Хоноехова Ефимия Ивановна (1904 г.р.)

 

1904 сыл кулун тутар 12 күнүгэр тэрээбутэ. Уолба, Таатта оройуона.

“М.И.Калинина” аатынан колхоз, ферма сэбиэдиссэйэ.

“Мин эбээм Хоноехова Ефимия Ивановна (Өппүөнньэ) кулун тутар 12 күнүгэр 1904 сыллаахха оччотоо5уга Байаҕантай оройуонугар (Таатта) төрөөбутэ. Өппүөнньэ саҥалаах-иҥэлээх, кэлиилээх-барыылаах, дьаһайарын сөбүлүүр, мөҕөр-этэр, улахан кэтит сарыннаах, улахан үрдүк түөстээх, кэтит самыылаах, маадьаҕар модьу атахтаах, эр киһилии туттуулаах үлэһит дьахтар этэ. Кини кыра эрдэҕиттэн эр киһи улэтин барытын ылынан, айылҕаттан харса суох, эр киьи курдук куустээх, туохтан да куттаммат, чаҕыйбат киһи этэ. Уксун салайар үлэҕэ сылдьыбыт, биригэдьиир, үүт-табаарынай ферматын сэбиэдиссэйэ, мас кэрдэрэ, от охсоро, от кыдамалыыра, атын миинэн чугастааҕы дэриэбинэлэргэ, куоракка тиийэ айанныыра (ити кэмҥэ барыта илии үлэтэ этэ).

Эбэм төрөөбүт дойдутун, тапталлаах Уолбатын, Уолба дьонун-сэргэтин наһаа ахтар этэ. Кэнники сылларга сыл аайы сайын тахсан аҕыйах да буоллар, хас да хонукка күүлэйдээн кэлэрэ. Уолбатын да дьоно эбэбин наһаа ытыктыыллар этэ. Ол барарыгар үксүн миигин батыһыннаран илдьэ сылдьара. Инньэ гынан мин эбэбэр дойдутун дьонун сыһыаннарын көрө улааппытым. Ол гынан баран, бу көннөрү кырдьаҕас, билэр киһилэрин убаастааһынтан туох эрэ уратылааҕын куруук бэлиэтии көрөрүм уонна дөрүн-дөрүн, санаан ыллахпына, таайа сатыырым. Холобура, ыһыахха бардахпытына олохтоохтор ханна олордуохтарын, тугунан аһатыахтарын билбэт курдук буола долгуйаллара, төгүрүччү сүүрэллэрэ: «Тыый, Өппүөнньэ кэлбиит» диэн сибигинэһэн кэпсэтэллэрэ, хайаан да кэлэн дорооболоһон, кэпсэтэн бараллара. Уонна сарсыҥҥы күнүгэр эбэм биһиги түспүт ыалбытыгар кэһиилээх кэлэн күндүлээн бараллара.

Бу дьикти ытыктабыл сэкириэтин мин 2005 сыллаахха, Улуу кыайыы 60 сылын уонна эдьиийбит Анна Ивановна Егорова, кини кэргэнэ Макар Иванович Кузьмин — Хара 90 сыллаах үбүлүөйдэригэр аналлаах Уолба ыһыаҕар тахса сылдьан биирдэ билбитим. Ол ыһыахха мин Анна Ивановна уонна Макар Хара кыыстара Земфира Макаровна Кузьминаны батыһан, куорат курдук сиртэн тахсыбыт ыҥырыылаах ыалдьыт буолан боччумуран олордохпуна, эмээхситтэр кэлэн Земфира Макаровналыын дорооболоһон кэпсэттилэр. Уонна: «Сэмпиирээ, бу кими батыһыннардыҥ?» — диэн ыйыппыттарыгар, Земфира Макаровна: «Бу Клаша уола» – диэтэ (ийэм Клавдия Ивановна Протопопова). Онуоха эмээхситтэр: «О, Өппүөнньэ сиэнэ олорор эбит» — диэн сибигинэһэ түстүлэр. Онно сонньуйа санаан ыллым: «Бу Клаша уола дии олордоҕуна эмиэ Өппүөнньэ эмээхсин буола түстэ». Бу кырдьаҕастар ортолоругар билэр киһим Бааһап Киристиинэ баар эбит. Кини аттыгар тиийэн олорбуппар миигин биллэ, кэпсэттибит.

Ол олорон, били, оҕо сылдьыахпыттан өр сылларга иитиэхтээн, илдьэ сылдьыбыт санаабын Киристиинэттэн ыйыттым: «Киристиинэ, эт эрэ, тоҕо бу мин эбэбин, Өппүөнньэ эмээхсини, эһиги, Уолба дьоно маннык, наһаа дьиктитик убаастыыгытый?» Онуоха Киристиинэ: «Тукаам, эн эбэҥ Өппүөнньэ уоттаах сэрии ыарахан сылларыгар фермаҕа сэбиэдиссэйдии сылдьан элбэх киһини хоргуйар өлүүттэн быыһаабыта. Хайдахтаах курдук ыар сыллар хас биирдии дьиэ-кэргэннэ кэлэн ааспыттарын, биьиги эбээлэрбит эттэринэн-хааннарынан билбиттэрэ. Оччолорго ол оҥорбут үтүөтүгэр хаайыыга барыа этэ. Ону ол диэбэккэ, эн эбээн Өппүөнньэ эмээхсин куттаммакка, толлубакка дьонун-сэргэтин туһугар, ыар өлүүттэн, хоргуйууттан дьоҥҥо оҥорбут үтүөтүн бары, баччааҥҥа дылы өйдүү сылдьаллар».

Ол онно санаан ылбытым, оччолорго оннооҕор моҕотой хаһааһын булбут дьон хаайыыга баран баран төннүбэтэхтэрин уонна бу уоттаах сэрии бүппүтэ алта уон да сыл ааспытын да иһин, дойдутун дьоно мин эбэбэр хайдахтаах курдук махтана саныылларын, утуэ тылынан ахталларын кубулуппаттара эбитин! Билигин сорох дьон көмөлөһүннэрэн баран кэннигиттэн үөҕэ хаалаллара сонун буолбатах”.

(Таайбыт Протопопов Г.С. ахтыытыттан)

 

 

Автор: Хоноехова Ефимия Ивановна хос хос сиэннэрэ Д.Федорова 9 б кылаас, А.Федоров8 а кылаас уэрэнээччилэрэ.