Гоголева Мария Гаврильевна 

Мин хос эбээбинэн — Уус-Алдан улууһун Хоро нэһилиэгиттэн төрүттээх Мария Гаврильевна Гоголеванан  киэн туттабын. Иккис Аан дойду Улуу сэриитигэр Улуу Кыайыы 80 сылыгар анаан хос эбээм туһунан сырдатабын. Мария Гаврильевна Гоголева  (Крылова)  — тыыл, үлэ  бэтэрээнэ, Бороҕон сэлиэнньэтин олохтооҕо этэ.

Маанньа 1924 сыллаахха дьадаҥы ыалга 5-с оҕонон Тимир Баппыт диэн алааска төрөөбүтэ. А5ата Крылов Гаврил Александрович 1, ийэтэ Гоголева Марья Самсоновна 7 оҕолоох дьиэ-кэргэн, сүөһү ииттинэн ыал буолан олорбуттар. 1930 сыллаахха дьонноро «Куотука» холкуоска киирбиттэр. 1940 сыллаахха аҕалара ыалдьан өлөн, ийэлэрин кытта тулаайах хаалбыттар. Улахан дьиэ-кэргэн улахан кыыһа буолан, былыргы оҕо эрэйдээх үлэтин этинэн-хаанынан билэн улааппыта. Кини аан дойдуну аймаабыт Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр 17-лээх кыыс этэ. 7 кылаастаах Томтор оскуолатын 1942 сыллаахха үөрэнэн бүтэрбитэ. Хос эбэм үөрэҕэр үчүгэй эбит, ол эрээри салгыы үөрэнэ барарын сэрии мэһэйдээбитэ. 1941 сылга сэрии саҕаланаатын кытта икки улахан убайдарын — Миитэрээһи уонна Сэмэни,  утуу-субуу немецтэри кытта сэриигэ  ыҥыран илдьэ барбыттар. 1942 сыллаахха аччыгый убайа Еремей сэриигэ барарыгар, балтын Маанньаны  «Уполнаркомзаг»  диэн тэрилтэҕэ статистик үлэтигэр киллэрбит.  Бу колхозтартан эти-үүтү, арыыны, балыгы уонна сиэмэни тутан государствоҕа туттарар тэрилтэҕэ, суот-учуот үлэтэ олус элбэх эбит. Үлэҕэ биэс да мүнүүтэ хойутаатаххына  сууттанар кытаанах кэм этэ. Онон сарсыарда 8 чаастан саҕаланар үлэтигэр олох эрдэ туран  барара үһү. Хас биирдии үлэһит анал нүөмэрдээх биркалаах буолар эбит. Сэрии кэмигэр тэрилтэтэ бастыҥ үлэтин иһин 3 төгүл оройуоммутугар көһө сылдьар Кыһыл Знамя туттарыллыбыт. 1944 сыллаахха салайааччылара Дмитриев Ф.П. Аҕа  дойду Улуу сэриитин 2 степеннээх орденынан наҕараадаламмыт. Манна  мин хос эбэм кылаата баарынан киэн туттабын.

Кырдьаҕас ийэтэ Марья Самсоновна, оскуолаҕа үөрэнэр быраата Петя, балта Настя кини көрүүтүгэр-истиитигэр хаалбыттар. Хос эбээм Маанньа ахтарынан, сүрүн кыһалҕалара килиэп эбит. Арыы, саахар өссө иккис-үһүс уочаракка үтүрүллүбүттэр. Оччотооҕуга 200 солкуобай хамнас диэн олус кырыымчык буолан, нэһиилэ тыыннаах хаалбыттар. Дьонун көрөөрү үлэ5э киирэн, сулууспалаах үлэһиккэ бэриллэр 400 грамм нуорма килиэби биир күҥҥэ ылара.  3 иждивенеһигэр, фронтовик саллаат Крылов Еремей дьиэ-кэргэнэ буолан, 200-түү г килиэби биэрэллэр эбит. Ардыгар балык аҕалан түҥэтэллэр үһү. Хос эбээбит: “ Баатаҕай балыга барахсан аччыктаан өлөртөн быыһаабыта” — диэн өрүү махтанарын туһунан эһээм кэпсиир. Ас-таҥас барыта талонунан бэриллэр эбит да,  олох суох да буолбута. Американскай саахар куулунан дьууппа тиктэн кэтэллэрэ.

