Быканова Мария Иннокентьевна (1934 г.р.)

Мин Федорова – Быканова Мария Иннокентьевна 1934 сыллаахха Бүлүү оройуонун Халбаакы нэһилиэгэр колхостаах дьадаҥы ыалга үһүс оҕоннон төрөөбүтүм. Сэрии саҕаланар кэмигэр сэттэлээх оҕо этим, онон кыралаан ону- маны өйдүүбүн. Биһиги оччолорго «Тыымпы» диэн алааска өтөхтөөх этибит. Аҕам дьаам сүүрдэр этэ. Сэрии саҕана Мостаах диэккиттэн аттаах дьон бөҕө ааһара. Биһиэхэ чэйдээн-тохтоон ааһаллара. Ийэм баралларыгар ытыы хаалара, ону этэллэр «Анна, ытаама, биһиги эргиллэн кэлиэхпит» — дииллэрэ. Биһиги бары таһырдьа тахсан кэннилэриттэн көрөн хааларбыт. Сэрии саҕана икки улахан эдьиийдэрим холкуоска сүөһүгэ үлэлииллэрэ. Мин дьиэҕэ ийэбэр көмөлөһөрүм, оҕо көрсөрүм. Биригэдьиир Анна куулга куобах тириитэ бөҕө аҕалара ону ийэм имитэрэ үтүлүк, куллука тигэрэ, мин онно тымтык уматан сырдатан биэрэрим.
Ийэм этэр этэ, бу таҥастар сэриигэ сылдьар дьоҥҥо барар диэн, ол иһин ийэбэр үлэ күнүн ааҕаллара холкуоска. Кэлин 9-10 саастаах сылдьан холкуоска сир хорутарга оҕус сиэтэр этим, куруук биир кырдьаҕас оҕонньору кытта сылдьарым. «Ыстапаан» диэн ааттааҕа. Ол саҕана оҕус муннун кыайбат этим, буорга субу-субу олоро биэрэ түһээччибин, оччоҕо оҕонньор кыыһырара «Бу кып-кыра оҕону биэрэн сордоотохторой, саатар оҕус муннун кыайбат» диирэ. Биир түбэлтэни олох умнубаппын. Булуукпут туох эрэ тимирэ түһэн хаалбыта, ону сыылла сылдьан көрдөөбүппүт. Арааһа биир омурҕаны быһа сылдьыбыппыт. Оҕонньорум субу-субу «Хаайыыга барар киһи буоллум, хотуой» — диэхтээччи. Онтон мин ол сылдьан от быыһыттан булан ылбытым, киһи тарбаҕын саҕа тимир этэ. Онно оҕонньор үөрбүтүн олох умнубаппын, «Оҕом хаайыыга барарбын быыһата» — диирэ. Онтон ыла миигин мөхпөт, куруук ыһык лэппиэскэтиттэн бэрсэр буолбута. Мин ыһыгым дуома хохту уонна ымдаан буолара, «хохту» диэн мундуну буһаран баран хатараллара. Биһиги убайбыт Аппанаас 19 саастааҕар сэриигэ барбыта, аҕам бииргэ төрөөбүт быраата, бары ытаһа хаалбыппыт. Онтон 1945 сыллаахха кэлбитэ, ол кэннэ куоракка олохсуйбута. Мин уончалаах эрдэхпинэ, ийэм колхуоска дояркалаабыта, онно биһиги үс оҕо ынах хомуйарбыт күҥҥэ үстэ, ол үлэбитигэр холкуоска үлэ күнэ ааҕыллара. Ийэбин батыһа сылдьан ынах ыырга үөрэммитим. Арай биирдэ аҕам дэриэбинэттэн үөрэн бөҕө кэлбитэ «Сэрии бүппүт үһү, дьэ оҕолорум барахсаттар уонна аччыктыахтара суоҕа» — диэбитэ. Онно кыра бурдук, чэй, сахар, арыы, биир хара килиэп аҕалбыта, ол астар минньигэс да этилэр.

Сэрии бүппүтүн кэннэ миигин интэринээккэ маҥнайгы кылааска ылбыттара. Ол саҕана Халбаакы оскуолата түөрт кылаастаах этэ. Онтон салгыы Бүлүү куоракка киирэн оскуолаҕа үөрэнэн бүтэрэн, балыыһаҕа санитарканнан үлэлии сырыттахпына оччотооҕу Бүлүү балыыһатын кылаабынай бырааһа Петров Н.С. туруорсан фельдшер үөрэҕэр ыыппыта. 1964 с. ЯМУ бүтэрэн Ньурбаҕа ананан үлэбин Дьархан Ф.П. саҕалаабытым. Маарга 1964 сыл күһүнүгэр кэлбитим. Манна ыал буолан, 4 оҕону төрөтөн, үөрэхтээн, үлэһит, ыал оҥортоон ийэ буолар ытык иэспин толордум. Сиэн, хос сиэн минньигэһин билэр, таһаарыылаах үлэ-хамнас доруобуйа, эйэлээх халлаан баар эрэ буоллар киһи аймах билэр дьоллонор эбит. Кэлэр кэнчээри ыччаппыт сэрии алдьархайын билимэҥ, чөл олоҕу тутуһан дьоҥҥут-сэргэҕит туһугар үлэлээҥ – хамнааҥ, доруобуйаҕытын көрүнэ сылдьыҥ диэн баҕа санаабын, кэс тылбын тиэрдэбин.

Бэчээккэ бэлэмнээтэ Егорова Валентина Васильевна – Ньурба улууһун, Маар нэһилиэгин “Алгыс” добровольческай түмсүү салайааччыта,

Автор: А.Павлова, 8 а кылаас үөрэнээччитэ, М.И.Федорова.