Габышев Яков Степанович (1929 – 1970 гг.)

1917 сыллааҕы перепись докумуоннара көрдөрөллөрүнэн, үөс сиртэн кэлбит, өр бириэмэҕэ  балачча үөрэхтээх, сир оҥоһуутун уонна сүөһү иитиитин бастыҥ ньымаларын баһылаабыт үрдүк сололоох,  ону тэҥэ Саха сиригэр сыылкаҕа кэлбит нуучча уонна атын да омук дьоно Бордоҥ түбэтигэр кэлэн, олохсуйан бэккэ табыллан байан – тайан олорбуттар. Олортон бастатан туран Маалыкайга 1895 сыллаахха  аҕабыытынан кэлбит  Габышев Степан  Николаевиьы ааттыахха сөп. Кини  1917, перепись ыытыллыбыт сылыгар  48, оттон  кэргэнэ, ийэбит  41 саастаах эбиттэр. Ити бириэмэҕэ биир төрөппүт, үс иитийэх уолаттардаахтара, икки кыыстаахтара. Степан аҕабыыт  ити оҕолоруттан биир ииттэр уола – быраата эмиэ бааһынай Степан Габышев Дьалаа Баһылай улахан кыыьа Аанысканы кэргэн ылбыта. Ааныска,  Анна Васильевна Саха биир бастакы революционера Михаил Васильевич Мегежекскэй бииргэ төрөөбүт эдьиийэ. Степаннаах Ааныска үс оҕоломмуттара,  кыыстара Клавдия Степановна 1921 сыллаах төрүөх,  өр сылларга Ньурба почтатыгар пенсияҕа тахсыар диэри үлэлээбитэ. Ортоку оҕолоро  Степан 1922  сыллаахха төрөөбүт,  “Передовой отряд” колхозка үлэлии сылдьан 1942  сыллаахха  атырдьах ыйын 1  күнүгэр  фроҥҥа ыҥырыллан барбыт.  Сэриигэ баран пулеметчик буолбут, “пулеметунан ытыалаһа сытар  үчүгэй эбит”, — диэн ийэтигэр суруйбут. 1944 сыллаахха кулун тутарга ийэтигэр “сураҕа суох сүппүт” диэн биллэрии кэлбит. 1929 сыллаахха тохсунньу 9 күнүгэр  кыра уоллара – биһиги аҕабыт Габышев Яков Степанович  күн сирин көрбүтэ.  Маалыкай  7 кылаастаах оскуолатыгар үөрэммитэ.

