Григорьев Николай Афанасьевич

Удьуор утума салҕанар.

Саха киһитэ оҕуһун мииннэр эрэ — тойуксут, көмүлүөгүн иннигэр оллоонноон олордор эрэ — олоҥхоһут -диэн дэлэҕэ уос номоҕо оҥостуохтара дуо.
Былыр биһиги ытык өбүгэлэрбит уһун унньуктаах кыһын, үлэлэрин үмүрүттэллэр эрэ, сынньана, аралдьыйа таарыйа, олоҥхоһут, тойуксут, сэһэнньит, остуоруйаһыт хоноһо, ыалга кэлбитин иһиттэллэр эрэ, онно бары түмсэн, көмүлүөктэрин иннигэр төгүрүччү олорон, сэҥээрэн истэллэрэ, уһун түүнү кылгаталлара.

Онтон иитийэхтэнэн, көлүөнэттэн көлүөнэҕэ тиэрдиллэн, айылҕаттан бэриллибит талааны удьуордаабыт, кэрэхсэнэр дьоннорунан Наһааттар аймахтара буолаллар, бу бэһис көлүөнэҕэ тиийэ оһуохайдаан, дэгэрэҥ сахалыы ырыалары ыллаан, саха норуотун үгэһин салҕаан оһуохайы оройуттан тутан, эһиэкэйи эҥэриттэн ылсан үйэтитэллэрэ кэрэхсэнэр. Хайдахтаах курдук, ыраахтан ситимнэнэн кэлэн, билигин аны сиэннэрэ, хос сиэннэрэ хас даҕаны үйэҕэ кинилэр ааттарын ааттатыахтара турдаҕа.

