Гоголева (Максимова) Матрена Аммосовна

(14.01.1925-04.11.2006)

Үлэ, тыыл ветерана

Мин хос эбэм Гоголева Матрена Аммосовна Аҕа дойду сэриитин кэмигэр тыылга күүһүн-кыаҕын ууран, бары ыарахаттары тулуйан Улуу Кыайыыны уһансыбыта. Кини мин ийэм Намыына Владимировна тапталлаах эбэтэ буолар.

Хос эбэм 1925 сыллаахха тохсунньу томороон тымныытыгар Дүпсүн улууһун Дойду Баатаҕайыгар (Үүнэр), билиҥҥинэн Нам улууһун 2 Хомустаах нэһилиэгэр Үүнэр учаастагар дьадаҥы дьиэ-кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Ийэтэ 16-та оҕоломмут, биэс оҕо тыыннаах хаалбыт. Эбэм кыра сылдьан наар дьиэҕэ иһит сууйан, уу баһан, мас хомуйан ийэтигэр көмөлөһөрө. 10 сааһыттан ынах ыыр буолбут уонна балтын оҕолуур эбит. Оскуолаҕа 1932 сыллаахха үөрэнэ киирбит. Онтон оскуоланы нэһилиэк киинигэр көһөрбүттэр. Онон быраатын кытта 8 км сиртэн, Yүнэртэн сатыы сылдьан үѳрэммиттэр. Yтэлэрин сүгэн сарсыарда 5 чааска туран айанныыллар эбит. Таҥастара-саптара мөлтөх буолан, тымныйан үгүстүк ыалдьаллар эбит. Быраата сылайан, атаҕа ыалдьан аара суолга олорунан кэбиhэрэ. Оччоҕо сүгэ-сүгэ, сынньанан ыла-ыла оскуолаҕа үксүн хойутаан тиийэллэрэ. Ити курдук эрэйдэнэн, 4-с кылааһы бүтэрэн, Намҥа икки сыл үѳрэнэн, 1941 сыллаахха 5-с кылааһы бүтэрбитэ.

Сэрии саҕаланыытыгар хос эбэм 16 саастааҕа. Кини  сэрии сылларын туһунан маннык ахтыбыт: “1941-1942 с.с. оройуоҥҥа тахсар саһааны 4 буолан эрбээбиппит. Сарсыарда хараҥаттан киэһэ хараҥаҕа дылы эрбиирбит. Онно нуормабытын толордохпутуна 400 гр килиэп биэрэллэрэ. Атахпыт-илиибит үлүйэн сор бөҕөнү көрөрбүт. Ол кэнниттэн ыһыы үлэтэ кэлэрэ. Түүннэри-күннэри үлэлиир этибит. Аспыт ымдаан, суорат буолара. 1942 с. саас Yүнэртэн дьоммут эдэрэ, доруобайа барыта сэриигэ барбыта. Оҕолор, дьахталлар, оҕонньоттор эрэ хаалбыттара. Биһиги 2 кыыс, 1 оҕонньор буоламмыт окко киириэххэ диэри куорат суолун оҥоһуутугар үлэлээбиппит. Аспыт диэн биир бөтүөн суорат, үс киилэ бурдук. Ону ууга суурайан сиирбит. От кэмигэр охсуу, от мунньуу, кэбиһиигэ икки көлөҕө от угуута- биһиги, кыргыттар, дьахталлар үлэбит этэ. Нуормабытын толордохпутуна биирдэ отууга тахсарбыт. Сэрии бүтүөр диэри оннук, ханна ыарахан үлэ баар да, онно биһигини ыытан иһэллэрэ. 1943 с-ха улахан уот туран, түүннэри-күнүстэри сатыы 5-6 көстөөх сиринэн эргийэн, уоту кытта охсуспуппут. Ыксаатахпытына уот сиэн барбыт оргулугар утуйан ыларбыт, утатан-аччыктаан харахпыт хараҥарара. 1943 с-ха кыһынын борооску көрбүтүм. Саас эрдэ оппут бүтэн, арыыга киирэн, бэйэбит былах быһан сүөһүлэрбитин аһатан, биир да сүөһүнү итээбэккэ сыл таһаарбыппыт». Ити курдук хос эбэм ахтыытыттан Саха сиригэр тыылга бука бары Кыайыы туһугар кылааттарын киллэрбиттэрин туһунан ааҕан билиэххэ сөп.

Сэрии бүппүтүн кэнниттэн 1945-1967 сс. «Үүнэр олох”, “Калинин”, “Правда” холкуостарга ыанньыксытынан үлэлээбитэ. Үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээн, оройуоҥҥа куруутун бастыҥнар ортолоругар сылдьара. Онтон 1967 сылтан 1979 с. пенсияҕа тахсыар диэри 2 Хомустаах оскуолатын техүлэһитинэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ.

Эбэбит 1948 сыллаахха эһэбитигэр Гоголев Алексей Степановичка кэргэн тахсан 8 оҕону төрөтөн, иитэн улаатыннарбыттара. Матрена Аммосовна олоҕу олус таптыыра, олус көхтөөх, нэһилиэккэ улаханнык убаастанар этэ. Кини 1943 с. комсомолга киирбит. Комсомольскай тэрилтэ секретарынан талылла сылдьыбыт. Актыыбынай үлэтин иһин оройуон комсомольскай сүлүөтүгэр колхозтан делегат буолар чиэскэ тиксибит. 1963 с-ха нэһилиэк сэбиэтигэр депутатынан быыбардана сылдьыбыт. Маны таһынан, олус үчүгэйдик ыллыыр буолан, уус-уран самодеятельность актыыбынай кыттыылааҕа, сцена ветерана эбит. Сахалыы бэйэтэ хоһуйан туойар, ыһыахтарга алгыс этээччи, оһуокай таһаарааччы, хомусчут кини буолара. Туйаарыма Куо ырыатын сценаҕа ханнык да артыыскаттан итэҕэһэ суох оруолугар киирэн толорорун нэһилиэк дьоно-сэргэтэ биһирээн истэрэ үһү. Эбэбит сатаабата диэн суоҕа. Иистэнньэҥ, асчыт бэрдэ, түргэн, ыраас туттуулаах, дьаһаллаах хаһаайка бастыҥа этэ. Кини өссө уһанар талааннаах этэ. Иллэҥ кэмигэр саамай сөбүлүүр дьарыга- кинигэ ааҕыы этэ, саха суруйааччыларын кинигэлэрин үксүн аахпыта. Оннооҕор олоҕун бүтэһик күннэригэр кинигэтин аттыгар илдьэ сыппыта. Эбэбит 2006 сыллаахха 81 сааһыгар ыалдьан олохтон туораабыта.

Тапталлаах Эбэбит туһунан сырдык өйдөбүл көлүөнэттэн көлүөнэҕэ хаалыаҕа. Кини куруутун биһиэхэ үтүө холобур, сырдыкка сирдиир Аанньалбыт буолар.

Наҕараадалара: «Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин” мэтээл, “Ийэ Албан аатын” III, II ст. орденнара.

 

Автор: В. Сайнаара, ученица 5 г класса