1954 – 1956сс. Армия5а сулууспалаабыта. Армияттан кэлэн иһэн биьиги маамабытын Иванова Александра Алексеевнаны кытта билсэн, сүрэхтэринэн сөбүлэһэн 1957 сыллаахха Маалыкайга  сэтинньи 5 күнүгэр ыал буолбуттара.        Маамабыт үрдүк үөрэҕи бүтэриэҕиттэн бочуоттаах сынньаланна тахсыар диэри Маалыкай орто оскуолатыгар математика уонна физика  курдук уустук предметтэри кытта сэргэ үлэ уруогун үөрэппитэ. Үлэ уруогар декоративнай — прикладной  искусство эйгэтигэр өр сылларга үөрэппит оҕолорун  үлэлэрэ  республика араас таһымнарыгар, ону ааһан Москваҕа ВДНХ  быыстапкатыгар тиийэ үрдүк сыанабылы, биһирэбили ылбыттара.      Ийэлээх аҕабытыгар биһиги бэһиэбит, Зина, Роза, Степан, Клава уонна Аанчык.  Биһигини кытта аҕабыт ийэтэ эбээ Ааныска олорбута. Эбээ Аанысканы билбэт дьон  аһара строгай, кыыһыра сылдьар көрүҥнээх  дии саныыллара  буолуо  эрээри, биһиги эбээбит наһаа үтүө санаалаах, аламаҕай, аһыныгас дууһалаах уонна сүрдээх көмүскэс, элбэх кэпсээннээх  эмээхсин этэ. Кини хоьугар, оронун баһыгар  кыра, чөкө баҕайы кылабачыгас хараҥа от күөҕэ өҥнөөх, икки өттүнэн кожа тутаахтаах уонна кып-кыра хатанар күлүүстээх  сундууктаах буолааччы. Биһиги сотору-сотору ол сундуукпут “тугу кэпсиирин” истээри эбээбит хоһугар киирэрбитин өйдүүбүт. Билигин өйдөөтөхпүтүнэ эбээ Ааныска бырааттарын туһунан кэпсиир эбит, революционер быраата Михаил Мегежекскэй туһунан кэпсээбитэ буолуо да, биһиги кырабыт бэрт буолан өйдөөбөппүт, арай  кэпсээнин кэнниттэн сундуугун  арыйан үһүөммүтүгэр таас кэмпиэт биэртэлиирин наһаа күндүтүк саныыбыт. Сороҕор кумааҕы харчыны биэрэр этэ, бырааппытыгар  Степаҥҥа  3 солкуобай, биһиэхэ кыргыттарга 1-дии солкуобайы  илиибитигэр туттаран баран: “тоҕойдоруом, баран минньигэстэ атыылаһан сиэҥ,”- диэн баран таптаабыт харахтарын  бу баардык өйдүүбүт. Эбээ Ааныска биһигинниин өр олорботоҕо, Ньурбаҕа кыыьыгар Клавдияҕа көһөн киирбитэ. Эбээбит оннугар биһиэхэ Хатыыттан эбээ Марыынабыт көһөн кэлбитэ. Эбээ Марыына эмиэ наьаа аламаҕай, үтүө санаалаах, хаьан да кыыһырбат,  мөҕө-этэ сылдьыбат, оҕону кытта оҕо буолар, бэрт элбэх кэпсээннээх эмээхсин этэ.

Аҕабыт Яков Степанович отой эдэр сааһыгар, оҕолоро – биьиги кырабытыгар, ыарахан ыарыыттан олохтон туораабыт буолан, аҕабыт туһунан ийэбит кэпсээниттэн уонна бииргэ алтыһан үлэлээбит дьоннорун, доҕотторун  ахтыыларыттан эрэ билэбит. Ол курдук маамабыт дьүөгэтэ Мария Федоровна Васильева  2008 сыллаахха  С.Борисов – Сиэн Чоойуоха  “Ырыа – үҥкүү – чөл олох чүөмчүтэ” диэн  Ньурба улууһун 10 нэһилиэк  культуратын тэрилтэлэригэр 1950 — 1999 сылларга уус – уран айар коллективка кыттыбыт уонна үлэлээбит дьоннор тустарынан кинигэтигэр маннык ахтар: “Эдэр ыччаттартан Я.С.Габышев кулууп актыыбынай кыттыылааҕа этэ. Биһиги сырдык иэйиилээх, истиҥ мичээрдээх уолу таптаан биһиги Янабыт диэн ааттыырбыт. Кини Иван Гоголев сруйбут  “Сахам сирэ барахсан”  диэн ырыатын ыллаан доллоһутан бардаҕына, хайдах эрэ ис искиттэн таттаран, дууһан чараас утаҕын таарыйтаран Аан ийэ дойдугар тапталын, кэрэҕэ, сырдыкка тардыһыыҥ күүһүрэргэ дылы  буолара. Янабытын сценаттан таһаарбакка хаста да ыллатарбыт. Ол аайы кини сонунтан сонун ырыалары тардан кэбиһэрэ.”

1942 – 61 сс. – Бордоҥ сэбиэтин исполкомун  секретарынан, сибээс отделениетын начальнигынан, ферма сэбиэдиссэйинэн, Бордоҥ сэбиэтин исполкомун председателэн үлэлээбитэ. 1954 сыллаахха партийнай школаны бүтэрбитэ. 1962 – 65 сылларга Степан Васильев аатынан колхоз партийнай тэрилтэтин  босхоломмут  секретарынан, Бордоҥ нэһилиэгин сэбиэтин исполкомун председателинэн үлэлээбитэ. 1965 – 70 сс. Маалыкайдааҕы  сельпо правлениетын председателинэн улэлээбитэ.

