Харайданов Константин Николаевич (1919 г.р.)

Уоттаах сэрии буойуна, тыыл бэтэрээнэ.

   Мин аҕам эһээтэ, мин хос эһээм Харайданов Константин Николаевич  1919  сыл муус устар 17 күнүгэр уруккута Таатта (билиҥҥитэ Томпо)  оройуонугар Байаҕантай нэһилиэгэр Николай Алексеевич, Евдокия Дмитриевна Харайдановтар дьиэ кэргэннэригэр төрөөбүтэ, ыал улахан оҕото буолан олох кыра эрдэҕиттэн үлэҕэ эриллэн улааппыта.

Өйүө ас, кэтэр киһилии таҥас суох буолан, ыраах, биир көстөөх, оскуолаҕа нэһиилэ төрдүс кылааһы ударнигынан бүтэрэн үөрэхтэн тохтоон 16 сааһыттан «Үөттээх» холкуоска таабылсытынан, суотчутунан ананан үлэни-хамнаһы билсэн испитэ. Онтон ыла “Кыым”, “Эдэр бассабыык” хаһыаттарга суруттаран ааҕар, дьоҥҥо кэпсиир, устунан агитатор буолан алааһын үөрэҕэ суохтарын икки кыһын ааҕарга-суруйарга үөрэтэн биллэн-көстөн испит. Дьон саҥа кэпсээни сэҥээрэллэрэ, бэйэлэрин уоллара билэн-көрөн кэпсиирин күн аайы кэтэһэллэрэ. Алта ыйдаах холкуостары салайар каадырдар курстарын бүтэрэн кэлээтин кытта, 19 саастааҕар, үһүс Байаҕантай нэһилиэгин сэбиэтин уонна райсовет депутатынан быыбардаан, Сэбиэт председателинэн талбыттара.

1941-1945 сс. уотунан уһуурбут, кураанынан кумалаабыт аас-туор, сэрии ынырык сыллара… “Ол ыар күннэргэ туох быһыы-майгы буолбутун сатаан аҕыйах тылынан эппэккин. Эйэлээх олохтон аккастаныы, тугу барытын сэрии туһатыгар эргитэ тутуу саҕаламмыта.  Түүн утуйар, күнүс олорор диэн суоҕа, сэрии үлүгэрэ ааҥнаабыта. Өлөр, эбэтэр тыыннаах буолар олох бүрүүкээбитэ, аһыы-аба, харах уута барыта аргыстаспыта. Ол да буоллар оҕо буоллун, оҕонньор буоллун, дьахтар буоллун дьон бары кыахтара, күүстэрэ баарынан, хоргуйары, сылайары билбэккэ үлэлээһин, фронт наадатын толоруу, колхозтарга саҥа үлэ көрүҥүн балыктааһыны тэрийии, оборона фонугар харчы-үп хомуура, итии таҥаһы хомуйан ыытыы, заем сурутуута курдук бүппэт мэккиэрдээх үлэни Совет иилиир-саҕалыыр эбээһинэстээҕин ситиһиилээхтик толоруллубута. Тыылга баара улахан эрэй!”, — диэн ахтар эбит эһээм  ол ааспыт ыарахан кэмнэри.

Сэрии саҕаланаатын кытта, атырдьах ыйыгар үс нэһилиэктэн 100-тэн тахса от оттуу, бурдук быстара сылдьар дьон сэриигэ ыҥырыллан бараахтаабыттара. Олор кэккэлэригэр аатырбыт снайпер, Советскай Союз Героя Ф.М. Охлопков баара. Ол кэмнэр туһунан хос эһээм кэпсээбитин документальнай киинэҕэ устубуттарын Саха телевидениетын ханаалыгар Кыайыы күнүгэр көрдөрөөччүлэр.

1942 с. балаҕан ыйыгар Кыһыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллан 39-с стр. дивизия 149-с мотострелковай полк байыаһа буолан Халкин-Голга түбэһэр. Ол дойду ыар усулуобуйаларын тулуйумуна улаханнык ыалдьан өлө сыһан, 1943 сыллаах күһүн нэһиилэ дойдутун булар. Ол туһунан маннык бэлиэтэммитэ баар: “Ис ыарыытын күүһэ бэрдиттэн өлөр сиргэ таһаарбыттара, “айыы уҥуоҕум” барыта ааҕыллыбыта, өлөр күн кээттэ. Үтүө сүрэхтээх нуучча эмчиттэрэ кыһанан 1943 сыл алтынньы ыйга дойдубар өйөөн-ыбаан ыыппыттара, аара өлөрө буолуо диэбиттэрэ буолуо. Билигин да ол  дойду ыар кэмин куруук саныыбын, түүлбэр киирэр. 1943 с. күһүн Алданы нэһиилэ туораан дьиэбин булбутум. Кэлэн баран алааһым ыалын барытын аахтарбытым үс-түөрт ыал хоргуйан мэлийбиттэр, барыта оҕолуун 11 киһи суох буолбут этилэр. Итинтэн ордук туох алдьархайа баар буолуой?”.

Доруобуйа туруга учуоттаммат кытаанах кэм этэ, онон кэлээтин кытта «Ударник» холкуос председателинэн ананан үлэлээбитинэн барар. 1945 сыл Улуу Кыайыы өрөгөйүнэн кынаттанан тиийэн кэлэр. Сэрии кэннинээҕи олох салҕанар. Партийнай оскуолаҕа үөрэнэн, кини Таатта райкомугар пропагандиһынан ананан үлэлиир.

Эһээм Константин Николаевич советскай-партийнай үлэһит, краевед, радиорганизатор, общественнай корреспондент быһыытынан таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Төрөөбүт дойдута сайдарыгар тус кылаатын киллэрбитэ. Кини Улуу сэрии кыттыылааҕа, тыыл ветерана.

Мин хос эһээбинэн киэн туттабын. Кини туһунан ”Көстөкүүн Харайдаанап:Сурукка тиспит санааларым…” диэн улахан кинигэ тахсыбыта. Кини аатынан анал стипендия олохтонон сыл аайы сахалыы үчүгэйдик үөрэммит Кириэс-Халдьаайы орто оскуолатын бүтэрэр  үөрэнээччигэ — эдэр корреспондеҥҥа туттарыллар.

 

Автор: С.Егорова, ученица 4 класса.