Федоров Константин Гаврильевич (1928-2005 гг.)

 

Үлэ — олох аргыһа

Мин хос эһээм, Федоров Константин Гаврильевич, 1928 сыллаахха балаҕан ыйын 19 күнүгэр, Мэнэ Хаҥалас улууһугар, II Хаптаҕай нэһилиэгэр холкуостаах дьиэ кэргэнигэр иккис уол оҕонон төрөөбүт. Ийэтэ хос эһээм үс саастааҕар, аҕата түөрт саастааҕар өлбүттэр. Онтон кинини убайа Федоров Петр Гаврильевич уонна саҥаһа Федорова Мотрена Николаевна ылан ииппиттэр. Кинилэр икки уол оҕолоохтор эбит, мин хос эһээм үһүс оҕолоро буолбут. Убайа 1942 сыллаахха бэбиэскэ тутан Аҕа дойду сэриитигэр ыҥырыллан барбыт уонна эргиллибэтэх. Оччолорго тыыннаах хаалар туһуттан хос эһээм 4 кылааһы бүтэрбит уол, холкуоска үлэһит буолбут.

Сэрии сут сылларыгар нэһилиэктэриттэн элбэх киһи хоргуйан өлбүт. Саҥаһын аҕата аҕыс уонуттан тахсыбыт Алексеев Николай хос аата (Лүһүгүр) бу ыарахан сут сылларга күүс – көмө буолан, өтөхтөрүн оттоон, мастарын күһүн бэлэмнээн, кыһынын туһахтаан тыыннаах хаалбыттар. 1943 сыллаахха убайын өлбүтүн туһунан биллэриитэ кэлбит.

Саҥаһа 1944 сыллаахха фронтан араанньа буолан кэлбит Леонтьев Николай Петрович диэн киһилиин бииргэ олорон саҕалаабыттар. 1945 сыллаахха сэрии бүппүтүн кэннэ хос эһээм 5-7 кылааска дылы Майа оскуолатыгар үөрэммит. 1949 сыллаахха армияҕа ынырыллан үс сыл сулууспалаан 1952 сыллаахха этэҥҥэ дойдутугар эргиллэн кэлбит уонна Дьокуускай куоракка киирэн куорат сибээһигэр үлэҕэ киирбит.Үлэҕэ киирэригэр армияҕа үөрэммитэ туһалаабыт.1952 – 1954 сыллардаахха дылы үлэлиир.

1954 сыллаахха хос эбээбин Федорова Раиса Ивановналыын ыал буолаллар. Эдэр ыал хос эбээм үөрэҕин бүтэрэн анаммыт сиригэр хоту Верхоянскай куоратыгар хос эһээбин атырдьах ыйыгар, Дьокуускайтан Верхоянскайга эмиэ радиостанцияҕа анааһын быһыытынан үлэлэтэ ыыталлар. Оччолорго Верхоянскай сибээһин начальнигынан Голубин диэн киһи үлэлии олорбут эбит. Кини хос эһээбин выделеннай приемнай пууҥҥа радист быһыытынан үлэҕэ ылбыт. Бу үлэлиир сирэ куораттан 2,5 км ыраах сиргэ турар эбит.Кыһынын дьүкээбил буоллаҕына морзе сигнала сүтэн хаалар эбит, ол иьин түүҥҥү сеанска көһөрөн, күнүстэри түүннэри эргиччи үлэлиир эбит. Бу сыл маҥнайгы оҕолорун Алешаны күн сирин көрдөрөн эдэр ыал аны оҕону дьааһылаҕа таһар кыһалҕаланаллар.

Ол иһин хос эһээм сыл курдук үлэлээн баран радиоузелга Верхоянскайга көспүт. Ити кэмҥэ сибээс үлэтэ быстар мөлтөх эбит. Иһиллэр иһиллибэт радио, үлэлиир үлэлээбэт телефон. Верхоянскай куоратыгар радиостанция инженерын дьаһалынан хос эһээм тус туспа дьиэлэргэ турар радиоузелы телефоннай станцияҕа холбообут. Ол үлэтин түмүгэр радионы телефонистка үлэлэтэр буолбут. Саҥа линия тутуллан, радиостанция дизельнайыгар турар «Л-6» движогу телефонистка кнопканан холбоон автономнай уоту холбоон радионы үлэлэтэрэ. Верхоянскай куоракка үлэлиир кэмнэригэр хос эһээм 12,13 ыҥырыылаах куорат сэбиэтин депутаатынан талыллан үлэлээбит.Бу депутааттыыр кэмнэригэр 1958сыллаахха Эһэ Хайа шахтата умайан, Горсовет председателя Скрябин Гаврил Филиппович депутатскай поручение биэрэн, сибээс делегата буолан онно үлэлии турбут «ЦБ» коммутаторы Верхоянскай куоратыгар көһөрөн аҕалан туруорбут. Бу кэмҥэ Верхоянскайга линейнай хаһаайыстыба лаппа көммүт.Уулуссаҕа икки сиргэ громкоговоритель ыйанан сонуннары доргуччу дьон истэр буолбут.Ыалларга радиолар улэлэрэ тупсубут. Ити курдук хос эһээбит Дьааны сибээһин олохтообут киһинэн буолар.