2006 с. «Бордоҥ» кинигэттэн (автор Данилов Э.Ф.) Саввинова Ф.А. ахтыытыттан: «Мин олохтоох Сэбиэккэ 1952 – 1954 сылларга   сэкирэтээринэн үлэлээбитим. Мин үлэлиирбэр совет председателинэн Габышев Яков Степанович үлэлиирэ. Яков Степанович киһи көнөтө, чиэһинэйэ, майгылаах бастыҥа этэ. Төһө да анал үрдүк үөрэҕэ суоҕун иһин билиитэ – көрүүтэ үрдүгэ, тэрийэр дьоҕура, дьону кытта сыһыана үтүөтэ сөхтөрөрө, киһи эрэ убаастыыр киһитэ этэ. Ол саҕана саҥа ыал буола сылдьар эдэр киһи этэ. Самодеятельноска активнайдык кыттара, аһара үчүгэй куоластаах ырыаһыт этэ.»

Паапабыт илиитигэр олус талааннаах киһи эбит, ону биһиги олорбут дьиэбит ис – тас тутуутун, аныгылыы эттэххэ дизайнын, дьиэ иһинээҕи миэбэлин , ол эбэтэр таҥас, кожа бүрүөһүннээх диван, остуол, өйөнөрдөөх олоппостор, онно барсар гына ыскамыайка, таҥас ыйыыр ыскаап, түннүктэр, ааннар наличниктара туоһулууллар. Папабыт оҥорбут остуолларыгар, олоппосторугар, хомуоттарыгар маамабыт күрүчүөгүнэн араас дьэрэкээн оһуордаах скатердары баайан сабара дьиэ иһин олус тупсаҕай көрүҥнүүрэ.  Аны аҕабыт булчут, сааһыт бэрдэ, ырыаһыт мааныта, дьээбэлээн дьону күллэртиирин  биһиги ол саҕанааҕы саьарбыт хаартыскалартан билэбит. Ити саҕана Маалыкай кулуубугар папабыт аймаҕа Иванов Владимир Семенович – Даан Болуодьа үлэлиир этэ. Олус көхтөөхтүк бырааһынньыктары, концертары, спектаакыллары, ессе олоҥхолору   туруоран нэһилиэк олохтоохторун иннигэр көрдөрөллөр эбит. Биһиги паапабыт “Дьулуруйар Ньургун Боотур” олоҥхоҕо абааһы уолун оруолун олус итэҕэтиилээхтик толорорун дьон кэпсээниттэн элбэхтик истэрбит. Ол көстүүмнэрин маамабыт тигэрэ. Абааһы уолун көстүүмэ хойукка диэри дьиэбит сарайын үрдүгэр баар этэ.  Оттон ол ырыатын  1969 сыллаахха маамабыт быраата Алексей Алексеевич сыбаайбатыгар Дьокуускай куоракка магнитофонна записьтаабыттарын кэлин маамабыт гибкай граммпластинка5а онотторбута билигин да баар. “Вижу чудное приволье, вижу нивы и поля” диэн тыллардаах биллибэт автор мелодиятыгар Сергей Лемешев репертуарыттан  “Родина” диэн ырыаны ыллаан  1965 с. оройуон эдэр ыччатын фестивалыгар  кинигэ бириэмийэлээх  “Похвальный лист” ылбыта баар. Биһиэхэ дьиэбитигэр  “Звезда”  диэн улахан ба5айы уонна сүрдээх ыйааһыннаах  радиола баар этэ. Дьэ ол радиолаҕа араас омук саҥата,  ырыата, музыката кэлэрин истэрбит. Биирдэ   папабыт , арааһа куораттан эбитэ ду, коричневай кожа тастаах дьааһык аҕалбыта, ол пластинка тыаһатар  патефон этэ.  Дьааһык иһэ бархатынан бүрүллүбүт, элбэх суон иҥнэлэрдээх, ойоҕос өттүнэн собуоттуур ручкалаах тэрил кэлэн биһиги дьиэбит иһигэр Лидия Русланова “Валенки”, “Окрасился месяц багрянцем”,  Сергей Лемешев  “Пшеница золотая”,  “Я встретил вас”, Федор Шаляпин  “Эй, ухнем”,  “Очи черные” романстара элбэхтик истиллибиттэрэ.

