Герасимов Василий Никитич

Булт туһунан быһылааннары, кэпсэтиини иһиттэхпинэ, аҕабын саныы түһэбин. Аҕам, Герасимов Василий Никитич — улахан байанайдаах булчут этэ. Тыаҕа таҕыстар эрэ, күөлгэ киирдэр эрэ хайаан да илии тутуурдаах, өттүк харалаах кэлэрин оҕо эрдэхпиттэн үчүгэйдик өйдүүбүн. Кыра сылдьан икки илиибэр биирдии андылаах  Кындал ыалларыгар сүүрэрбин бу баардыы өйдүүбүн. Ол курдук аҕам байанай бэрсибит бултарыттан хайаанда ыалларыгар бэрсэр, күндүлүүр этэ.  Биллэн туран булт соноро диэн былыр былыргыттан элбэх мындыр толкуйу, тулууру, дьулууру, күүһү-уоҕу эрэйэр үлэ буоллаҕа. Сарсыарда эрдэлээн, киэһэ хойутаан , элбэхтик тоҥон, буһан — хатан, сүүрэн-көтөн.
Мин аҕам оройуон 1979с., 1980с., 1982с.1984с. «Оройуонун чемпион булчута», IX, X, XI пятилеткалар кыайыылааҕа, хотуулаах отчут.  Кини 1934 сыллаахха от ыйын 1 кунугэр Чурапчы оройуонугар Килэҥки нэьилиэгэр холкуостаах дьиэ кэргэннэ төрөөбүтэ. Аҕата  Герасимов Никита Васильевич 1916 сыллаахха Килэҥки нэһилиэгэр, ийэтэ Дьяконова Александра Петровна 1916 сыллаахха  Сылаҥ нэһилиэгэр төрөөбүттэрэ. Бииргэ төрөөбүттэрэ  үһүөлэр этэ: быраата Петр Никитич, «Челябинск-40» байыаннай чааска үс сыл сулууспалаан, суоппар идэтин баһылаан , Таатта кыыһын  Голикова Людмила Петровнаны кэргэн ылан  икки  оҕолонон, сиэннэрдэнэн Ытык Куолгэ олохсуйбуттара, балта Татьяна Никитична иистэнньэн идэтин баьылаабыта, 1976 сыллаахха  Малышев Афанасий Васильевичтыын ыал буолан ус уол  оҕону төрөтөн Победанан, Ытык –Куолунэн дьоллоохтук олорбуттара. Кэлин иккис ологор олорон кыыс оҕону төрөппүтэ. Ийэлээх аҕалара  эдэр  саастарыттан ыарыһах буоланнар, 40-чаларыгар утуу-субуу ыарахан ыарыыттан өлбуттэрэ.  Онон, үһүөн бииргэ төрөөбүттэр эрдэ төгүрүк тулаайах хааланнар аймахтара -Дьяконовтарынан, Монастыревтарынан, Шадриннарынан сылдьан иитиллибиттэрэ, улааппыттара.

Аҕам ийэбиниин, Новгородова Пелагея Федотовналыын 1958 сыллаахха ыал буолан, икки оҕону төрөтөн, ньир-бааччы дьоллоохтук Кындалынан, Болтоҥонон олорбуттара, олохторун улэҕэ эрэ анаабыттара. Быраатым, Василий олох эдэр сааһыгар, оскуоланы эрэ бутэрэн баран, Советскай Армия кэккэтигэр сулууспалыы бараары сылдьан,  соһумардык олохтон өлөн туораабыта.Төрөппуттэрим иккиэн сэрии кэмин оҕолоро буолан суту-курааны, аас-туор олоҕу билэ улаатан, оччотоо5у ыарахан улэҕэ барытыгар сыстан улааппыттара.

