Борисов Николай Егорович (1928-1999 с.с.)

 

Николай  Егорович  Борисов үлэ  ветерана,  хоту  көһөрүллүү  кыттыылааҕа, 1928 сыллаахха  олунньу  25  күнүгэр Чурапчы  оройуонун  Белолюбскай  Арыылааҕын  олохтоохторо Мотуруона  уонна  Дьөгүөр Борисовтар дьиэ кэргэннэригэр  бастакы  оҕонон  күн  сирин  көрбүтэ. Аҕата,   биһиги  эһэбит  Туйгун  Дьөгүөр  диэн  ааттаах,  сүрдээх  үлэһит,  дириҥ  толкуйдаах, кыайыгас – хотугас  этэ, Хоту көһөрүллүү кыттыылааҕа, — диэн  кэпсиирэ аҕабыт. 1942 сыллаахха, Аҕа  дойду сэриитин  кэмигэр  Чурапчылары  хоту  көһөрүллүүгэ балыкка  үлэлэтэ  ыытар  кэмнэригэр,  кинилэр  колхозтарын  Кэбээйи  оройуонугар көһөрбүттэр, аҕабыт  оччолорго 14 саастаах, быраата  Кэнчээри  4   саастаах  эбиттэр. Хоту көһөрүллүү  туһунан  эрдэ  олох кэпсээбэттэр  этэ,  биһиги  наһаа  элбэҕи ыйыталаһыахтаахпыт,  билиэхтээхпит  хааллаҕа.  Ол кэмҥэ улахан  дьону  кытта  тэҥҥэ  балыктааһыҥҥа  үлэлээбит. Тоҥор-хатар,  аччыктыыр  диэни  этинэн  — хаанынан билбитэ, чугас  аймах  дьоно хоргуйан өлбүттэрин  илэ  хараҕынан  көрбүтэ. 4 кылаас  үөрэхтээх  этэ. 1944  сыллаахха көһөрүллүүттэн  эргиллэн этэҥҥэ  кэлбиттэр. Кэлэн  баран,  эһэбит  Туйгун Дьөгүөр  иккистээн   ыал  буолан,  аҕабыт  кыра  быраата  Дьөгүөс (Борисов  Егор  Егорович,  кэлин  улаатан,  үөрэхтэнэн  салайар  үлэҕэ  ситиһиилээхтик үлэлээбитэ) 1949 сыллаахха алтынньы  15  күнүгэр  төрөөбүтэ. Хомойуох  иһин  эһэбит  иккис  кэргэнинээн  утуу-субуу күн сириттэн  барбыттар,  убайым  Дьөгүөс 6 саастааҕар  тулаайах хаалбытын, аҕабыт   ийэбитинээн  иитэн  улаатыннарбыттара.

Көһүрүллүүттэн  кэлэн  баран,  сэриигэ  барбыт  дьоннору  солбуйан,  колхоз  араас  ыарахан  үлэлэригэр   үлэлээбитэ. 1945  сыллаахха  сэрии  сылларыгар үлэтин  сыаналааннар  “За  доблестный труд  в  Великой  Отечественной  войне   1941-1945 г.г.” диэн  медалынан  наҕараадаламмыта.   1951 сыллаахха  Орджоникидзевскай  оройуоҥҥа (билигин  Хаҥалас  улууһа)  деловой  мас  кэрдиитигэр  үлэлии  барбыта. Үчүгэй  үлэтин  иһин  оччотооҕу  Ойуур  хаһаайыстыбатын  уонна  кумааҕы  оҥорор  промышленность  Бочуотунай Грамотатынан  наҕараадаламмыта,  билигин да  баар уонна  оччолорго  олус  күндү  көстөн  биэрбэт  патефонунан   бириэмийэлэммитэ. Булка –алка  сыһыаннаах  эдэр  киһини  колхоһун  салалтата  түүлээхчит  оҥорон, атын  оройуоннарга  күндү  түүлээх  соноругар  ыыппыта. Тиэрдиллибит  былааны  куруутун  толорор  сорсуннаах  булчут  буолбута. Ити  курдук  колхоз  араас  үлэтигэр  үлэлээн  баран,   Комсомол  колхозтан  саҕалаан,  Н.Д.Субуруускай аатынан  уонна Чурапчы   совхозка  пенсияҕа  тахсыар  диэри  сылгыһытынан  40-тан  тахса  сыл  устата үлэлээн,  сылгы  иитиитигэр бүтүн  олоҕун  анаабыта. 1971 с.  100  биэттэн   сүүс  кулунчугу  ылан, сылгы  иитиитигэр  үрдүк  көрдөрүүнү  ситиһэн,  дойдубут  тэбэр  сүрэҕэр  Москваҕа  Норуот  хаһаайыстыбатын  Бүтүн  союзтааҕы    выставкатыгар  кыттар  чиэскэ  тиксибитэ  уонна  выставка Үрүҥ  көмүс  уонна  боруонса  мэтээллэринэн  наҕараадаламмыта. Ити  сыл  Чурапчы  совхоз  чемпион сылгыһыта  үрдүк  ааты  ылбыта.

