет председателинэн үлэлиир кэммэр “Победитель соцсоревнования” за 1974 г.
2. 1996 сыллаахха Сэрии сылларга үлэтин иһин “За доблестный труд” 1941-1945 гг. Диэн медаль
3. Юбилейнай медаллар – “Кыайыы 30 сыла”,
4. Медаль “Маршал Советского Союза Жуков”
5. “50 лет Победы в Великой Отечественной войне 1941-45 гг.”
6. Знак “За добросовестный труд в потребительской кооперации России” 2003 г.

Маны таһынан хас да бочуотунай грамоталар, ол иһигэр “Холбос”, оччотооҕу партия райкомун, райсовет исполкомун, райпо, партком, совхоз грамоталара уонна үгүс махтал суруктар бааллар 1943 сылтан 1994 сылга дылы, ол эбэтэр 51 сыл үөрэммит үлэлээбит үлэм историята итинник. Ити уһун сылларга үлэлээбит кэммэр ситиһиилэр да бааллара, үлэҕэ ыарахаттар да бааллара.

Ол курдук Советка үлэлиир кэммэр Найахы нэһилиэгэ, социальнай, экономическай сайдыытыгар, үөрэхтээһиҥҥэ кэккэ үлэлэр барбыттара. 9 сыл курдук үлэлиир устабар больницабыт Фельдшерскэй-акушерскай пунктан участковай больница буолбута, Ясли-детсад 55 миэстэлээх буолбута, интернат дьиэтэ 1972-1973 сс тутуллан бүтэн 70 миэстэлээх интернат буолбута. Ити үлэлэри тэрийэн ыытыыга, олоххо киллэриигэ элбэх өрүттээх үлэлэр, кэпсэтиилэр ыытыллыбыттара. Үчүгэй, уопуттаах каадырдар ити тэрилтэлэргэ үлэлээбиттэрэ. Ол курдук больницаҕа Гоголева Мария Ивановна, оҕо тэрилтэтигэр Охлопкова Анна Макаровна, Гаврильева Мария Алексеевна, Соловьева Анна Иннокентьевна, Местников Петр Гаврильевич о.д.а.  Билигин санаан көрдөххө ити салайааччылар кырдьык да бэйэлэрин кэмнэригэр үчүгэйдик үлэлээн ааспыттара.

Тыа хаһаайыстыбатыгар үлэлиир кэммэр “Коммунизм” колхоз 1972 сыллаахха РСФСР көһөрүллэ сылдьар кыһыл знамятын үйэ-саас тухары ылбыта (Билигин биһиги музейбытыгар ууруллан турар). Мин ити саҕана Найахы биригээдэтигэр старшай биригэдьиир этим. Итини таһынан Совет үлэтигэр Республика кыһыл Знамята кэлбитэ, бу знамялар миигин улаханнык астыннараллар, элбэҕи санаталлар уонна үлэлээбит кэммин санаатахпын улаханнык үөрдэллэр.

Найахыга култуура үлэтэ күүскэ сайдар кэмигэр үлэлээбит буоламмын, Совет председателин, Партбюро секретарын быһыытынан бэйэм кыахпынан элбэх үлэни ыытыспыппын бириэмэтигэр ахтан-санаан ааһабын.  Найахы хора Москванан, атын да куораттарынан ситиһиилэхтик сылдьыталаабытынан партия райкомуттан, Райсовет исполкомуттан элбэх махтал тыллары, эҕэрдэлэри тутарым, ол иһигэр бииргэ үлэлээбит оччотооҕу нэһилиэктэр советтарын председателлариттэн култуура үлэтин боппуруоһугар Найахы нэһилиэгин үрдүктүк сыаналыыллара.  Ыраах барыыларга бэйэлэрин дьоннорун, чуолаан хорга, көҥүллээн ыытан көмө оҥороллоро. Бу боппуруоһу быһаарыыга партия райкома, райсовет исполкома көмөтө олус улахан буолара. Билигин мин чуолаан бу боппуруоска сыһыарыллан үлэлээбит, үлэтин да быһыытынан, партия райкомун секретара Гаврильева Мария Павловнаҕа махтана саныыбын. Хорга барааччылар хамнастара, командировкалара барыта төлөнөрө, онуоха райсовет исполкомун дьаһала тахсара.

Үлэлээбит устабар араас үлэлэргэ биирдиилээн да үлэһиттэр, Найахы нэһилиэгин сайдыытын туһугар сыраларын биэрэн туран, ыччаттара, сиэннэрэ, үчүгэй дьон буолалларын туһугар, туох баар өйдөрүн-санааларын биэрэн туран үлэлээбиттэрэ, айбыттара-туппуттара. Хомойуох иһин үгүстэрэ биһиги ортобутугар суохтар. Ол эрээри кинилэр олорон ааспыт олохторо, төрүттээбит Найахыларын дьонунан хаһан да умнуллуо суоҕа, өрүү кэриэстэнэ туруохтара. Аҥардас Найахы нэһилиэгэр олорбутум, үлэлээбитим 47 сыл устатыгар элбэҕи биллэҕим-көрдөҕүм буолуо эрээри, бэйэм туспунан уонна үлэҕэ ситиһиллибит аҕыйах ситиһиилэри ахтан-суруйан туран манан түмүктүүбүн.
Н.И. Ильин 30/III-2005 c.
Автор: С.Ильин, 6а