Чичахова (Апросимова) Ефросинья Ивановна

Алексей Стаханов аатынан «Синньигэс» колхоз доярката

БиҺиги хос эбээбит Чичахова Ефросинья Ивановна (эбээ Оппуруоһа), Мэҥэ Хаҥалас Моорук нэһилиэгиттэн төрүттээх. Апросимовтар кыыстара. Тараҕай нэһилиэгэр Чичахов Дьүгүөргэ кэргэн тахсан үс оҕоломмута: Степан, Маайа, Ольга. Аҕалара эрдэ өлөн, уолун Степаны ийэтэ Ефросинья Ивановна бэйэтэ көрөн-истэн, үөрэттэрэн, киһи бэрдэ, салайааччы бастыҥа оҥорбута.Уола — Степан Егорович Чичахов (1902-1943сс) Тараҕайга “Синньигэс” товариществоттан саҕалаан, Алексей Стаханап аатын сүгэр “Синньигэс” колхоз буолуор дылы бэрэссэдээтэлинэн, үөрэхтээх  киһи, күүһүн-уоҕун биэрэн туран үлэлээбитэ.

Бу үлэһит норуот өйө-санаата балысханнык уһуктуута, бу саҥа техника хаһаайыстыба бары салаатыгар тоҕо анньан киириитэ, маны барытын дойду салалтата бары өттүнэн өйөөһүнэ уонна улахан көмөтө буолбута. Бастатан туран, манна промышленность олус күүскэ хамсаабыта уонна сайдан барбыта. Аан дойдуга бастакылар кэккэлэригэр киирэр туһугар күүстээх үлэ күүрээннээхтик барбыта. Үрдүк квалификациялаах рабочайдар, техниктэр, инженердэр баар буолбуттара. Ити кэмҥэ “Кадр барыны быһаарар”- диэн Улуу Сталин эппитэ. Дойду урдунэн итинник күүстээх хамсааһыны биир бастакынан Алексей Стаханов көрдөрбүтэ.  Атырдьах ыйын 31 күнэ буолар түүнүгэр 1935 сыллаахха Украинаҕа “Киин Ирмино” шахта забойщига Алексей Стаханов 5 чаас 45 мүнүүтэ устата 102 тонна таас чоҕу көйбүтэ, ити нуорматын 14 төгүл аһарыы этэ. Дьэ, ити Союз үрдүнэн тэнийбит Улуу хамсааһын күүстээх долгуна биһиэхэ эмиэ,  ыраах Уһук Хоту дойдуга-Саха сиригэр коммунист партия салалтатынан тута, күн аайы үлэ дьонугар тиэрдиллэ турар этэ. Онон, ити аатырбыт шахтер А. Стаханов үлэҕэ ситиспит ситиһиитин эккирэтии, үтүө холобурун батыһыы, кини курдук үлэлиир туһугар турунуу Бүтүн Союз үрдүнэн ньиргийэн аҕай тахсыбыта. Партия уобаластааҕы комитетыттан дьаһал кэлбит-биир саамай бары өттүнэн бастыҥ колхозка Алексей Стаханов аатын иҥэрии туһунан. Бастатан туран бастыҥ үлэлээх буолуохтаах. Иккиһинэн-инники перспективалаах. Үсүһүнэн, салалтата, дьоно-сэргэтэ. Бары өттүнэн эҥкилэ суох буолуохтаах. Балайда уһуннук талан, мөккүһэн баран, бу аатырбыт шахтер аатын Синньигэс колхозка, бары өттүнэн толору эппиэттиир буолан, иҥэрии туһунан дьаһал 1940 сыллаахха саас тахсыбыт.

1941 сыллаахха,биһиги эһэбит, Чичахов Степан Егорович, бэс ыйын 29 күнүгэр бастакы хомуурга сэриигэ барбыта. Сэриигэ колхоз чулуу уолаттара, төһүү үлэһиттэрэ, кыахтаахтара бастакынан аттаммыттара. Кэргэнэ Маркова Анастасия Егоровна 1936 сыллаахха үһүс оҕотун оҕолоноору өлбүтэ. Онон, икки кыыс оҕолорун Дуунньаны уонна Маргаританы (Лиидээмпийи) ийэтигэр хаалларбыта. Бастаан пулеметчигынан сылдьыбыта. Воронеж куоракка офицердар куурустарын ааспыт. 1942 сыллаахха ыам ыйын саҕатыгар Харьков туһаайыытынан фроҥҥа киирбиттэрин уонна сэриилэспиттэрин туһунан, кинилиин бииргэ сылдьыбыт саха саллаата, Сунтаартан төрүттээх  Петр Тимофеевич Михайлов ахтыытыгар аахпыппыт.1943 сыллаахха ахсынньы ыйга Москва анныгар  сураҕа суох суппут диэн сурук ийэтигэр кэлбитэ. Бу туоһулар архыып даннайдарыттан ылыллыбыттара.  Икки кыргыттара сэрии тулаайахтара.

Билигин санаатахха Ыстахаанабыстар сиилэһи угууга улахан ситиһиилэммиттэр. Сиилэс үтүө түмүгү биэрэн, элбэх үүт ылыллыытын хааччыйдаҕа. Сэрии  кэнниттэн  ити үлэ тохтооботох, таҥнары түспэтэх. Ордук от, бурдук үлэтигэр биирдиилээн үлэһиттэр көрдөрүүлэммиттэр. Салайар, дьаһайар дьонноро сэриигэ, сут-кураан сылларга өлөн туорааннар олус улахан охсууну ылбыттара. Нэһилиэнньэ ахсаана, хаһаайыстыба уопсайынан кыччаабыта. Ол иһин, 1949 сыллаахха сайын Табаҕа колхозка холбообуттара. Биһиги эбэбит, аймахтарбыт, “Синньигэс” колхоз бары үлэһиттэрэ, бу ыарахан кэмҥэ бииргэ буолан, сүөһү көрөн фроҥҥа көмөлөрө элбэх этэ.

 

 

 

Авторы:  А.В.Арчахова, А.Арчахова, ученица 2 класса.