Николай Егорович  сылгыһыттаабытын тухары  “Комсомол”  колхоз,  Н.Д.Субуруускай  аатынан  совхоз  чулуу  сылгыһыта, Чурапчы оройуонун  Чемпион  сылгыһыта,  республика,  оройуон,  совхоз  Бочуоттаах  Грамоталарынан  наҕараадаламмыта,  Үлэ  ветерана.  1983  сыллаахха  сааһынан  бочуоттаах  сынньалаҥҥа тахсыбыта. Сылгыһыттыыр  кэмигэр  эдэр  дьону   бу идэтигэр  уһуйбута, такайбыта,  наставник  быһыытынан  биллибитэ.

Кэргэнинээн Анна  Петровна  Лазаревалыын (оччолорго  ийэбит  17, аҕабыт 26  саастаах эбиттэр)  1954  сыл сэтинньи  8  күнүгэр  ыал  буолан,  11  оҕоҕо  күн  сирин  көрдөрөн,  10 оҕону атахтарыгар туруоран,  9 оҕону ыал оҥорон,  45  сыл  устата  эйэ  дэмнээхтик  олорон  ааспыттара. Оҕолорун  улаатыннаран,  үөрэттэрэн  ыал  оҥортооннор,  элбэх  сиэннэрдэнэн,  хос  сиэннэрдэнэн  сирдээҕи  аналларын  толорон  бу  күн  сириттэн  барбыттара.

1992  сыллаахха оройуоҥҥа  биир  бастакынан  Николай  Егорович,   5  уолун кытта “Көлүйэ”  бааһынай  хаһаайыстыбаны  тэриммитэ.    Бу  хаһаайыстыбатын  улахан  уола Борисов Николай Николаевич салайан  күн  бүгүҥҥэ  диэри  өссө  кэҥэтэн  ынах  сүөһүнү,  сыспай  сиэллээҕи  дэлэтэн,  оройуоҥҥа,  республикаҕа биллэр  улахан  хаһаайыстыба  буолла. Биһигини  кыра  эрдэхпититтэн төрөппүттэрбит бэйэлэрин  холобурдарынан  ханнык  да  үлэттэн  толлубакка,  үрүҥ-хара  үлэ  диэн  араарбакка,  үлэни  таптыырга,  өрө  тутарга  ииппиттэрэ.  Уолаттара   бука бары  механизатор,  суоппар  идэтин  баһылааннар төрөөбүт  Арыылаахтарыгар, Чурапчыларыгар   дьон  сэргэ  убаастабылын  ылан,  ыал  — дьон  буолан,  дьиэ — уот  тэринэн  олороллор,  тиэйэр  —  таһар  үлэнэн  индивидуальнай  предприниматель  буолан үлэлииллэр. 5  кыыс  үөрэнэн,  идэ  ылан   бары  үлэһит   буолан,  ыал  буолан,  оҕолонон – урууланан,  сиэннэрдэнэн  олороллор.

