Евсеева Ульяна Андреевна         (1918 с. – 21.04.2001 с.)

 

Сэрии… элбэх харах уутун аҕалбыт, элбэх үтүө дьону илдьэ барбыт, элбэх оҕону тулаайах хаалларбыт, элбэх эмсэҕэлиини таһаарбыт үлүлгэрдээх дьайыы буолар. Ыам ыйын 1945 сылыгар Улуу Кыайыы олохтоммута! Улуу Кыайыыны Һэбиэскэй Һойуус бар дьоно биир сомоҕо буолан уһансыбыттара. Олортон биирдэстэрэ мин хос эбээм Ульяна Андреевна Евсеева (Лазарева) буолар. Хомойуох иһин кини биһиги кэккэбитигэр билигин суох, онон мин хос эбээм Ылдьаана туһунан кылгас кэпсээним эбээм, а5ам ийэтин Розалия Ивановна кэпсээниттэн быһа тардыы буолар.

Инник курдук, мин хос эбээм Ульяна Андреевна Сунтаар улууһун Дьаарханыгар 1918 с. төрөөбүт. Күнэ-ыйа чуолкайа суох – таҥара дьиэтэ умайан хаалан. Аҕата Андрей Лазарев кэргэнэ (Хлебова) өлбүтүн кэннэ кыыһын ыалларга (аймахтарыгар) көрдөрбүт, онтон эбээтигэр иитиллэ сырыттаҕына аны эбээтэ өлөн хаалар. Иннэ гынан хос эбээм бэрткыра сааһыгар тулаайах хаалбыт.

Онон олох кыра эрдэҕиттэн сүөһү көрүүтүгэр сыстан, үгүс үлэҕэ мүккүллэн олоҕор ханнык да ыарахантан иҥнэн турбат туруу үлэһит буолбута. Наада буоллаҕына сүгэ, эрбии, өтүйэ, тутуурдаах сылдьара үһү. Санаата да ситэрэн оҥорон кэбиһэр эбит: “Эр киһини күүтэн туруллубат баҕайыта,” – диэн мэлдьи этэрэ үһү.

Убайа Афанасий Андреевич Лазарев учуутал үөрэхтээх, Маар Күөлгэ Бордуолаах оскуолатын тэрийсибит. Сэриигэ барыан иннинэ оройуон үөрэҕин салаатын инспекторынан үлэлээбит. Сэриилэһэ сылдьан аҕыйах суруга кэлбит, бүтэһигин өлбүтүн туһунан бллэрии баара эбитин, сүтэн хаалбытын кэпсээбит. Хас сыл ахсын Кыайаа күнүгэр элбэхтик мунчаарара үһү. Инбэлиит да кэлбит дьону: “Сэрииттэн тыыннаах кэллэҕэ дии,” – диэн этэр эбит. Убайа ханна көмүллэ сытарын чугас аймаҕа киһи туруулаһан көрдөөн булбут үтүөлээх эбит.

Хос Эбээм Дьаархаҥҥа олорор кэмигэр биригэдьиирдэр сүөһү үлэтигэр мэлдьи ыарахан өттүгэр аныыллар эбит. Хайа да эр киһиэхэ бэриммэт атыыр оҕуһу туттарбыттар. Күүһүн, кыаҕын иһин дьон-сэргэ күүстээх Ылдьаана диэн аатынан билэллэр эбит.

Аны туран ыһыахха тустан эр дьону сууллартаан бириистэһэр, атаҕынан сүүрүүгэ эмиэ тэбис-тэҥҥэ эрийсэрэ үһү. Оһуокайы таһаарбатар да булгуччу онно киирсэн үҥкүүлүүр, ханнык киһи туох диэн эппитин өйүгэр хатыыр, кэпсиир эбит. Ат сүүрүүтүн олох көтүппэт үһү.

Хос эбээбитин Дьаархантан Кэмпэндээйи суолун тутуутугар анаан мас кэрдиигэ, тийэиигэ, хомуурга ылбыттар. Биллэн турар, үлэ ыарахан, бэл туус суох буолан туус таһар массыына кузовын хаптаһыныттан ойо тутан илдьэ хаалаллар эбит – күөстэригэр амтанын тупсараары.

Хос эбээбит олус күүстээх санаалаах буолан Туойдаах бөһүөлэгиттэн букатын оройуон киинигэр Сунтаарга көһөн киирбит. Сунтаарга олорор кэмигэр “Бартыһаан” колхозка араас үлэҕэ сылдьыбыт. Онтон хос эһээбит өлбүтүн кэннэ элбэхтик ыалдьан өр кэмҥэ балыыһаламмыт, Дьокуускайга эпэрээссийэлэммит. Сыыйа-баайы үтүөрэн оҕуруот үүннэриитигэр, олох-дьаһах комбинатыгар үлэлээн баран пенсияҕа тахсыбыт.

Айылҕаҕа сылдьарын, мин аҕабын убаайдарынаан – сиэннэрин, батыһыннара сылдьан сир астыырын сөбүлүүр үһү. Үлэҕэ үөрүйэххэ үгүстүк үөрэппит эбит. Ханнык баҕарар үлэҕэ чиэһинэй, толоругас, сэмэй майгылаах буолан дьон ытыктыыр эбитэ үһү.

Сэрии сылларыгар үтүө үлэтин иһин Сталин мэтириэттэх мээтэлинэн, “Коммунистическай үлэ ударнига” диэн үрдүк аатынан на5араадаламмыт.

Мин хос эбээбинэн – Күүстээх Ылдьаананнан киэн туттабын!

 

 

Автор: И.Алексеев, 11 класс