Аҕам 1959 сыл сайыныттан 1983 с. диэри 24 сыл устата көлөнөн от оҕустарыытыгар үлэлээбитэ. Бу кэмнэргэ куоталаһыы кыайыылааҕар убаһанан бириэмийэлиир усулуобуйа олохтоммутун кэпсиирэ. «Аан бастаан «Хатырҕан» диэн алааска биһиги звеноҕа биэрбиттэрэ. Үлэлээбит үлэбит сыаналанар эбит диэммит күүрээннээхтик үлэлээммит, ылыммыт былааммытын ырааҕынан аһары толорбуппут»,- диэн аҕам ахтара. Ити сыллартан кэлин уонтан тахса сылын Саха АССР үтүөлээх улэһитэ, чемпион отчут звенотугар Седалищев Василий Петровичка  от оҕустарыытыгар үлэлээбитэ. Сайын аайы куоталаһыы кыайыылааҕа буолан республика, оройуон хаһыаттарыгар үгүстүк суруллубуттара, элбэх бириэмийэлэргэ, фондаларга тиксибиттэрэ.От улэтин ымпыгын-чымпыгын барытын билэрэ, сопхуоска анаммыт алаастарын, сирдэрин бириэмэтигэр охсон, хомуйан, кэбиһэн  кэккэ сылларга тириэрдиллибит былааннарын аһары толорон оройуоҥҥа, республикаҕа ааттара элбэхтик ааттаммыта. Ол курдук, оройуоҥҥа, республикаҕа бастааннар убаһанан, сыаналаах бириистэринэн,  «Урал» мотоцикл, массыына фондатынан на5араадаламмыта.

1967 с-тан 23 сыл устата кадровай  булчут идэтин баһылаабыта, оройуоҥҥа хас да төгуллээх   чемпион булчут аатын ылбыта. 1971 сыллаахха оройуон салалтата  аҕабын уонна Болтоҥо олохтооҕо  Андрей Андреевич Новгородовтыын Өлүөхүмэ оройуонугар Тээнэ диэн сиргэ кииcбултааһыныгар ыыппыта. Ол  сыл иккиэ буолан   совхозка 1000 солкуобайдаах  кунду түүлээҕи туттарбыттар.  1975 сыллаахха Верхоянскайоройуонугар Адыаччы өрүс тардыытыгар Сылаҥ, Кытаанах, Хатылы булчуттарын кытта бэһиэ буолан куобах булдугар ыыппыттара. Онно: «Наар сатыы, араас үүтээннэринэн сылдьан элбэх куобаҕы  бултаан былааммытын аһаран кэлбиппит», — диэн кэпсиирэ.Оройуоҥҥа 1985 сыллаахха сут-кураан буолан, алаастарга от үүммэккэ, болтоҥолору Кэбээйи оройуонун Сииттэтигэр оттуу барарга ыыппыттара.Онно 7 км эргимтэлээх Суланта диэн күөл тула оттообуттар этэ, күһүн хойукка дылы оттооон былааннаах үлэлэрин аһары толорон этэҥҥэ кэлбиттэрэ. Ити кыһын (1986 сыллаахха) аҕам 3616солкуобай суумалаах күндү түүлээҕи судаарыстыбаҕа туттаран оройуоҥҥа иккис миэстэни ылары сыл түмүгүнэн ситиспит.

Бу үлэлиир кэмнэригэр элбэх эдэр ыччаты үлэ5э,олоххо уһуйбута, наставниктаабыта. Аҕам  эдэр  эрдэҕиттэн  сылгыга  олус сыстаҕас этэ.Сылгылары тутууга, ат аһатыытыгар сылдьыбыта.Урут Кытаанах буоруттан “Дьыпсаана” диэн үтүө сүүрүк ат үөскүү сылдьыбыта билиҥҥэ диэри дьон номоҕор сылдьар. “Дьыпсаана улахан сүүрүк буолуутугар маҥнай таба көрбүт, биэбэйдээн ииппит Илья Спиридонович Коркин уонна бастакы сүүрдээччи Василий Никитич Герасимов кырата суох үтүөлээхтэр», — диэн Килэнки нэһилиэгин кинигэтигэр ахтыллыбыта баар.