Саха дьоно, сылын аайы ыһыллар ыһыахтарга, оһуохайа суох сатаммаппыт. Билигин саха оһуохайа аар саарга аатырда. Онтон биһиги, маннык удьуордарын утумнуур дьонунан киэн тутта билиһиннэрэр, ааттарын үйэтитэр, кинилэр тустарынан кэпсиир, ытык иэспит.Удьуор утума ситимнэнэн, кэлэр көлүөнэ ыччаппытыгар салҕанан кэскиллээҕи кэрэһэлии туруо.
Аҕабыт, Григорьев Николай Афанасьевич (Олулла) Түмүк нэһилиэгин Сата аҕатын ууһуттан төрүттээх. Удьуор тойуксуттар, оһуохайдьыттар эбит.
Сата Киргиэлэйтэн үс уол төрүүр: Моччоорус Дайыыла, Чалбах Байбал, Оччугуй Лэгэнтэй. Оччугуй Лэгэнтэй сүрдээх олоҥхоһут, тойуксут үһү. Оһуохай да тылын этэрэ үһү.
Моччоорус Дайыыла түөрт оҕолонор: Сүөдэр (Наһаат), Оноҕой Охоноос, Маарыйа, Ылдьаана. Оноҕой Охоноос үҥкүү тылын этэрэ үһү.
Бииргэ төрөөбүттэрэ бары кэриэтэ айылҕаттан талааннаах дьоннор. Ол курдук бииргэ төрөөбүт быраата Григорьев Николай Федорович (Саһыл Ньукулай) улууска эрэ буолбакка Республикаҕа тиийэ биллибит оһуохайдьыт. Бырааттыылар тойуксуттарын туһунан Николай Федотович Осипов (Чоомуут) оройуон хаһыатыгар бэрткэ да суруйан турар.
Биир быраата Григорьев Павел Федорович (Салҕааһын) айылҕа бэлэхтээбит көмүс күөмэйин дьоҥҥо-сэргэҕэ соччо иһитиннэрбэтэх киһи. “Талааннаах киһи куруук талааннаах”- дииллэринии, убайбыт 2016 сыллаахха «Хотун Бүлүү хонноҕуттан» диэн сүрдээх халыҥ хоһоон, кэпсээн хомуурунньугун бэчээттэтэн таһааттарбыта.
Балта Даарыйа Федоровна Яковлева чабырҕахсыт бэрдэ. Кыыһа Лена Москваатааҕы Щепкин аатынан училищены бүтэрэн, билигин Дьокуускай куоракка Саха театрыгар артыыс быһыытынан үлэлиир. Биир балта Тамара Федоровна Федорова оһуохайдьыт, чабырҕахсыт бэрдэ. Оскуолаҕа оҕолору тойукка, оһуохайга үөрэтэр. Кыра быраата Иван Федорович оһуохай этэргэ холонор.
Аҕабыт ырыата-тойуга кэлин, ыал аҕата буолан баран, үлэлии-хамсыы сырыттаҕына арыллыбыта. 1969 с. Саха Республикатын ыччат фестивалыгар кыттан, лауреат үрдүк аатын ылбыта.
Кулууп сценатыгар, сыбаайбаларга туойар буоллаҕына «Сайтамаан» — диэн норуот ырыатыттан саҕалааччы.
Хааһыны кырбаа диэбит
Халбаһыы истим диэбит
Сайтамаан, Сайтамаан – диэн.
Оччолорго дьону күллэрээри ити ырыаттан саҕалыыр дии саныырым. Аны санаатахха, «турукка» да киирэр буолуон сөп эбит.
Аҕабыт суоппардыыр эрдэҕинэ ГАЗ-53 массыына үрдүгэр маат тэлгээн, тулууп кэтэн Ньурба, Үөһээ Бүлүү нэһилиэктэрин кэрийэн гастроллуур этилэр.
Биһиги аҕабыт Николай Афанасьевич «Марха» совхоз чулуу суоппара. XII созывка оройуон сэбиэтин депутата. Хас да төгүллээх нэһилиэк сэбиэтин депутата. Социалистическай куоталаһыы кыайыылааҕа. 1967 сылтан баартыйа эрэллээх чилиэнэ этэ.
Айылҕаттан бэриллибит кэрэ кылыһахтаах, чуор куоластаах оһуохайдьыт, тойуксут этэ. Кини ыһыахтарга этэр түһүлгэтэ элбэх дьону түмэ тардара.
Ордьоҕонтон олохтоох
Олуллалыыр Ньукулай
Оһуохайдыыр оонньууну
Улаханнык убаастаан
Уһун түүҥҥэ этэрэ
Уутун-хаарын, ойуурун
Уран тылын оонньотон
Утары көрөн турардыы
Умнуллубат түгэни
Уруйдуура тойунар!
Биһиги төрөппүттэрбит аҕыс оҕону төрөтөн-иитэн, олох киэҥ аартыгар үктэнэрбитигэр төһүү күүс буолбуттара. Кинилэр олохторун билигин элбэх сиэн, хос сиэн салҕыыллар.
Дьоммут олорон
Ааспыт олохторо
Кэнчээри ыччаппыт
Кэпсэлэ буолуо,
Үйэттэн үйэҕэ
Ахтылла туруо.
Суолдьут сулустуу
Тырымныы умайыа… диэн ахтыытын түмүктүүр, Ньурба оройуонун Хаҥалас нэһилиэгин олохтооҕо, нэһилиэк бочуоттааҕа, Саха өрөспүүбүлүкэтинн култууратын туйгуна, Саха өрөспүүбүлүкэтэ Арассыыйа састаабыгар киирбитэ 380 сыла бэлиэ хаһаайына. 1997-2012 сс. Хаҥаластааҕы «Кылыһах» култуура-сынньалаҥ киинин дириэктэринэн 15 сыл үтүө суобастаахтык үлэлээн, бочуоттаах сынньалаҥҥа олорор улахан кыыһа Маргарита Николаевна Федорова.
Мин төрөөбүт нэһилиэгим Хаҥалас кулуубугар дириэктэринэн уонча сыл үлэлиир кэмнэрбэр Григорьев Николай Афанасьевич сцена биир көхтөөх бэтэрээннэриттэн биирдэстэрэ этэ. Киһи быһыытынан көрү-көрүдьүөһү көҕүлүттэн туппут, үөрэ-көтө сылдьар, наар кулуупка таарыйан, күө-дьаа кэпсэтэн, оҕону кытта оҕо, эдэр дьону кытта дэбэгэстик тыл булан, дьээбэлэтэлээн кытта ылара. Николай Афанасьевич хас буолар кэнсиэртэргэ үөрүүннэн кыттара, кэнсиэр кэнниттэн оһуохай тылын таһааран, үҥкүүлэтэн сэгэлдьитэн, көрү-нары көҕүлээччиннэн буолара. Аны массыынатыгар мааттары тэлгээн ыаллыы улуустарга тийэ кэнсэрдээн кэлэрбит. Төһө даҕаны сыллар, хонуктар ааспыттарын иһин, үлэлиир кэммэр көмөлөспүт, өйөөбүт дьоннорбун махтана саныырым элбэх. Кини оҕолоро билигин нэһилик ытыктанар дьоно, ыал бастыҥа аатыран, оҕо-уруу тэнитэн, ырыа-тойук аргыстанан, өр сылларга ааккытын ааттата сырыттыннар диэн баҕа санаабын этэбин.

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Валентина Сартаева-Васильева – Саха сиринээҕи эригийиэн “үрүҥ көмүс” доброволецтарын «Дууһабытынан эдэрбит» киинин салайааччыта.

 

 

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ.