Федорова Агафья Осиповна (1916 с.)

1916 сыллаахха Сунтаар улууһун Дьаархан нэһилиэгэр, Баҕана күөлүгэр 5 оҕоннон төрөөбүтэ. Аҕалара Федоров Осип Степанович, оҕолорун бултаан-алтаан аһатара. Ийэлэрэ Федорова Марфа Ивановна, илиитинэн уус буолан иистэнэн оҕолорун таҥыннарара. Оҕолор бары үлэһит дьон буола улааппыттара. Ол курдук Конон сэриигэ барыар диэри Буденнай холкуоска биригэдьииринэн үлэлээбитэ. Сэрии буолбутугар Андрей быраатынаан Кононнуун 1941 сыллаахха атырдьах ыйыгар бастакы хомуурга барбыттара уонна төрөөбүт буордарыгар эргиллибэтэхтэрэ. Бырааттара Афанасий убайдарынаан бииргэ сэриигэ барарыгар дьиэтигэр кэлбитигэр: “Сэриигэ үчүгэйдик сылдьан, кыайан, хотон кэлээр” диэн аҕата алҕаан ыыппыта.

Агафья Осиповна артыалга киирэн баран ыанньыксытынан үлэтин саҕалаабыта. Сэрии иннинэ ыанньыксыттыырын быыһыгар бииргэ төрөөбүт убайа Конон Осиповтыын от уонна бурдук үлэтигэр стахановецтаабыттара. Конон охсоро онтон Агафья мунньара. Сайын Баҕана күөлүттэн Арыылаах сыһыытыгар 2 көстөөх сиргэ күнүнэн кэлэн 2-гаттан ордук сири мунньан барара. Кини от эрэ мунньар буолбатах этэ, от кээһиитигэр ат сыарҕатыгар бугулу тиэйиигэ Агафьяны кыайыгас диэн сайын аайы Лэппириэн үлэҕэ ылара. Күн аайы 130 сыарҕаны тиэйэрэ. Аты эмиэ сатаан айааһыыра. Биир кыһын сүүрүк аты аһатан кыстаппыта. Сунтаарга 1 миэстэни ылбыта. Бурдук быһыытыгар үлэни кыайар-хотор диэн сорудах биэрэн бурдук быстараллара, ону ыанньыксыттыы сылдьан күнүскү ыамын кэнниттэн Баҕанаттан 8 биэрэстэлээх сиргэ Киэҥ-Маарга тиийэн 1 га бурдук сирин быһан күҥҥэ 2500 түүтэҕи баайан, соҕулуоннаан туттарара. Баҕанаҕа ферма тэриллибитигэр ыанньыксыттарга сатаан тигэр диэн биригэдьиир сорудаҕынан туоһунан ыаҕыйа тигэн биэртэлээбитэ. Кыһын ахсынньы, тохсунньу ыйдарга Тээттиир оскуолатыгар балыыһаҕа мас эрбээн, тиэйэн киллэрэрэ.

Сэрии кэмигэр үтүө суобастаах үлэтин иһин Агафья Осиповна уонна бииргэ төрөөбүт балта Наталья Осиповна 1946 сыллаахха “За доблестный труд в годы Великой Отечечственной войны 1941-1945” Сталин мэдээлинэн наҕараадаламмыттара. Уһун-Күөлгэ Уулаах атах ыһыаҕар дьахталлар тустууларыгар Андреева Александра Самсоновна диэн учуутал идэлээх күүстээх дьахтарга Агафья эрэ күүстээх утарсыыны оҥорбута диэн кэпсииллэрэ. Ол саҕана Александра Самсоновна күүстээх Ньукулаайабы тустуох эрэ диэн тардыалаһан көрө сылдьар кэмэ этэ. Тойбохой  сопхуоска бэйэтин нэһилиэгэр бастакыннан үүт ыамыгар 2 тыһыынчалаах кирбиини ылбыта. Ол саҕана Пятилетка аайы былааннарын, эбэһээтэлистибэлэрин толорон грамоталарынан, вымпелларынан, “Ударник коммунистического труда” бэлиэлэринэн наҕараадаламмыта. Ол курдук 1970 сыллаахха В.И. Ленин 100 сааһын туолбут юбилейнай мэдээлинэн, Аҕа дойду сэриитин юбилейнай мэдээллэринэн наҕараадаламмыта. Пенсияҕа тахсыан иннинэ да тахсан да баран уоппуската суох биир күн сынньаммакка фермаҕа ыанньыксытынан үлэлээбитэ. Агафья Осиповна аҥаардас күүстээх үлэнэн эрэ биллэр буолбатах, үлэлиирин таһынан уус тарбах маастара. Ол курдук туоһунан араас иһиттэри, ыаҕыйалары, ыаҕастары ойуулаан- мандардаан тигэрэ, олус үчүгэйдик тигэрин бэлиэтии көрөннөр Уулаах Атах ыһыахтарыгар үлэтиттэн босхолоон туран, кымыс иһэргэ анаан туостан араас иһити тиктэрэллэрэ. Улууска, өрөспүүбүлүкэҕэ туос иһиттэринэн быыстапкаҕа кыттара. Ол түмүгүнэн 2003 сыллаахха норуот маастара ааты иҥэрбиттэрэ. Агафья Осиповна туостан эрэ буолбакка тыстан унтуу, сарыыттан дьэрэкээн оһуордаах атах таҥаһын тигэрэ.