Мин киһини өйдүүр буолуохпуттан аҕам кыһынын бултуур, сайынын оттуур этэ. Оччолорго Н.Д. Субуруускай аатынан совхоз киинэ Хатылы,  Болтоҥо совхоз отделенията этэ. Пятилетка былаанын болдьоҕун иннинэ толоруу- үрдүк сорук буолара. Партия норуот хаһаайыстыбатын күүскэ сайыннарыыга улахан соруктары туруорара. Ол курдук, оччолорго оройуон сонордьуттарыгар, Ийэ дойду сакааһын – күндү түүлээҕи соҕотуопкалааһыҥҥа бэйэлэрин икки ардыларыгар көхтөөх социалистическай куоталаһыыны тэрийэллэрэ. Аҕам ыйы ыйынан өйүө-тайаа ылан Кындал территориятыгар быһыллыбыт бултуур сиригэр Наммара үрэҕэр “Ыачаан” диэн сиргэ баар үүтээнигэр олорон үгүс күнү-түүнү аһаран, күндү түүлээх суолун сонордоон үрэхтэри, үрүйэлэри өрө-таҥнары сыыйан, сис тыалары быһыта түһүтэлээн анаммыт ыырдарынан бултуура.  Кини сүрүннээн  андаатар, тииҥ, солондо, кырынаас, кыһыл, хара саһыл бултуура. 1967-1968 сылларга 3 бэдэри өлөрбүтэ. Ол саҕана мин детсадка сылдьарым, аҕам өлөрбүт бэдэрдэрин көрдөрөр сыалтан иитээччибит биһигини, детсад оҕолорун биһиэхэ  экскурсияҕа аҕалбыта, онно аҕам бу булду хайдах бултаабытын туһунан кэпсээбитэ, бары наһаа сэҥээрбиппитин өйдүүбүн. Сарсыарда эрдэттэн, арааһа 3-4 чаастан андаатар сүлэн, ыраастаан, таҥастаан олорор буолааччы. Сороҕор бырааппынаан тутуһан-хабыһан көмө буолар этибит. Тииҥи харахха түһэрэр буолан, тириитэ ханан да алдьаныыта суох буолара.

Бөһүөлэктэри кииннээһин, бөдөҥсүтүү кэмигэр Кындал оскуолата Болтоҥоҕо көһөрүллүбүтэ, онон, быраатым маҥнайгы кылааска киирэр сылыгар 1974 сыллаахха Болтоҥоҕо көспүппүт. Аҕам салгыы сопхуоска аҕам кадровай булчутунан, отчутунан, ийэм ыанньыксытынан үлэлээбиттэрэ. Дьонум киин бөһүөлэккэ өр буолбатахтара, биһиги улаатаммыт, уөрэххэ барыыбытыгар Кындалга төттөрү көһөн тахсыбыттара.  Оччолорго кырыы учаастактары чөлүгэр туһэрэргэ аналлаах программа ылыллан Кындалга элбэх ыал, ыччат мунньустан, тутуулар ыытыллан сэргэхсийии тахсыбыт, киьи эрэ сүргэтэ көтөҕүллэр, үөрэ-көтө үлэлиир-хамсыыр кэмэ этэ. Бу кэмҥэ сопхуостар үрэллибиттэрэ. «Сотору-сотору субуотунньуктар, араас мунньахтар, дьаһаллар ыытыллаллара үгэскэ кубулуйбута,  урукку үлэлээбит кэмнэрбитин сүрдээх истиҥник саныыбыт, тигинээн-таҕынаан күргүөмнээхтик  үлэлээн олорбуппут»,- диэн төрөппүттэрим ити кэм туһунан истиҥник ахталлара. Дьоннорум  сайынын сайылыктарынан олороллоро,  олорботох сайылыктара да диэн суох курдуга. Ол курдук, Чырыдаайы, Лаҥкыны, Долборуктаах, Туонаайы, Кыыл Баһа, Силистээх, Иэһэрдээх сайылыктарынан  элбэх эдэр ыччаты үлэҕэ уһуйууга , бииргэ үлэлээһиҥҥэ үтүө холобур буолан өр сыллар усталарыгар наставниктаабыттара.

