Дьячковская Мария Максимовна (1921-1923 гг.)

 

Биhиги эбээбит, хос эбээбит, Дьячкова Мария Максимовна олунньу 10 кунугэр 1921 сыллаахха, Эмис Балыктаах диэн алааска, Уоьэ-Халыма5а, Дьячковтар дьиэ кэргэттэригэр 4 о5онон кун сирин корбутэ. Ийэтэ Лаптева Алена Васильевна Орто Халыма куоратыттан торуттээх. А5ата Дьячков Максим Алексеевич Уоьэ-Халыма олохтоо5о. хос эбээм бииргэ торробут сэттэ о5оттон билигин бу кун сиригэр кини суос со5отох.

Уоьэ-Халыма5а 4 кылааьы уорэнэн бутэрэн баран. Орто оскуола суох буолан Орто Халыма куоратыгар салгыы уорэнэ ыыталлар. Ол уорэнэр бириэмэтигэр  бастакы сыл интернакка. 12 хоско 4 улахан кыыс буолан олорбуттар. Иккис сыл учууталлары Петров Егор Михайлович уонна Степанов Петр Васильевич (саха тылын учуутала) кытта бииргэ олорор. Ол уорэнэ сыфлдьан наар крючогунан баайан уруок аахтыбатагар хас та мо5уллэн ылбыттаах уьу. 7-с кылааска уорэнэ сылдьан А5а Дойду Улуу сэриитэ са5аланан куьа5аннык уонна ортотук уорэнэр о5олору оскуолаттан тохтотон дьиэлэригэр ыыталаабыттар. Ол иьин мин хос эбээм торообут дойдутугар Уоьэ Халыма5а дьонугар тоннон кэлэр.  Уонна садоводства курсугар уорэнэн баран хотон улэтигэр доярканан киирэр. О5о эдэр сааьа хотонтон ордубакка наар ынах ньирэй корорго са5аланар ааьар. А5ата булчут буолан бурдукка тиксэр эбит. Дьахталларга дьиэ5э олорор о5олорго бурдук бэриллибэт эбит. Ону а5алара бурдугун булка барыан иннигэр о5олоругар хаалларан силиэйдээн иьин диир уьу. Энэр оьох сырдыгынан туьанан кыьынны тымныы куннэргэ дьиэ ис улэтин онороллоро. Иистэнэллэрэ. Ынах ээр баар буолан бу кун сириттэн барбакка улаатна о5олору аьатан кэлбиппит диир. Наар урун ас, балык сиэн улааппыттар. А5алара уонна боьуолэк эр дьоно бары бултаан фронна ыыталлар уьу. Ыарахан бириэмэ ааспыт. Ол гынан баран ас уол наар баар этэ диир. Дьиэ тиэргэнигэр бала5аннарын, ампааардарын, хотоннорун, омуьахтарын а5алара бэйэтин илиитинэн тургэн ба5айытык тутар уьу. Хас да алааска коьо сылдьан олорбуттар. Ол курдук Эмис Балыктаах, Дьахтар Куол, Арыылаах, Тумуьахтаах, Таала Куол. Сэрии бириэмэтигэр кинилэр 6-7 ынахтаах буолан сис ыал уьулэр. Колхоз ына5а а5ыйах буолан 2 суоьуну биэрбиттэр.

Былаас уларыйыытыгар а5атын кулаактаан илдьэ бара сыспыттар. Ол гынан баран эьээтин илдьэ барбыттар, ол кэннэ эьээлэрин корботохтор.  Биир суоьунэн тиийбэккэ биьиги эбээбит а5атын  хаалларбыттар. Ол са5ана боьуолэктэн хас да киьини кулактаан илдьэ барбыттар. Ол дьоннор тоннубэтэхтэр.

Улэ сыллара.

20 сааhыттан 40 тахса сыл устата дояркалаан улэтин бириэмэтин ыарахан кэмнэр этэ диэн санаан ааьар. Аhьыр астара сороххо баар сороххо суох буолара. Ынахтарын уутун чэй да иьэр ууккэ хааларбакка барытын туттараллара. Сайын аайы окко баран эр киьиттэн итэ5эьэ суохтук улэлээбиттэрэ. Ону таhынан ынахтарын бэйэлэрэ бостууктаан хомуйан а5алаллар уьу.

Ойууртан мастаан хотоннорун таhыгар уот уматан, о5уhунан киирэн бочканан уу баьан сылытан сана торообут ынахха, ньирэйдэргэ иhэрдэллэрэ. 20 тахса суоhу саа5ын ноhуом туhэрэр сиргэ баран то5оллоро. Муус туннугу хотонноругар бэйэлэлэ туруораллара. Кыhынны сыбагын сыбаан. От 10-12 гына курдьэгинэн быьан уллэстэн эрэйдэнэллэрин билигин да ахтан ааьар, саныыр.  Бэрибиэркэ кэлэрин истэн ньирэйдэрин клеткаларын муус манан кына сууйан кыьыйан бэлэмнээн. Тойоннорун соhуппуттар. Бииргэ улэлиир доярка дьахталлара Максимовналар ньирэйдэрин клеткатыгар сиэркилэ5э корунэ бардыбыт дииллэр уьу. Хотон уутун барытын илиилэринэн доярка дьахталлар таьырдьа таьаараллара. Ол улэ кэнниттэн дьиэтигэр кэлэн о5олорун аьатан, бэйэтин хаьаайыстыбатын ына5ын корунэн, тыа5а тахсан уот оттунар маьын куннэтэ киллэрэн кунэ биллибэккэ ааьара. Хас сайын аайы оттоон эр киьиттэн итэ5эьэ суохтук улэлээбиттэрэ.  Сайын ньирэйдэригэр бэйэлэр от оттоон кордон а5алан аьатан бараллар уьу отторугар. Улэлиир сылларыгар хотуттар тойоттор сотору сотору кэлэн корон бэрибиэркэлээн бараллара. Дьокуускай куораттан быраастар дэннэ кэлэн доярка дьахталлары корон бараллар уьу.

