Бурцева Парасковья Афанасьевна

 

Кыайыыны уьансыбыттарга

Киэн туттар киьим – хос эбээм П.А. Бурцева

Бастын дьаьаллаах,

Байылыат олохтоох

«Маяк» колхоз

Бар5аран истэ

Ордук оноьуулаах,

Уйгулаах олохтоох,

Кыайыылаах улэлээх

«Кыьыл агроном» колхоз

Кыа5ыран истэ…

Норуот ырыаьыта Р. Алексеев «Большевисткай тэрийээччи» хаьыат

Мин хос эбээм Парасковья Афанасьевна Бурцева 1919 сыллаахха УУс-Алданна Логой нэьилиэгэр Бурнашевтар дьиэ кэргэттэригэр торообут уонна Майа5аска Бурцевтар диэн ыалга иитиллибит.

Кини таптал аата Баскыа диэн эбит. Билигин кырдьа5ас дьон кинини «биьиги Баскыабыт» диэн ахталлар.

Улуу А5а дойду сэриитэ са5аламмытыгар 1941 сыллаахха кинини Хоро нэьилиэгин Советын секретарынан анаабыттар. Ол кэмнэргэ кини 22 эрэ саастаах эбит. Ол да буоллар балык биригээдэтин тэрийэн сэрии сылларыгар элбэх балыгы балыктатан былааны таьынан туттаран, хаста да хай5ал илиистэри, махтал суруктары ылбыт.

Сэрии бастакы сылларыгар ыараханнык кыстаабыттар, 7 киьи хоргуйан олбуттэр. Онно бэрэсэдээтэллээн олорбут киьи улаханнык ыалдьан олбутун кэннэ 1942 сыллаахха «Кыьыл агроном» колхоз председателинэн мин хос эбээбин анаабыттар, онтон Хоро нэьилиэгин Советын исполкомун председателинэн быыбардаммыт. Дьон кэпсээниттэн, ахтыытыттан ол кэмтэн ыла дьонун аьаппытынан барбыт, сиэмэ ата5ын тунэппит, олбут суоьу, сылгы этин тунэппит. Дьон туруга арыычча буолбут, Баскыа5а наьаа махтаммыттар, астыммыттар. Сут-кураан кэмигэр артыал улэьиттэрэ ыраах Кэбээйигэ, Намна оттууллара, суоьулэрин илдьэн кыстаталлара уонна саас орус эстиэн иннинэ дойдуларыгар эргиллэллэрэ. Ол коьон олорор дьонно ардыгар атынан, уксугэр сатыы баран кэлэр эбит. Кини тылын дьон эдэр диэбэккэ наьаа истэр, кини этэр тыла барыта наьаа ыллыктаах буолар этэ диэн саныыллар билигин дьон.

Баскыа улэлээбит сылларыгар «Кыьыл агроном» холкуос суоьу торооьунугэр, суоьу иитиитигэр, ууту ыаьынна былааннарааьара туолбутун туьунан Большевисткай тэрийээччи» хаьыат юбилейнай нуомэригэр суруллубут.

Сэрии ыар сылларыгар дьонун-сэргэтин араначчылаан, туох кыалларынан комолоьон, дьонун хоргуппакка уонна ким да хара балыырга тубэьэн хаайыыга барбата5ын иьин дьон хос эбээбинэн бу бугуннэ диэри киэн туттар, таптыыр, саныыр. Ол туоьутунан 2010 сыллаахха олорбут уулуссатын кини аатынан ааттаабыт уоруулээх куннэ сылдьан, дьон кэпсээнин истэн олус долгуйбутум.

1947 сыллаахха сэрии ыар куннэригэр уьулуччу ситиьилээх улэтин иьин «Бочуот Знага» уордьанынан на5араадаламмыт. Ол кэнниттэн оссо икки сыл холкуоьугар улэлээн баран хос эьээбэр кэргэн тахсан, алта огону сурэ5ин сылааьынан угуттаан улаатыннарбыт.

