Чирикова (Сивцева) Матрена Дорофеевна 05.02.1919г.р

Биьиги ийэбит, эбээбит, хос эбээбит Чирикова (Сивцева) Матрена Дорофеевна, олунньу биэс кунугэр 1919 сыллаахха Кыьыл дэриэбинэ5э, Нам улууьугар  Дорофей Петрович, Елена Петровна Сивцевтар дьиэ кэргэннэ кун сирин кербутэ.  Бииргэ тереебут уон оготтон соготох хаалбытын кэннэ сэттэлээ5эр аны ийэтэ 1926 сыллаахха  елбут. Ол курдук, агатынаан иккиэйэгин хаалаахтаабыттар.

1930 сыллаахха булгуччулаах уерэхтээьин буолбутугар, Хатын-Арыы начальнай оскуолатыгар уерэнэ киирэр. Маннайгы кылааска нууччалыы уерэппиттэр. Сивцев Семён Тимофеевич, Туралысова Евгения Михайловна, Тереховцев  диэн учууталларга  уерэммит.

11 сааьыттан Кыьыл дэриэбинэ5э бурдук байыытыгар, сиилэс угуутугар Сивцева Пелагея Титовна диэн кыыстыын сайынын улэлээн сылдьыбыт. Онтон ыла колхоз производстватыгар улэтэ са5аламмыт. Кэлин, 18 сааьын туолан баран, 1938 сыллаахха Шмидт колхозка чилиэнинэн киирэр, онно тыа хаьаайыстыбатын улэтигэр улэлиир. 1939 сыллаахха урдук уунууну ылан, тыа хаьаайыстыбатын быыстапкатыгар кыттан, Почетнай грамотанан, харчынан на5араадаламмыт. Онтон 1940 сыллаахха колхозка учугэй улэтин иьин Почетнай грамотанан уонна харчынан на5араадаламмыт. 1941 сылга Бетун нэьилиэгэр суотчутунан быстах улэлиир. Онтон 1942 сылтан идэ оностон суотчуттуу сылдьан, 1943 сыллаахха Чурапчыга суотчут идэтигэр уерэтэр куурс аьыллыбытыгар уерэммит.

1946 сыллаахха Чириков Афанасий Павловичтыын ыал буолбута. Икки кыыс, биир уол о5оломмута. 1966 сылга диэри суот уонна ревизионнай улэлэргэ сылдьыбыт. Ол кэннэ, пенсия5а тахсыар диэри быстах улэлэргэ улэлээбит.

Эбээбит сэрии кэмин туьунан ахтыыта

«Саас 1941 сыл биьиги колхозка бааьына кэнэтэн, тракторынан ойууру солоон, киэьэ киирбиппитигэр, учуутал Сивцев Семён Тимофеевич: «ньиэмэстэр биьиги дойдубутугар сэриинэн туспуттэр» диэн кэпсээбитэ. Онтон ыла олох уларыйан, кытаатан, ыараан испитэ. 1941 сыл куьун атырдьах ыйыттан армия5а дьону ылбыттара. Онно мин а5ам быраата Сивцев Спиридон Никифорович диэн киьи барбыта уонна ер буолбата5а, елбут биллэриитэ кэлбитэ, кини ар5аанны фронна сылдьыбыта. 1942 с. улахан хомуурга сэриигэ барар саастаах эр дьон бары барбыттара, а5ам быраата Сивцев Василий Никифорович, ийэм быраата Сивцев Михаил Михайлович эмиэ барбыттара. Ржев куорат сэриитигэр елбут биллэриилэрэ кэлбитэ. Онтон да атын аймахтарбыт барбыттара да, эргиллэн кэлбит диэн суох. Биьиги 1942 с. куьуннуттэн саас муус устар ыйга диэри байыаннай уерэххэ уерэммиппит. Кыргыттар уонча этибит, уксулэрэ эр дьон. 110 чаастаах байыаннай уерэ5и туттарбыппыт. Биьиги командирбыт Сивцев Николай Иннокентьевич этэ. Уерэх сурдээх ыарахан этэ, киэьэ а5ыстан туун уон иккигэ диэри уерэнэрбит. Ас-танас суо5а, улэ барыта о5о5о, дьахтарга  хаалбыта. Сарсыарда эрдэттэн киэьэ хойукка диэри улэлиирбит, сорох ардыгар бурдук астааьын кэмигэр, тууннэри кунустэри улэлиирбит. Христофорова Мария Никифоровналыын иккилии атынан складка сиэмэ таьар этибит. Онно быыстатан Граф биэрэгэр баарсалаах таьагас кэллэ5инэ, куруус куруустагарбыт. Мин бииргэ улэлээн биир дэриэбинэгэ олорбут доготторум, Сивцева Анна Ильинична, Дьяконова Александра Дмитриевна, Захарова Екатерина Ксенофонтова сэрии кэмигэр, Колесова Матрена Алексеевна сэрии кэнниттэн, аччыктааьынтан, тымныыйыттан, сетел буолан елбуттэрэ. Кинилэр чо5улуччу кербут харахтара, утуе майгылара сурэхпэр утуе ейдебул буолан хатанан хаалбыт. Ити курдук ессе да элбэх киги елуен-сутуен, хата, 1943 с. сиэмэ ууммут бастакы кэмигэр устуу киилэ сиэмэ ата5ын уллэстэн, ону суоруна5а тардан, сиэн, еруьуллубуппут. Бигиги колхозка сурдээх улэьит дьон  баара. Оччотоо5у дьон бары да эрэйи-кыьал5аны корон а5ай биэрдэхпит. Сэриигэ сылдьар дьоммутугар сылаас танас, утулук-бэргэьэ тигэн ыытарбыт. О5о эрдэхпиттэн улахан дьонтон хаалсыбатарбын диэн улэлиирим. Тыыннаах хаалар ба5а улахана, олох олороору тардыьар күүс баьыйара бэрт буолаахтаата5а. Былыргы ыарахан олох, тиийиммэт-тугэммэт, ас-танас суох кэмэ да буоллар, барыта дойду туһугар диэн туох баар кууьу ууран туран кыьалларбыт. Барыта, бу санаатахха, ыарахантан ча5ыйбакка, эрэйи-муну кербут, тонмут-хаппыт манньабытыгар, билигин эйэлээх олоххо олорон кырыйдыбыт. О5олор, сиэннэр тапталларыгар угуттанан, аймахтар ортолоругар уерэ-кете сылдьартан ордук учугэй туох кэлиэй? Инникитин, сэрии эрэ буолбатын! О5олорбут барахсаттар киьи быьыытынан этэннэ сырыттынар! Дьоллоох эрэ буоллуннар! 1995 сыл муус устар 4 кунэ».

Автор: А.Чирикова, ученица 6 класса.