Силээс оту Бала5ан ыйын бараныытын диэки тиэйэн кэлэн ынахтарыгар сиэтэллэрэ. Уут аччаабатын гына. Сайын аайы сайылыкка коьон куьун хаар тустэ5инэ биирдэ кэлэллэрэ боьуолэккэ.

Улэлээбит бириэмэтигэр бириэмийэлэрэ:

  • 3 тыьы торбос
  • 6 хара саьыл тириитэ
  • Хас бырааьынньык аайы харчынан бириэмийэ.

Мэтээллэрэ :

  • Улэ бэтэрээнэ
  • Тыыл бэтэрээнэ
  • Сталин мэтээл хаьаайката
  • Тыа хаhаайыстыбатын социалистическай курэхтэhии туйгуна
  • Ленин 100 сыллаах мэтээл хаhаайката
  • Урун кемус «Уйэ саас» знак хаhаайката.
  • Улуу кыайыы 50,55,60,65, 70,75 сыллаах убулуейнэй мэтээл хаhаайкалара.

Дьиэ кэргэн.

30 сааhын ааhан баран Слепцов Алексей Степанович диэн, 3 о5олоох булчукка кэргэн тахсар. Холбоон 7 о5ону иитэн, торотон, барыларын урдук уорэхтээн, ыал онортолообуттара. Ол кэмнэ о5о да тороото5унэ сынньалан бириэмэ бэриллиитэ кылгас уьу. Кып кырачаан о5олорун ата5а суох эмээхсин корон аьатан улаатыннартаабыт. Ол курдук бэриниилээхтик улэлээбит. Хотонуттан суурэн кэлэн дьиэ ис тас улэтин барытын бэйэтэ онороро. О5олоругар, бэйэтигэр танаьын илии масыынкатыгар тигэрэ.Кэргэнэ булчут буолан наар тыа5а сылдьара.  Билигин 13 сиэннээх, 20 хос сиэннээх , 1 хос хос сиэннээх дьоллоох эбээ. Кэргэнинээн 50-тан тахса сыл бииргэ олорбуттара. Хос эьээм Алексей Степанович республика5а булчуттар курэхтэьиилэригэр маннайгы миэстэ ылан знагынан на5ыраадаламмыта. Боьуолэк урдунэн бугунну куннэ кини эрэ трудовой книжката хаалбыт «Трудовая книжка колхозника» диэн. Эбээм Мария Максимовна ол кинигэтин харыстаан уура сылдьар.  Эьээм 81 сааьын туолан баран улаханнык ыалдьан кун сириттэн туораабыта. Ол кэннэ санаатын туьэрбэккэ ыьыктыбакка эдьиийинээн Дьячкова Мария Максимовна I кытта дьукаах олорор. 2003 сыллаахха эдьиийэ 91 сааьын ааьан баран кун сириттэн туораабытыгар. Мин эбээбэр, со5отох кыыhыгар, Саввина Анастасия Алексеевна5а Дьокуускай куоракка коьон кэлэр. Билигин Саха сирин сонуннарын раадьыйанан истэр, ыллыыр туойар, уорэр котор. Собулуур аьа виноград, тон балык, сымыыт, куоччэх. Собулуур ырыаhыта Саарын этэ. Кини ырыаларын дискатын ыллаттаран бириэмэ буола буола холботон истэр этэ. 94 сааьын ааьан баран 95 сааьыгар уктэммит хос эбээм сотовай телефон комотунэн туhанарын собулуурэ. О5олорун, сиэннэрин кытта кэпсэтэрэ, сонуннарын истэрэ,  субэлиирэ. Мин эбээбин кытта хааларым. Кини миэхэ остуоруйалары кэпсиир, ыллыыр. Уорэтэр, такайар этэ. Мин хос эбээбинэн киэн туттабын, таптыыбын, убаастыыбын, харыстыыбын. Кини 102 сааhыгар бу кун сириттэн суох буолбута. Учугэй уhун оло5у олорбута

Билинни оло5у коруутэ.

Билинни олох танара оло5о, учугэй олох. Барыта баар, бэлэм. Ас уол дэлэй. Сылаас, сырдык дьиэлэр. Ол гынан баран киьини сурэ5э суох онорор олох диир. Бэлэмэ бэрт диэн олорон эрэ санаан ааьар. Мин хос эбээм миэхэ элбэ5и кэпсиир, субэлиир. Мин кининэн киэн туттабын. Ол иьин атын о5олор эмиэ биллиннэр аахтыннар диэн бу кыракый кинигэбин бэлэх уунабын. Ааспыт сыллар тоьо да ааспыттарын иннигэр, биьиги сана уйэ о5олоро хаьан да умнуо суохтаахпыт, биьиги обугэлэрбитин, биьиги удьуорбутун.

 

 

Автор: А.Мохначевская, ДД.Мохначевская