Федоров Дмитрий Алексеевич (1917 г.р)

Биһиги хос эһэбит (ийэбит эһэтэ) Федоров Дмитрий Алексеевич Чурапчы улууһун Соловьев нэһилиэгэр (Мырыла) 1917 сыллаахха уон оҕолоох Дарыыһа уонна Өлөксөй дьиэ кэргэттэригэр иккис оҕонон төрөөбүт. Оскуолаҕа үөрэммэтэх эрээри 1940 сыллаахха Мындаҕаайыга кыра үөрэхтээхтэр курстарыгар үөрэммит. Онон сурук суруйар, хаһыаты сөбүлээн ааҕар эбитэ үһү.

Эдэриттэн сытыы-хотуу, түргэн, сүрэхтээх буолан араас үлэҕэ үлэлээбит. Колхозтары тэрийиигэ активнайдык кыттыбыт. «Чапаев» уонна «Амма кыһата» колхозтарга председателлээбит, ревизордаабыт, атыыһыттаабыт, субан сүөһү көрбүт. Онон кинини дьон «Чаппаай” диэн хос аатаабыттар.

Аҕа Дойду сэриитигэр ийэтэ төбөтүгэр эчэйиилээх диэн туруорсан ыыппатах. Оҕо сылдьан маска баттаппыт эбит.

Сэрии сут-кураан 1942-1943 сылларыгар «Амма кыһата» колхозка председателлээбит. Ол сылларга от да, бурдук да ааньа үүммэтэх. Сөпкө дьаһанан кини салайбыт колхоһугар биир да киһи хоргуйан өлбөтөх диэн оччотооҕу дьон ахтыыларыттан биллэр. Быганов Хаһыйаан, Белых Лөгөнтөй диэн дьону колхоз дьоно бары аһыылларыгар диэн тайах, куобах бултата ыытар эбит, кинилэргэ хас биирдии колхозтаах биирдии курууска бурдук биэрэллэр үһү. Бу туһугар эмиэ хорсун быһыы буолар. То5о диэттэххэ, байыаннай балаһыанньа кэмигэр үлэттэн куотуу, борогууллааһын кытаанахтык хонтуруолланара, сууттан хайыыга ыытыахтарын сөптөөҕө, салайааччы бэйэтин дьонун көҥүллүүрэ өссө ордук кутталааҕа. Оччотооҕу кытаанах бэрээдэк кэмигэр хос эһэбит Дмитрий Алексеевич сөптөөх быһаарыыны ылан колхоһун дьонун тыыннаах хаалларбыт. Ол эрээри НКВД-лар син биир булан уон сылга хаайыыга ыыталлар. Эбэбит Парасковья Дмитриевна кэпсииринэн дьон үҥсүүтүнэн туппуттар үһү. Адвокат көмөтүнэн болдьохторун иннинэ ааһынан босхоломуттар, сатыы өлө сыыһан кэлбиттэр үһү. Сэрии бүппүтүн кэннэ Ааллаах Үүҥҥэ таһаҕас таһыытыгар сылдьыбыт.

Пенсияҕа тахсан баран нэһилиэккэ кладовщиктаабыт, лааппыга атыыһытынан үлэлээбит. Олоҕун кэнники сылларыгар балыыһаҕа завхозтаабыт, хачыгаардаабыт. Сайынын көҥүскэ оттуура, балыктыыра үһү. Сэрии кэнниттэн илии хотуурунан 1 гааны охсоро үһү. Күрэххэ буолунай куобахтыыра үһү, онтун аҕалан ампаарга бугул курдук кутан кэбиһэрэ үһү.

Субан сүөһүнү көрөр кэмнэригэр араас сайылыктарынан сайылыыллара, кыстыыллара. Кэлэҕэй диэн сайылыкка ньирэй өлүүтэ элбээн, ыалдьыбыт ньирэйдэри көрө сылдьыбыт. Оҕолорун мунньан сайыны быһа эмтээх от арааһын хомуйтарара. Ону кыра гына кырбаан, оргутан, суурадаһын оҥорон ньирэйдэргэ иһэрдэр эбиттэр. Онон син ньирэйдэр өрүттэн кэлэллэрэ үһү. Хос эһэбит ити үлэтигэр үрдүк көрдөрүүнү ситиһэн ВДНХ путевканан наҕараадаланан Москваҕа баран күүлэйдээн кэлбит. Дойду сайдыытын көрөн-истэн, сөҕөн аҕай кэпсиирэ, ордук туалеттарыгар кытта сиэркилэлээхтэрин сөҕөрө үһү.

Сир аһын хомуйара үһү. Акка мэҥэстэн моонньоҕон, отон хомуйтара оҕолорун илдьэрэ. Биирдэ биир куул моонньоҕону үргээбиттэрин кыра кыыһа наһаа сөҕөн өйдөөн хаалбыт. Угун анныгар сиргэ куул тэлгэтэн баран хап-хара моонньоҕоннору тэбээн ылаллар үһү. Кэлин, Хахыйахха баран, ыалга хоно сытан отоннуур этилэр. Отон элбэҕэ бэрт буолан улахан хоппону толороллоро. Автолавкаҕа туттаран оскуолаҕа кэтэр таҥастарын ылыналлара үһү.

Оонньууга-көргө олус көхтөөх этэ: оһуохай тылын таһаарара, ыллыыра. Саҥа дьыл чугаһаатаҕына, атын сыарҕалаан, уҥуоргу биэрэктэн харыйа тиэйэн аҕалара үһү. Саҥа дьылга маскараат оҥостон дьону сэргэхситэрэ, бириис ылаттыыра

Оҕолоругар ирдэбиллээхтик сыһыаннаһара, эппитин толотторо, хайа да үлэттэн толлон турбат буоларга, дьоҥҥо убаастабыллаахтык сыһыаннаһарга үөрэтэрэ. Иллэҥ кэмигэр кэргэнинээн оҕолорун дуобакка, саахымакка үөрэтэн күрэхтэһиннэрэллэрэ үһү. Сиэннэрин наһаа таптыыра үһү. Биһиги ийэбит саамай мааны сиэнэ этим диэн кэпсиир. Бурукй оҥордоҕуна таһыйбакка ыскаап үрдүгэр олордон кэбиһэр үһү. Сүнньүн көннөрөр диэн ааттыыр үһү. Сарсыарда үрүксээгин сүгэн чугас тыатыттан куруускаҕа дьэдьэннээн сиэннэригэр аҕалан сиэтэрэ. Ынах хомуйа барарыгар сиэннэрин илдьэ сылдьара үһү.

Биһиги хос эһээбит Федоров Дмитрий Алексеевич Аҕа Дойду сэриитин кэмигэр дойдутун дьонун хоргуйан өлүүттэн быыһаабыт хорсун быһыытынан киэн туттабыт! Мэлдьи өйдүү-саныы сылдьыахпыт.

 

Автор: П. Айыына, ученица 1а класса