Игнатьев Кирилл Афанасьевич

 

Игнатьев Кирилл Афанасьевич Өлөөн эбэҥки национальнай оройуоҥҥа ХХ-с үйэҕэ дьиэ табатын идэтийэн иитиигэ уонна сайыннарыыга улахан үтүөлээх дьоннортон биирдэстэрэ буолар. Кини оҕо сааһа төрөппүттэрин кытта, туундараҕа ааспыта. Олоҕун 50-н сылын таба иитиитигэр анаабыт, ол иһигэр 41 сыл устата таба иитэр ыстаадаҕа биригэдьииринэн үлэлээбит ыччат наставнига, удьуор табаһыт, улахан дьиэ кэргэн амарах аҕата. Таба иитиитин дьиҥнээх маастара, олоҕун тиһэх күннэригэр диэри таба иитиитигэр үлэлээн бэйэтин үлэҕэ баай уопутун, билиитин-көрүүтүн эдэр үлэһиттэригэр биэрбит үтүө киһи.

Оройуоҥҥа таба хаһаайыстыбата сайдыытыгар бэйэтин боччумнаах суолун хаалларбыт Игнатьев Кирилл Афанасьевич 1918 сыллаахха алтынньы ый 25 күнүгэр Дьэлиҥдэ нэһилиэгин сиригэр-уотугар удьуор табаһыт Игнатьев Афанасий Игнатьевич, Игнатьева Матрена Васильевна дьиэ кэргэттэригэр 2-с оҕонон күн сирин көрбүтэ.

Кини кыра оҕо сааһа дьиэ табатын ортотугар ааспыта уонна көс эбэҥки ыал айылҕаттан сибээстээх эрэйдээх олоҕун-дьаһаҕын этинэн-хаанынан билбитэ, сайыҥҥы уот куйааска, мас-от тостор кыһыҥҥы тымныытыгар улахан дьону кытта биир тэҥҥэ таба манаан улааппыта.

Табалаах хотугу эргимтэҕэ Сэбиэскэй былаас кыайан табалаах нэһилиэнньэни колхозтарга киллэрэр кэмҥэ Кирилэ уол 1933 сыллаахха дьонун кытта табаларын холбооннор Сталин аатынан колхозка табаһыт бостуугунан үлэтин саҕалаабыта.

Сэбиэт былааһын үтүөтүнэн-өҥөтүнэн ааҕарга-суруйарга үөрэммитэ уонна 1933 – 1940 сылларга Сталин аатынан колхозка табаһыт-бостуугунан үлэлээбитэ. Таба иитиитин ыарахан үлэтин оҕо сааһыттан үрдүк эппиэтинэмтээхтик сыһыаннаһар эдэр табаһыты оччотооҕу «Сталин» аатынан колхоз салалтата 1940 сыллаахха таба иитэр ыстаада биригэдьииринэн анаан үлэлэтэр.

Кирилл Афанасьевич 1940 сылтан 1981 сылга диэри, 41 сыл устата үтүө суобастаахтык, бастаан Дьэлиҥдэ нэһилиэгин Сталин аатынан колхоз таба иитэр ыстаадатын биригэдьииринэн 1940 – 1961 сылларга, онтон «Өлөөн» совхоз Дьэлиҥдэтээҕи отделениетын таба иитэр ыстаадатын биригэдьииринэн үлэлээбитэ.

Кирилл Афанасьевич 1940 – 1961 сылларга Сталин аатынан колхозка таба иитэр ыстаада биригэдьииринэн үлэлиир сылларыгар кини салайар бастакы нүөмэрдээх таба иитэр биригээдэтин кэллэктиибэ сылтан сыл ахсын таба иитиитин хаачыстыбаннай көрдөрүүлэрин тупсарары, таба уопсай ахсаанын улаатыннарары ситиспитэ. Ол курдук Бүтүн Союзтааҕы социалистическай куоталаһыыга кыайыылааҕынан тахсан, 1954 сыллаахха Өлөөн оройуонунааҕы Сталин аатынан колхоз таба иитэр ыстаадатын биригэдьиирэ Игнатьев Кирилл Афанасьевич Бүтүн Союзтааҕы норуот хаһаайыстыбатын ситиһиитин быыстапкатын кыттыылааҕын үрдүк бырааба бэриллибитэ уонна БСТХБ үрүҥ көмүс мэтээлинэн наҕараадаламмыта. Ол туһунан Өлөөн оройуонун «Сардаҥа» хаһыатыгар 1954 сыллааҕы атырдьах ыйын 21 күнүнээҕи 21-с №-гэр маннык суруллубут «Тыа хаһаайыстыбатын Бүтүн Союзтааҕы быыстапкатыгар биһиги оройуоммут бастыҥ көрдөрүүлэрин ситиспит колхозтаахтара кыттыыны ылаллар».