Комсомолка быһыытынан общественнай үлэтэ —  нэдиэлэҕэ биирдэ  дьуһуурустубалаан,  Совинформбюро сводкаларын радионан истэн суруйара. Ону «Бассабыыктыы тэрийээччи» хаһыакка туттарбыта бэчээттэнэн тахсара  үһү. «Барыта кыайыы, барыта фронт туһугар» диэн лозунунан биир да суббуотаҕа, баскыһыанньаҕа сынньаммат эбиттэр. Аны туран баһаар бөҕө буолар эбит. Биирдэ Чэриктэйгэ уот умуруоруутугар хас да күн сылдьыбыттар. Итии күлтэн этэрбэстэрин уллуҥа алдьаммыт, өйүөлэрэ бүппүт. Түүннэри атах сыгынньах сатыы айаннаан кэлээт, үлэлии ыстаммыттар. Хас да сылы быһа кураан буолан сир хайыта барара, аһыҥа сатыылаабыта. Күн ахсын араас ньыманан аһыҥаны утары охсуһаллара. Алаас, бааһына кытыытыгар ханааба хаһаллара, муҥхалаан да көрөллөрө.   1 м уһуннаах, 60 см дириҥнээх, 50 см кэтиттээх умуһах хаһан бүтэрдэхтэринэ эрэ дьиэлэригэр бараллара. Киһи хаамтаҕына атаҕын анна, этэрбэс иһэ барыта аһыҥа буолар үһү. Кэлин итиччэ элбэх аһыҥаны көрбөтөх. Былыргы  трактор маһынан оттуллан барар буолан,  НАТИ трактордарга анаан кылгас мас эрбээн эмиэ эдэр кыргыттар бэлэмнииллэр эбит. Фроҥҥа сэриилэһэр саллааттарга куобах үтүлүк, бэргэһэ тигэллэрэ, хомуйан посылка оҥорон ыыталлара. Ону таһынан араас заем харчыта биэрэллэрэ, тимир хомуйаллара.  Үлэттэн таһынан кэмҥэ өссө байыаннай үөрэххэ дьарыктаналлар эбит. Ытыыга нуорма туттаран, хос эбэм «Ворошиловский стрелок» диэн знак ылбытын кэпсиирин эһэм өйдүүр. 1418 күн устата барбыт сэрии кэмин туох баар ыараханын хос эбэм барытын билбитэ. 4 сылтан ордук кэмҥэ биир да өрөбүлэ суох, ас-таҥас кырыымчыгар үлэлээбиттэр, олорбуттар.

Сэрии бүппүтүгэр айылҕа кытта үөрбүт курдук үһү. Өҥ-дьыл буолан бурдук, от бөҕө үүммүт, аһыҥа аччаабыт. Убайдара Миитэрээс, Сэмэн уонна Дьэрэмэй ранениелаах да буоллаллар, утуу-субуу сэрииттэн кыайыылаах эргиллибиттэрэ.    1946 сыллаахха хос эбэм тыылга бэйэтин харыстаммакка, ситиһиилээхтик үлэлээбитин иһин  «Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин. 1941-1945 сс. »  мэтээлинэн  наҕараадаламмыта. Кэлин хас да Кыайыы үбүлүөйнэй мэтээллэринэн уонна «Ветеран труда» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.

Сэрии кэнниттэн хос эбээм Мария Гаврильевна райсоюзка бухгалтерынан үлэлээбит. Кини оскуолаҕа бииргэ үөрэммит Петр Никатонович Гоголевтыын 1951 сыллаахха ыал буолбуттара. Аллайыаха, Верхоянскай, Среднеленскэй оройуоннарыгар олорон баран, 1965 сыллаахха төрөөбүт дойдуларыгар көһөн кэлбиттэрэ. Түөрт оҕону төрөтөн, элбэх сиэннэммиттэрэ, хос сиэннэммиттэрэ. Маанньа кэргэнин Иркутскайга, балтын Дьокуускайга, быраатын Свердловскайга үөрэттэрэн, түөрт кыра оҕолоох, кырыымчык кэмҥэ кытаанах санаалаах, ылсыбытын ыһыктыбат киһи буолан, кырдьаҕас ийэтин Марья Самсоновна көмөтүнэн барыларын атахтарыгар туруорбута. Дьиэ-кэргэнигэр олус бэриниилээх, асчыт үтүөтэ, иистэнньэҥ бэрдэ буолан барытын хоп-дьип курдук быһааран истэҕэ. 40-н  тахса сыл араас тэрилтэлэргэ бухгалтердаан баран, 1976 сылтан бочуоттаах сынньалаҥҥа  олорбута. Олоҕун дьолунан сиэннэрин, хос сиэннэрин – биһигини бүөбэйдиирин ааҕара.

Хос эһээм Петр Никатонович 1942 сылтан 1947 сылга диэри армияҕа сулууспалаабыта. 390  №-х  туспа зенитнэй-артиллерийскэй дивизион састаабыгар Япония милитаристарын утары сэриилэспитэ. Биллиилээх советскай-партийнай үлэһит. Эбээн-Бытантай уонна Уус-Алдан улууһун бочуоттаах олохтооҕо.  Кыайыы 50 сылыгар иккиэн хаартыскаҕа түспүттэр. Кэннигэр хос эбээм Маанньа: «Оҕо-эдэр сааспыт  эрэй, кыһалҕа ыар олоҕун  чараас санныбытыгар сүгэн аһаран,  тыыннаах хаалан үөрэ-көтө турабыт»,-  диэн суруйбут.

Кини: «Киһи быһыытынан өбүгэлэргит курдук иһирэх майгылаах, үтүө дьон буолуҥ» – диэн кэриэһин сүрэхпитигэр үйэ-саас тухары илдьэ сылдьыахпыт. Биһиги — кэнчээри ыччат  кэлэр кэскилин туһугар, Ийэ сир иэнэ өрүү чээл күөҕүнэн чэлгийэ уонна олох үүнэ-сайда туруоҕун туһугар хос эһээлэрбит, хос эбээлэрбит, аймах дьоммут хорсун быһыыларын, Улуу Кыайыыга кылааттарын хаһан даҕаны умнуо суохпут!

 

Толордо: А.Громов Айтал, 8 «б» кылааһын үөрэнээччитэ