Мин хос эбээм Парасковья Афанасьевна Бурцева оло5ун, улэтин, дьонно сыьыанын туьунан билэрим инники олохпор элбэ5и туьалыа, кини курдук киьи быьыытынан эйэ5эс, судургу, коно, чиэьинэй буоларга дьулуьуом.

Мин хос эбээбинэн киэн туттабын уонна кини оло5ун оссо диринник чинчийэн уорэтэргэ интириэстээхпин.

Автор: С.Готовцев, ученик 3 класса.

 

 

Воспоминания Т.Слепцова,  ученика 6 класса

Бурцева Прасковья Афанасьевна

Биһиги эбээбит, Бурцева Прасковья Афанасьевна, Аҕа дойду сэриитин саамай тыгааьыннаах кэмигэр салайааччы буолан Уус-Алдан Хоро нэһилиэгин кыһалҕатын барытын бэйэтин санныгар сүкпүтэ. Оччолорго кини 22 эрэ саастаах эдэркээн кыыс этэ.

Ол маннык саҕаламмыта. Кини 1938 сыллаахха, сэттэ кылааһы бүтэрэн баран, Хоро нэһилиэгэр ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйинэн анаммыта. Хайа баҕарар нэһилиэккэ ааҕар балаҕан политическай-маассабай үлэ киинэ буолара. Эбээ дьону тэрийэр сатамньылааҕа бу кэмҥэ биллибитэ. Кини Хоро нэһилиэгэр баар 4-5 колхозтары барыларын сатыы кэрийэн сырдатар үлэни киэҥник тэрийбитэ, ханна да тиийдэр киниттэн сонуннары истээри нэһилиэк дьонноругар күүтүүлээх киһилэрэ буолбута. Ол да иһин буолуо, Аҕа дойду сэриитэ бүрүүкээтин кытта 1941 сыл бэс ыйыгар кыыстарын Хоро нэһилиэгин Советын секретарынан аныыллар. Онтон утаакы буолбакка, 1942 сыл тохсунньутугар убаастыыр киһилэрин Прасковья Афанасьевнаны «Кыһыл агроном» колхоз председателинэн, от ыйыттан Хоро нэһилиэгин Советын исполкомун председателинэн быыбардыыллар. Сэрии саҕанааҕы артыал тутаах үлэһиттэрэ тыылга хаалбыт кырдьаҕастар, саҥа улаатан эрэр оҕолор, кыра оҕолордоох аҥардас ийэлэр колхоз үлэтин кыһыл илиилэринэн, санныларынан сабыта туппуттара. Аны ол суостаах-суодаллаах сэрии кэмигэр сут-кураан сыллар мэҥиэстибиттэрэ. Дойду үрдүнэн ыарахан кэм бүрүүкээбитэ. Дьэ онно аччыктаан нэһиилэ сылдьар дьону үлэҕэ таһаарыы салайааччыттан олус тутулуктааҕа. Прасковья Афанасьевна убаастатар, тылын ылыннарар буолан дьонун бэйэтигэр түмэ тардан бу алдьархайдаах кэми туораатахтара. Хайдах гынан ыарахан балаһыанньаттан тахсалларын тобулан 1941 сыллаахха күһүн балык биригээдэтин тэринэллэр. Төрөөбүт үөскээбит эбэлэрэ, түөлбэлэрэ көмүс хатырыктааҕынан күндүлээн сэрии сылларыгар государствоҕа 1161 центнер балыгы, былааннарын таһынан 2880 бууту туттаран  хаста да Хайгал илиистэри ылбыттар.