Паапабыт биһиэхэ, оҕолоругар  ирдэбиллээх баҕайытык сыһыаннаьар этэ. Оскуолаттан кэллэхпитинэ бастакы боппуруос ким хас ассыаҥканы ханнык предмеккэ ылбытын туһунан буолааччы. Сана тугу билбиппитин, тугу өйдөөбөтөхпүтүн ыйыталаһан, быһааран, өйдөтөн биэрээччи, ол курдук  аһыыр бириэмэҕэ аһаан, оонньуур бириэмэҕэ оонньоон, холобур, сайын каникул бириэмэтигэр биһиэхэ элбэхтэ кинигэ аахтарара, нойосуус үөрэттэрэр  этэ. Аахпыт кэпсээммит ис хоһоонун хайаан да бэйэҥ тылгынан кэпсиэхтээххин, ол эрэ кэнниттэн оонньуу тахсарбыт көҥүл буолара. Үөрэппэтиҥ, кэпсээбэтин, оччоҕо дьиэҕэ олороҕун, билигин санаатахха, бириэмэни сөпкө аттаран туһанарга, художественнай литертураны ааҕарга үөрэтии, иитии биир ньымата эбит. Үлэтинэн элбэхтик Ньурбанан, Дьокуускайынан, Москванан командировкаларга сылдьар эбит, кэлэригэр куруук биьиэхэ, оҕолоругар дьааьык яблокалаах, кэмпиэт, бисиэнньэ эгэлгэтин,  араас кырасыабай танастары  кэьиилээх кэлэрин өйдүүбүт. Паапабыт суох буолбутун кэннэ маамабыт барахсан кини туох баар докумуонун, удостоверениеларын, араас областной, районнай партийнай, профсоюзнай конференцияларга сылдьыбытын туоһулуур мандааттарын, үчүгэй үлэтин иһин Почетнай грамоталарын, Хайҕабыл лиистэрин, мэтээллэрин кыһамньылаахтык уура сылдьыбыта билигин да бааллар.

Габышев Яков Степанович наҕараадалара:

Медаль «За доблестный труд в Великой Отечественной войне. 1941 – 1945гг.» Указом президиума Верховного Совета СССР от 6 июня 1945г.  (6 февраля 1947г).

Медаль «За доблестный труд в ознаменование 100-летия  со дня рождения В.И.Ленина».  Указом президиума Верховного Совета СССР от 16 апреля 1970 г.

Приветственный адрес Обкома КПСС, Президиума Верховного Совета, Совета Министров Якутской АССР за самоотверженный труд во имя претворения в жизнь Ленинских идей. (Вручили на торжественном заседании Ленинского РК КПСС и районного Совета депутатов трудящихся, посвященном 100-летнему юбилею В.И.Ленина.) апрель 1970г.

Грамота Центрального Совета ОСОАВИАХИМА Якутской АССР, 8 августа 1946г.

Похвальный лист Ленинского РК ВЛКСМ за активное участие в организации художественной самодеятельности фестиваля молодежи района, 11 апреля 1965г.

Почетная грамота за долголетнюю и безупречную работу в системе Потребительской Кооперации района,  29 ноября 1968г.

Почетная грамота от Бюро Ленинского РК КПСС и исполнительного комитета депутатов трудящихся Якутской АССР, в связи с 50-летним Юбилеем Якутского Республиканского потребсоюза  «Холбос»,  29 ноября 1968г.

 

Авторы: З.Габышева, Р.Габышева, К.Габышева, А.Габышева.

Кэргэнин кытары Александра Алексеевналыын