Сталин аатынан колхозтан: «К.А. Игнатьев – таба ыстаадатын биригэдьиирэ. Хас сүүстүү тыһы табаттан ортотунан 1952 сыллаахха – 88,9 бырыһыан тугуту; 1953 сыллаахха – 86,7 бырыһыан тугуту ылбытын иһин».

Кирилл Афанасьевич Сталин аатынан колхозка таба иитэр ыстаада биригэдьииринэн үлэлиир сылларыгар табаһыт мындыр идэтигэр элбэх эдэр табаһыттары үөрэтэн таһааран нэһилиэккэ таба иитиитэ сайдарыгар улахан үтүөлээх киһиннэн буолар. Ол курдук кини иитэн таһаарбыт эдэр табаһыт уолаттара, таба иитэр ыстаада биригэдьиирдэрэ буолан үүнэн тахсаннар ХХ-с үйэ иккис аҥаарыгар оройуоҥҥа таба иитиитин-сайдыытын хааччыйбыттара, Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна оройуон биллиилээх табаһыттара буолбуттара.

Кирилл Афанасьевич «Өлөөн» совхоз Дьэлиҥдэтээҕи отделениетыгар 1-кы нүөмэрдээх таба иитэр ыстаада биригэдьииринэн 1961 сылтан 1976 сылга диэри улахан ситиһиилээхтик үлэлээбитэ.

Ол курдук 1974 сыл түмүгүнэн К. А. Игнатьев салайар 1-кы №дээх таба иитэр ыстаадатын кэллэктиибэ улахан табаны тыыннаах иитиитинэн 94,6 бырыһыан, тохсунньутааҕы 100 ийэ табаттан 75,8 бырыһыан тугуту тыыннаах иитиини ситиһэн Бүтүн Россиятааҕы социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа буолан, РСФСР социалистическай куоталаһыытын туйгунун үрдүк аата иҥэриллибитэ.

Кини салайар 1-кы №-дээх таба иитэр биригээдэтэ өр сылларга табаны иитиини-көрүүнү тупсаран, ситиһэн, таба иитиитигэр элбэх ахсааннаах эдэр ыччаттары үлэҕэ туруоран, иитэн коммунистическай үтүөлээх кэллэктиибин үрдүк аатын ылбыта уонна ыччат-комсомольскай кэллэктиибэ буолбута, ыччат наставнигын үрдүк аата иҥэриллибитэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бойобуой уонна Үлэҕэ Албан аат кулуубун чилиэнинэн ылыллыбыта.

Ол туһунан оройуон билиилээх кыраайы үөрэтээччитэ, тыа хаһаайыстыбатын бэтэрээнэ

Кирилл Афанасьевич таба иитиитин сайыннарыыга өр сылларга үлэлиир кэмигэр элбэх ахсааннаах эдэр табаһыттары иитэн таһаарбыта. Кини иитэн таһаарбыт эдэр табаһыттара ахтыы сурукка маннык биэлиэтээбиттэр: «Кирилл Афанасьевич үчүгэй үлэтинэн, дьоҥҥо эйэҕэс сыһыаннаах, үчүгэй киһи этэ. Кини хаһан да кыыһырара биллибэт аламаҕай киһи, бостууктарыгар куруутун сүбэлии-амалыы сылдьааччы, хас сарсыарда аайы бостууктарыгар тугу оҥороллорун барытын этэн кэбиһээччи. Мин кини сүбэтинэн-аматынан табаһыт ыарахан уонна мындыр үлэтигэр уһуйуллубутум. Кини ыстаадатыгар сылдьан Саха АССР Верховнай Сэбиэтин депутата буолбутум».