1961 сыллаахха 7 сыл Верхоянскай куоратыгар үлэлээн баран Аммаҕа Болугурга көһөн кэлбиттэр. Верхоянскайдар ыытымаарылар маннык бирикээс таһаарбыттар. «Откомандирован Амгинский РУС (районный узел связи) К.Н. Беляеву по окончании местного отпуска уволить». Инньэ гынан договор быьыытынан көһөргө подьемнай төлөнүөхтээҕин төлөөбөтөхтөр. 1961 сыллаахха хос эһээм көһөн кэлэригэр Дьааҥы  куоратын сибээһэ көнөн ньиргийэ хаалбыт. 1961 сылтан  хос эһээм үлэтин Болугур сибээһигэр саҕалаабыт. Кэнники тэрилтэтин аата уларыйан ЭТУС (эксплутационный узел связи) диэн буолбут. Амма хас биирдии нэһилиэгэр итинник учаастактар баллара. Ол саҕана Өнньүөс өттүгэр, Соҕотох Бэскэ диэри, Покровка өттүгэр Булуҥҥа диэри сибээс линиятын көрөрө. Просекатын ыраастыыра, сууллаары гыммыт баҕаналары көннөрөрө, хатыллыбыт линияны көннөрөн биэрэрэ. Саахал таҕыстаҕына түүн да күнүс да буоллун урал матассыыкылыгар олорон саахал тахсыбытын оҥоро барара. Оҕолоро киһини өйдүүр буолуохтарыттан кинилэр дьиэлэригэр өрүү стационарнай телефоннаахтара үһү. Дэриэбинэлэригэр туох эмэ ыксаллаах быһыы-майгы таҕыстаҕына хос эһээбэр биллэрэллэрэ үһү. Ким төрөөбүтүн, ыалдьыбытын, куһаҕан буолбутун барытын хос эһээбит ыалларга тиийэн тиэрдэрэ. Ол саҕана оҕолоро эмиэ илдьиккэ элбэхтик сылдьаллара үһү.Үксүн устудьуон оҕолор Аммаҕа куораттан кэлэн хааллан олорон дьонноругар илдьит ыыталлара. Итинник илдьиттэргэ үксүн хос эһээм оҕолоро сылдьаллара. Төрөппүттэр кэлэн кинилэр дьиэлэриттэн телефонунан оҕолорун кытта кэпсэтэллэрэ. Дьон почта сабыллыбытын кэннэ да кэлэн республика, оройуон араас нэһилиэгэр олорор дьоннорун кытта сибээстэһэллэрэ. Инньэ гынан кинилэр дьиэлэригэр хаһан баҕарар, ким баҕарар кэлэр этэ. Ону оҕолоро буолуохтааҕын курдук ылыналлара үһү. .Болугур иһигэр радио ыал аайы баара.Саҥа дьиэ туттан киирбит дьоҥҥо остуолбаҕа тахсан радио линиятын холбоон биэрэрэ. Онон нэһилиэк дьоно  республика сонуннарын истэн билэ олороллоро. Болугур нэһилиэгэр радиостанция почта дьиэтигэр биир анал хоско баара үһү. Бу хоско хос эһээм эрэ киирэр бырааптаа5а.Өрүү күлүүһүнэн хатанара.Хас сарсыарда аайы 6ч. радиону почтаҕа баран холбуура, күнүһүн перерыв кэннэ радио киэһээ 11ч дылы үлэлээбитин кэннэ араарара. Киэһээ арыт оҕолоро барсан кэлэр этибит диэн кэпсииллэр. Бу хостон олорон хос эһээбит нэһилиэк биллэриитин дьонно тиэрдэрэ. Саамай кэтэһиилээх биллэрии саас оскуола  коммунистическай субботнигынан, оскуола кательнайыгар мас мастааһынын туһунан буолара. Оҕолоро дьиэлэриттэн олорон хайа кылаас хас куб маһы бэлэмнээбитин, хаһыс миэстэҕэ иһэллэрин билээри иһийэн олорон истэллэрэ үһү.Кини биллэриилэрин үксүн «Саҥарар Болугурдааҕы радиоузел…» диэн тылларынан саҕалыыра. Кыыһа кыра сылдьан ол хоско киирдэҕинэ остуолга турар тимир микрофону олус сонургуу көрөрө үһү. Почта олбуорун иьигэр хос эһээбит бэйэтэ дьоҕус бэрэбинэнэн дьиэ туппут этэ. Ону «Моторнай» диэн ааттыыра үһү.Ол дьиэҕэ мотуор собуоттаан аккумулятордары ииттэрэрэ.Ол аккумулятордар уот барар түгэнигэр аккумуляторы холбоон, уот ылан радиону  үлэлэтэргэ   туһаныллара. Онон радио быстыбакка үлэлиирин хааччыйара үһү.

Ону таһынан хос эһээм сүрдээх мындыр үһү. Болугур олохтоохторо араадьыйалара, магнитофоннара, телефоннарын аппарата алдьаннаҕына барыларыгар биир биэс харчыта суох пайкалыырын пайкалаан, алдьаммыт чааһын атынынан уларытан оҥорон биэрэрэ. Дьиэлэригэр оннооҕор киирэргэ калитка аһылыннаҕына сигнал тыаһыыр оҥорбут үһү. Онон калитка аһылынна да киһи киирэрин  билэллэрэ. Матассыыкылын, массыынатын саас хайаан даҕаны капитальнай ремонт оҥорон баран сүүрдэр үһү. Ол иһин сайын устата оҕолоро техника алдьанарын билбэт буолаллара. Хос эһээм 1961сылтан  1987 сылга дылы Болугур сибээһигэр эҥкилэ суох үлэлээбитэ. Үлэлээбит сылларын устата хос эһээм таһаарыылаах үлэтин иһин РСФСР «Социалистическай улэтин туйгуна», «Сибээс, тыыл, улэ» ветерана, «Бочуот знага»  орден кавалера уонна элбэх юбилейнай мэтээллэринэн наҕараадаламмыт.

 

 

Автор: Д.Евсеева, 7 кылаас үөрэнээччитэ