Ийэм олус ыраас , тургэн туттуулаах, ыалдьытымсах, минньигэс  астаах, куруутун сылаас алаадьылаах, итии сүөгэй үүттээх чэйдээх, ис иһиттэн сырдык сыдьаайар, наһаа кыраһыабай этэ. Саха дьахтарыгар аҕыйахха бэриллибит үрдүк уҥуохтаах, маҥан субалаах, күөх харахтаах, оҕолуу истиҥ мичээрдээх, үтүө суобастаах, чиэһинэй, ыраас санаалаах, сэмэй  киьи этэ. Кини бэйэтин олоҕор элбэх аһыыны, ыараханы көрсүбүтэ, кытаанах санаатынан, олоххо тапталынан барытын тулуйбута.Куруук үчүгэйгэ, кэрэҕэ эрэ тардыһара, чугас, аймах-билэ дьонугар истиҥник сыһыаннаһара, туох кыалларынан көмөлөһө эрэ сатыыра. Биһиги  ийэлээх аҕабытыттан элбэххэ үөрэммиппит, ол курдук дьон кыһалҕатын өйдүүргэ, дьону кытта биир тэҥник сыһыаннаһарга, кыһалҕалаахха көмөлөһөргө.Дьонум төрөөбүт  дойдуларын айылҕатын олус таптыыллара,  сэниэ-күүс ылаллара, алтыһаллара. Олоххо муударай сыһыаннаахтара, араас тугэннэргэ төрөппүттэрбит сүбэлэрэ-амалара олус туһалыыра уонна сөптөөх буолара. Ийэм куруутун алгыы хаалара, ол алгыһа миигин араҥыччылыыр курдуга, олоххо, улэ5э ситиһиилэнэрим.

А5алаах ийэм улэлэрин киниискэтигэр биир эрэ суруктаах этилэр – ол колхуоска, онтон сопхуоска үлэҕэ киирбиттэрин туһунан. Кинилэр олохторун Сэбиэскэй былаас кэмнэригэр атаарбыт, колхуос, сопхуос ыарахан улэлэрин саамай тутаахсалааларыгар – сүөһү иитиитигэр, от үлэтигэр анаабыттара. Ити курдук улэлээн, аҕам үтүөсуобастаах үлэтин иһин Ленин төрөөбүтэ 100 сылын мэтээлинэн, 1971 сыллаахха Саха АССР Верховнай Сэбиэтин Бочуотунай грамотатынан, 1975 сыллаахха Коммунистическай үлэ ударнигын аатын ылбыта. Социалистическай куоталаһыы 1973 сыл 1 кыбаарталын түмүгүнэн оройуоҥҥа 1 миэстэни ылбыта. 1979, 1980, 1982, 1984 сылларга «Оройуон чемпион булчута» ааты сүкпүтэ. 1979 с. «Лучший рабочий по профессии» ааты ылбыта. 1980 сыллаахха күндү түүлээҕи соҕотуопкалааһыҥҥа социалистическай куоталаһыы  10-с пятилеткатын кыайыылааҕынан ааттаммыта. Ити сыл  үрдүк көрдөрүүлэрин иһин  “Н.Д.Субуруускай” аатынан совхоз «Книга Почета» киирбитэ уонна «Лучший рабочий по профессии”  үрдүк ааты ылбыта. 1972, 1983 сыллардарга Бүтүн Союзтааҕы тыа хаһаайыстыбатын быыстапкатыгар республика делегациятыгар  киирэн  Дойду тэбэр сүрэҕэр — Москва  куоракка баран сынньанан кэлбитэ. Аҕалаах ийэм   общественнай үлэҕэ көхтөөхтүк кытталлара, ийэм нэһилиэк депутата этэ. Кэккэ сылларга  ССКП оройуоннааҕы Комитетын, оройуоннааҕы Совет, совхоз дирекциятын, отделение салалтатын Бочуотунай грамоталарынан элбэхтэ наҕараадаламмыттара.

Оҕо саастара наһаа эрэйдээхтик ааспыта. Иккиэн сэрии кэмин оҕолоро буолан суту-курааны, сэриини, көһөрүллүүнү, аас-туор олоҕу билэ улааппыттара. Ийэлээх а5ам  орто дойдуга олорон ааспыт олохторо биьиэхэ үтүө холобур буолар, кинилэр олорбут олохторунан киэн туттабыт, кинилэр ааттарын үрдүктүк тутабыт.Төрөппүттэрим үтүө ааттарын биһиги, оҕолоро, сиэннэрэ, хос сиэннэрэ ситиһиилээх үлэбитинэн, үөрэхпитинэн, олохпутунан  үйэлэргэ  ааттата  туруохпут диэн эрэнэбин.
Кун сирин көрдөрбүт, сылаас тапталарына угуттаан ииппит, улаатыннарбыт, атахпытыгар туруорбут тапталлаах  төрөппүттэрбэр махталым муҥура суох.
Ахтыыны суруйда төрөппүт кыыстара В.В.Макарова