Герасимов Петр Данилович – Тойук Бүөтүр (1925-2001)

Сунтаар улууһун биллиилээх алгысчыта, тойуксута, оһуокайдьыта, 14 оҕолоох Саха Өрөспүүбүлүкэтин “Ытык Аҕа” бэлиэтин туһааннааҕа, тыыл уонна үлэ бэтэрээнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин тыатын хаһаайыстыбатын туйгуна, Бордоҥ нэһилиэгин бочуоттаах олохтооҕо

Петр Данилович Герасимов Бүлүү уокуругар, Хочо улууһугар (билиҥҥитэ Сунтаар улууһа), I-кы Нөөрүктээйи нэһилиэгэр (билиҥҥитэ Тойбохой Тэҥкэ сиригэр) 1925 сыллаахха, от ыйын 12 күнүгэр Даниил уонна Даарыйа Игнатьевтар диэн дьиэ-кэргэҥҥэ күн сирин көрбүтэ. Айбыт аҕата Даниил кыра эрдэҕинэ олохтон туораабыта. Ийэтэ Григорий Герасимов диэн киһиэхэ иккистээн кэргэн тахсыбыта. Онон Петр ииппит аҕатын араспаанньатын ылынан Герасимов диэн буолбута. Тулаайах хаалан ыарахан олоҕу билэ улааппыта.

1948 с. Тойбохой эбэ хотун Арыыта маһа-ото ситэн-сириэдийэн, сир симэҕэ сибэккитэ анньан, киэҥ сыһыыта харах ыларынан тунаара көҕөрөн турар кэмигэр – хоһооҥҥо хоһуллубут Хочо Ыһыаҕар, оһуокай үҥкүүтүн дьикти абылаҥар куустаран түүнү быһа үҥкүүлээбит кыыстаах уол – Маайа уонна Бүөтүр 1950 сыл, от ыйын 13 күнүгэр дьоллорун холбооннор, ыал буоланнар күн сиригэр 14 оҕону төрөтөн, улаатыннаран, үөрэтэн киһи-хара гыммыттара, көмүс уйаларыттан көччөх гынан көтүппүттэрэ. Мария, Петр Герасимовтар  Бордоҥ нэһилиэгин, Сунтаар улууһун, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ытык ыаллара, чулуу үлэһиттэрэ, бастыҥ дьиэ-кэргэнэ буолан албан аатырбыттара, суон сурахтаммыттара. Улахан дьиэ-кэргэн Күн Күбэй ийэтэ Мария Семеновна ньирэй сүөһүнү көрүү, төлөһүтүү ыарахан үлэтигэр олоҕун барытын анаабыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуотун хаһаайыстыбатын үтүөлээх үлэһитэ буолбута, ССРС улахан  Ленин, Октябрьскай революция, Үлэ Кыһыл Знамята уордьаннарынан наҕараадаламмыта, Герой Ийэ албан аатын ылбыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Президенин “Ийэҕэ Махтал” үрдүкү бэлиэни туппута. 90 сааһыгар күн сириттэн барбыта. Аар тойон аҕа Петр Данилович чуор куоластаах тойуксут, хомоҕой тыллаах оһуокайдьыт, аптаах тыллаах алгысчыт буолан кэпсээҥҥэ киирбитэ, сэһэҥҥэ сиэтиллибитэ. Айылҕа барахсан барытын киниэхэ анаабыт курдуга: ааттаах асчыт, мындыр уус, илбистээх иистэнньэҥ, суоппар сырыылааҕа, булчут, сааһыт бэрдэ кини этэ. Мария Семеновна, Петр Данилович өрөспүүбүлүкэ, улуус, нэһилиэк бочуоттаах дьонноро буоланнар, сүүһүнэн таптыыр сүрэхтэр чопчуларыгар куустаран дьоллоохтук 50 тахса сыл олорбуттара, Сунтаар улууһун «Кыһыл Көмүс» кинигэтигэр киирбиттэрэ. Петр Данилович 78 сааһыгар орто дойдуттан букатыннаахтык  барбыта.

Петр Данилович Герасимов айылҕаттан бэриһиннэрбит элбэх өҥүнэн күлүмнүүр талаанын күүһүнэн бар-дьонун сааһын тухары үөрдэ-көтүтэ сылдьыбытын, ол сыаната биллибэт үтүөтүгэр-өҥөтүгэр дьон Тойук Бүөтүр диэн анабыл ааты иҥэрбитэ. Петр Данилович дойдутугар Бордоҥҥо культура дьиэтин уус-уран самодеятельноһын көхтөөх кыттааччыта этэ. Сунтаар улууһугар ыытыллыбыт норуот ырыаһыттарын үс сүлүөтүттэн иккитигэр кыттыбыта. Бастакы сүлүөтү Георгий Митрофанович Васильев, иккитин Петр Никифорович Попов Дьокуускайтан кэлэн ыыппыттара. Сүлүөккэ «Бостуук уол тойуга» диэн бэйэтин тылыгар тойук туойбутун П.Н.Попов сөбүлээн, сурукка тиһэн ылан, сүлүөт үлэтин түмүгүнэн тахсыбыт “Сунтаардар ыллыыллар” диэн кинигэҕэ бэчээттэппитэ. Үһүс сүлүөтү Сунтаар улууһун биллиилээх фольклориһа Георгий Евгеньевич Федоров тэрийэн ыыппыта. Манна мустубут норуот ырыаһыттара бэйэлэрэ айбыт ырыаларын-тойуктарын сурукка тиһиллибит тылын-өһүн Георгий Евгеньевич көрөн, сөбүлээбитин магнитофоҥҥа уһултаран испитэ.

Петр Данилович аан маҥнай тэриллибит Саха сирин телефестивалын кыттыылааҕа. Делегация састааба Сунтаар оройуонун үрдүнэн култуура үлэһиттэриттэн уонна чаҕылхай талааннаах уус-уран самодеятельность кыттыылаахтарыттан сүүмэрдэммитэ.Петр Герасимов тойук ансаамбылыгар уонна оһуохай тылын этиинэн ситиһиилээхтик кыттыбыта. Кини көмүс чуораан курдук ыраас кылыһахтаах куолаһын, хомоҕой хоһоонун үҥкүүтүгэр да, тойугар да истэн, дьон-сэргэ олус хайгыыра. Биир кэмҥэ эдэр дьоҕурдаах киһини улуу Сэргэй Сибиэрэп таба көрөн, ансаамбылга кытта сылдьыбыта. Ол гынан баран дьиэтин-уотун быраҕан уһун-киэҥ гастролларга сылдьыһар кыаҕа суох буолан тохтообута.

Петр Данилович үҥкүү тылын этиинэн эдэр сааһыттан кырдьыар диэри түһүлгэтин түөрэҥнэппэккэ үҥкүүлээбитэ. Сунтаар оройуонун ыһыахтарыгар киирэн ааттаах этээччилэри кытта хаптыалаһан, мэлдьи бириистээх инники миэстэҕэ сылдьара. Дойдутугар Бордоҥҥо ыһыах түһүлгэтин сыл ахсын аһара.

 

Автор: А. Арсиэн, ученик 8 а класса