Кирилл Афанасьевич сааһынан бочуоттаах сынньалаҥҥа баран сорох атын дьон курдук дьиэтигэр олорон хаалбакка дууһатын ууран үлэлээбитэ, таба хаһаайыстыбатыттан тэйбэккэ оройуоҥҥа бастакыннан «Томпо» совхоз табаһыттарын уопуттарын судаарсыстыбаҕа туттарыллар табалара эбии аһатыыны тэрийэн, уотан баран туттарыы үлэтигэр үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбитэ.

Ол туһунан оройуоҥҥа биллэр суруналыыс Игнатьев И. А. «Сардаҥа» хаһыакка ахсынньы ый 1 күнүгэр 1978 сыллаахха маннык суруйан хаалларбыт: «Эһиги бэркэ өйдүүгүт «Томпо» совхоз бостууктара государствоҕа туттарыллар табаны эбии аһатыыга туруорар кэрэхсэбиллээх саҕалааһыннарын. Дьэ ону биһиги оройуоҥҥа аан бастакынан Кирилл Афанасьевич саҕалаабыта. Киниэхэ өлөрүллэр табалары эбии аһатыы итэҕэйиллибитэ. Ол итэҕэл мээнэҕэ сүктэриллибэтэҕэ», диэн.

Кирилл Афанасьевич таба хаһаайыстыбатыгар үлэлээбит баай уопутунан кыһамньылаах үлэтинэн, специалистар сүбэлэринэн оройуоҥҥа биллэр таба уопутун маастара буолбута. Ол курдук 1979 – 1982 сылларга кини салайар Уудьатааҕы табаны уотар пууна оройуон биир бастыҥ үлэлээх уотуу площадкатынан буолбута. «Өлөөн» совхоз 1979 сыллааҕы табаны иитиини отчуотугар көрдөрүллүбүтүнэн Кирилл Афанасьевич Уудьатааҕы табаны уотар площадката аҥардас 1979 сыл бастакы кыбартаалыгар 283 быраак, ыарыһах табалары уоппутун суотугар, «Өлөөн» совхозка 20296 солкуобай 61 харчылаах ыраас барыс киирбит, хас биирдии уотууга турбут таба 20 хонукка 9,2 киилэ ыйааһына эбиллиитэ ситиһиллибит.

Үлэ бастыҥ уопутун олоххо киллэрээччини, таба хаһаайыстыбатын, сайдыытыгар олоҕун анаабыт үтүө киһини Өлөөн оройуонун коммунистара Саха уобаластааҕы XXXI партийнай конференция делегатынан быыбардааннар, өрөспүүбүлүкэ оҥоруулаах күүстэрин сайыннарыы былаанын көрүүнү итэҕэйбиттэрэ, партия Өлөөн оройуонунааҕы комитетын чилиэнинэн быыбардааннар оройуон инники сайдыытын боппуруостарын быһаарарыгар үрдүк итэҕэли биэрбиттэрэ.

Кирилл Афанасьевич үлэ ветерана, оҥорон таһаарыга бастыҥ үлэһит этэ. Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа, коммунистическай үлэ бастыҥа. 1953 сылтан КПСС чилиэнэ, райком баартыйатын бүрүөтүн чилиэнинэн элбэхтэ талыллыбыта, тыа Сэбиэтин иккис ыҥырыытын дьокутаата. Правительственнай наҕыраадаларынан наҕыраадаламмыта:  олунньу 14 күнүгэр 1975 сыллаахха III истиэпэннээх «Үлэhит албан аат» орденын туттарбыттара, Аан дойду Улуу сэрии 1941-1945 сылларын уонна Владимир Ильич Ленин 100 сылын билиэтиир килбиэннээх үлэhитин иhин мэдээллэринэн, ЯАССР Верховнай Совет президиумун бочуоттаах грамотатынан наҕыраадаламмыта.

Кирилл Афанасьевич оройуон экономиката уонна культурата сайдарыгар өр сыллаах бэриниилээх үлэтин таһынан улахан иллээх дьиэ кэргэн амарах аҕата, аҕа баһылыга этэ.

Өлөөн эбэҥки национальнай оройуонун табатын хаһаайыстыбатын сайдыытыгар олоҕун анаабыт үтүө киһи – Игнатьев Кирилл Афанасьевич аата үйэлэри туораан, кини оҥорбут үтүө дьыалалара көлүөнэттэн көлүөнэҕэ бэриллэн үйэтийэ туруохтун, оройуон историятын биир быстыспат сорҕотунан буолуоҕа.

 

 

Автор: М.Уваровский, ученик 6 класса.