Аны бу кэмҥэ кураан дьыллар тураннар өссө эбии ынырык ыарахаттары үөскэтэллэр. Бэйэлэрэ аччык сылдьан колхоз сүөһүтүн аччыктатымаары кыстык отторун оттуу Кэбээйинэн, Намынан биригээдэ тэринэн оттуур кыһалҕаҕа түһэллэр. Колхоз председателэ дьонун үлэтин тэрийэ, бэрэбиэркэлии бу сирдэринэн сороҕор атынан, үксүгэр сатыы  хастыы эмэ хонугунан эргийэн кэлэр. Дьонун санааларын көтөҕөн, өйүө-ыһык илдьэн кэтэһиилээх киһилэрэ буолар.

Прасковья Афанасьевна хоргуйууну таһаарымаары дьонугар бурдук атаҕа биэрэн, көннөн өлбүт сүөһү этин түҥэтэн, бултаабыт балыктарын бытахайын үллэстэн колхоһун дьонун хоргуппатах үтүөлээҕин баччааҥҥа дылы дойдутун дьоно номох оҥостон ахталлар. Сэрии ыар сылларыгар дьонун-сэргэтин араҥаччылыырын иһин, туох кыалларынан көмөлөһө сатыырын уонна ким да хара балыырга түбэһэн хаайыыга барбатаҕын иһин Прасковья Афанасьевнаны «кыыспыт», Баскыабыт диэн истиҥник ааттыыллара.

Арҕаа сэрии фронугар кыргыһа сылдьан өлбүт-сүппүт буойуттар тустарынан ынырык суруктары дьиэлэригэр тиэрдии эмиэ Баскыа эбээһинэһэ этэ. Төһөлөөх огдообо, оҕотун сүтэрбит ийэ хараҕын уутун тэҥҥэ үллэстибитэ буолуой, санныгар-сүрэҕэр сүкпүтэ буолуой…

1944 сыллааҕы архыып сыыппаралара кэпсииллэринэн, «Кыһыл агроном»  колхоз биир гаттан 9 центнер бурдук үүнүүтүн ылан, республикатааҕы куоталаһыы кыайыылааҕынан тахсан, көһөрүллэ сылдьар Кыһыл Знамяны ыла сылдьыбыт. 1947 сылга диэри сүөһүттэн төрүөҕү ылыы, үүтү ыаһын былааннара аһара толоруллубуттар. Сэрии сылларыгар нэһилиэк Советын исполкомун председателинэн уһулуччу ситиһиилээҕин иһин Прасковья Афанасьевна Бурцева 1947 сыллаахха, Саха АССР тэриллибитэ 25 сылын туолуутугар, “Бочуот Знага ” уордьанынан наҕараадаламмыта

Үөскээбит, улааппыт, үлэһит быһыытынан буспут-хаппыт Хоротун нэһилиэгин дьоно Улуу Кыайыы 65 сылыгар  ”Ким да умнуллубат ..” диэн тэрээһиннэр чэрчилэринэн Прасковья Афанасьевна Бурцева аатын олорон ааспыт уулуссатыгар иҥэрбиттэрэ биһиги эбээбитигэр үтүө кэриэс буолар. Кини олоҕо, оҥорбут дьыалата көлүөнэттэн көлүөнэҕэ сыаналанарын туоһута. Салгыы бу уулуссаны оҥотторон, аттыгар, сэрии ыарахан сылларыгар ийэлэр үтүөлэригэр сүгүрүйэн, Прасковья Афанасьевна төрөппүт уола Михаил Романович Готовцев сквер оҥотторон үтүө дьыала салҕанар кыахтанна.

Биһиги Прасковья Афанасьевнанан киэн туттабыт. Кини сырдык кэриэһэ сиэннэригэр, хос сиэннэригэр үйэлэргэ хаалыа диэн саарбахтаабаппыт.

Аҕа дойду алдьархайдаах сэриитигэр Улуу Кыайыыны уһансыбыт сэрии уонна тыыл бэтэрээннэрин хорсун дьыалалара, олохторун да толук ууран эйэлээх олоҕу аҕалбыттара кэнэҕэски да өттүгэр умнуллубатын, сыаналаннын уонна өйтөн-санааттан симэлийбэтин!