Босикова Евдокия Афанасьевна

Мин эбэм, Евдокия Афанасьевна Босикова,Уус-Алдан Дүпсүн нэһилиэгэр 1917 сыллаахха кулун тутар 10 күнүгэр төрөөбүтэ. Кини холкуоска биригэдьииринэн, бэрэссэдээтэлинэн уһун кэмҥэ үтүө суобастаахтык, үрдүк таһаарыылаахтык үлэлээбитэ. Эбэбит Улуу Өктөөп сылыгар төрөөбүтүнэн киэн туттара.

Аҕа дойду сэриитин кэмигэр баара-суоҕа сүүрбэ түөрт саастааҕа. Ол кэмҥэ биригэдьиирдии сылдьан, Коммунистическай баартыйа кэккэтигэр киирэн бэриниилээх хомуньуус буолбута. Онтон холкуос бэрэссэдээтэлинэн анаммыта. Күнү быһа ат үрдүттэн түспэккэ, ыкса киэһэҕэ диэри бары учаастактарын, пиэрмэлэрин кэрийэрэ, салайара, ыһыах буоллун, от үлэтэ буоллун барытыгар тиийэрэ-түгэнэрэ. Дьиэтигэр сылдьар ыалдьыт, хонор хоноһо, аһыыр-утуйар эрэ кэмигэр кылгастык көстө, сынньана түһээт, эмиэ атын үрдүгэр түһэн дьаһайа, салайа, дьону үлэлэтэ, ханна туох кыаллыбатын быһаарса-быһаара ыстаннарара.

Евдокия Афанасьевна, Дэбдэ эбэбит, сэрии сут-сутаакы сылыгар холкуос сүөһүтүн барытын Кэбээйигэ кыстата ыыталларыгар биригэдьииринэн барсыбыт. Ол баран уонна да кэлин, сэрии кэмин устата, холкуоһугар хоргуйууну таһаарбакка дьон бары тыыннаах Улуу Кыайыыны көрсүбүтүгэр кини өҥөтө, кыһамньыта муҥура суох. Ыаллыы холкуостарга, уопсайынан Саха сирин үрдүнэн хас оройуон, нэһилиэк ахсын, хоргуйан өлүү олус элбэх этэ.

Дэбдэ эбэбит Кэбээйигэ холкуос сүөһүтүн кыстатан эргиллэн кэлбитэ: дьиэ кэргэнэ бары хоргуйан, оронтон кыайан турбат буолан сыталлара, дьэҥкэрэн эрэллэрэ үһү. Туох да сииллэрэ суох буолан, оннооҕор ааҥҥа саба бүрүллүбүт тириини бысталаан наһаа өр оргутан сии сатаабыттар. Эбэбит аҕыйах хонук хойутаабыта эбитэ буоллар, дьоно бары өлөн тоһуйуо эбиттэр. Баттаһа кэлэн, барыларын өлүү иҥсэлээх айаҕыттан быыһаабыт. Кыра нуорма бурдуктаах кэлэн, убаҕас хааһы оҥорон, кыра-кыралаан сиэтэн барыларын атахтарыгар туруорбут.

Дүпсүҥҥэ Кэбээйигэ кыстыы барбыт холкуос сүөһүтүн эргиллиитин элбэх ыал сорохторо өлөн, сорохторо нэһиилэ иэҕэҥнэс буолан көрсүбүттэр. Биир да холкуос сүөһүтэ энчирээбэккэ эргиллэн уонна үтүө үүнүүлээх сайын үүнэн, хоргуйбут дьон бары өрүттүбүттэр. Күөллэргэ муҥха тэрийэн, холбуур үүтү киһи ахсын нуормалаан түҥэтэн (дьон ону суораттаан сиэн), кыра нуорма бурдук көрүллүбүтү үллэрэн биэрэн абыраабыттар. Дэбдэ эбэ сэрии кэмигэр бар дьонугар оҥорбут өҥөтө, өлүүттэн өрүһүйбүт үтүөтэ, кини киһи да, салайааччы да быһыытынан үтүө суобастааҕын көрдөрөр.

Дүпсүн нэһилиэгэр дьон хоргуйан өлүүтэ тахсыбатаҕа – сатабыллаах салайааччы буоларын туоһулуур. Ити сыралаах үлэтэ сыаналанан “1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр Килбиэннээх үлэтин иhин” И.В.Сталин төбөлөөх мэтээлинэн наҕараадаламмыта. И.В.Сталин аата, мөссүөнэ – биһиги Дэбдэ эбэбитигэр таҥараҕа тэҥнээҕэ. Ону ааһан: “Мин Сталин кыыһабын”, — дэнэрэ. Өлүөр диэри Сталин мэтириэтин кыракый чымадааныгар укта сылдьара, ону биһиги көрөн олус сөҕөрбүт, дьиктиргиирбит. Иосиф Виссарионович өлбүтүн кэннэ кини аатын-суолун, үлэтин-хамнаһын хараардыыны олох өйдөөбөтөҕүн, олус хомойорун туһунан элбэхтэ истэрбит.

Дэбдэ эбэ Кыайыыны бэрэссэдээтэллии сылдьан көрсүбүтэ. Дүпсүҥҥэ Кыайыы ыһыаҕын Ампаардаах алааска тэрийэн ыспыт, онно тыл эппит түрүбүүнэтэ сууллубакка өргө диэри турбута.  

Сэрии кэнниттэн икки сыл холкуос салайааччыларын үөрэҕэр үөрэммитэ уонна агроном үөрэҕин ылбыта. Ол кэлэн салгыы холкуоһугар биригэдьиирдээбитэ, бэрэссэдээтэллээбитэ. Салгыы Дүпсүн сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн ананан биэнсийэҕэ тахсыар диэри отут сыл тохтообокко бэриниилээхтик үлэлээбитэ.

Евдокия Афанасьевнаны иккитэ Социалистическай Герой аатыгар түһэрээри гыммытара да, бастакытыгар, өлүү түбэлтэлээх, ньирэйдэр өлүүлэрэ тахсан тохтоппуттар. Иккис сырыытыгар – отут сыл сэлсэбиэт бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит киһи буолуохтаах диэн буолбут, онно кини оччо сыл Дүпсүн нэһилиэгин сэбиэтин бэрэссэдээтэлинэн үлэлээтэр да, хомойуох иһин, ол сайынын ыалдьан биэнсийэҕэ тахсан хаалан, Дьоруой аатын ылбатах,“Персональнай пенсионер” диэн аат иҥэриллибит.

Дэбдэ эбэбит биэнсийэҕэ да тахсан баран дьиэтигэр олорботоҕо. Борокуратуура, онтон үнүбэрсиэт баахталарыгар хас да сыл үлэлээбитэ.

1996 сыл атырдьах ыйыгар ыарахан ыарыыттан сырдык тыына быстыбыта. Орто дойдуга кэлэн барбыт бэлиэтэ – кини кэнчээри ыччата буолабыт. Эбэбит өрүү биһиги өйбүтүгэр-санаабытыгар, сүрэхпитигэр баар, кини биһиги холобур оҥостор киһибит буолар.

 

Автор: У.В.Заболоцкая