Дьоммор  көмөлөһөн,  икки  бырааппын  Васяны  уонна Сергейи  көрөммүт,  Хайахсыт  орто  оскуолатын  бүтэрбиттэрэ. Иккиэн  5-тии  оҕолоох  улахан  дьиэ  кэргэн  аҕа  баһылыктара.

Мин  1955 сыллаахха  Чурапчы  улууһун Арыылаах  нэһилиэгэр (уруккута 1 Хайахсыт нэһилиэгэ) Анна Петровна  Лазарева  уонна Николай Егорович  Борисов,  5  кыыс,  5  уол  оҕолоох улахан  дьиэ  кэргэҥҥэ бастакы  оҕонон күн  сирин  көрбүтүм . Ийэм,  аҕам  барахсаттар  иккиэн  хоту  көһөрүллүү  кыттыылаахтара,  кыра  эрдэхтэриттэн  колхоз,  совхоз  араас  үлэтигэр  үлэлээн,  үлэни  өрө  тутан,  бэйэлэрин  төрөөбүт  Арыылаахтарыгар  биир  ытыктанар  ыал   этилэр. Ийэм  ньирэй  көрөөччүнэн,  ыанньыксытынан,  кэлин  олохтоох  балыыһаҕа  санитарканан   үлэлээн  пенсияҕа  тахсыбыта. Ийэбит  Арыылаах  нэһилиэгин  Бочуоттаах  олохтооҕо,  Үлэ  ветерана, Герой Ийэ этэ. Кини  сэмэй  үлэтэ элбэх  оройуон,  республика Бочуоттаах Грамоталарынан,  сыаналаах  бэлэхтэринэн,  элбэх  оҕолоох  Герой Ийэ  буоларынан  Жигули  массыына  фондатынан,  Хоту  көһөрүллүү  кыттыылааҕа  буолан улуус  киинигэр Көһөрүллүү кыттыылаахтарыгар  тутуллубут таас  дьиэттэн  икки  хостоох  квартира  ананан  сыаналаммыта.  Ийэбит  аатын  үйэтитэн,  Арыылаах  нэһилиэгин  Герой ийэлэрин  премиятын  олохтоотубут,  5 оҕону  төрөппүт,  улаатыннартаабыт    ийэлэргэ  туттарабыт.

Бииргэ  төрөөбүт  балтыларым  араас идэни  баһылаан,  ыал дьон  буолан  олороллор. Улахан  балтым Аграфена Николаевна  Барашкова  продавец  идэтин  баһылаабыта,  кэргэнинээн Иннокентий Иннокентьевичтыын  2  уол  оҕолонон,  улаатыннартаан,  үөрэхтээх  үлэһит  ыал-дьон  оҥортоон,  сиэннэрдэнэн  олороллор,  иккиэн  Үлэ  ветераннара,  бочуоттаах  сынньалаҥҥа да олордоллор    спортка  буоллун,  уус-уран  самодеятельноска  да  буоллун  активнай  позициялаах дьон.

Балтым  Наталия  Николаевна  үрдүк  үөрэхтэх  экономист-бухгалтер  идэлээх,  талан  ылбыт  идэтинэн  Арыылаах  орто  оскуолатыгар  бухгалтерынан  үлэлиир. Кэргэнинээн,  Хайахсыт  нэһилиэгин  баһылык  солбуйааччытынан  үлэлиир Герман  Иванович  Егоровтыын,  ыал  буолан,  3  оҕолонон,  улаатыннартаан,  үрдүк  үөрэхтэри  бүтэттэрэн  үлэһит  оҥортоотулар,  икки мурун  бүөтэ  сиэн  уолаттардаахтар.

Балтым  Светлана  Николаевна  Саввина  Томпо  улууһун  Роспотребнадзор  кылаабынай  бырааһынан  үлэлиир,  Кэргэннэнэн,  икки  уол  оҕолонон: Дима -ФЭИ  студена,  Лева- гимназия  үөрэнээччитэ,  Хаандыгаҕа  олороллор.

 

 

 

Автор: Л.Н.Саввинова учительница начальных классов.