Болтокова Дария Кирилловна       (1916- 2008)

 

Үлэ, тыыл бэтэрээнэ Болтокова Дария Кирилловна

Аҕа дойду улуу сэриитин кэмигэр Кыайыы туһугар ыарахан үлэттэн чаҕыйбакка – толлубакка турууласпыт дьоннортон биирдэстэрэ Болтокова Дария Кирилловна үлэ, тыыл бэтэрээнэ буолар.

Кини 1916 с. сэтинньи 1 күнүгэр Үөһээ Бүлүү улууһун Дүллүкү нэһилиэгэр төрөөбүтэ. Кыратыттан Балаҕаннаахха олоробута. Ииппит аҕата Долгаев Кирилл Иванович — мин хос-хос-хос эһэм.

Эбээ Дааса оскуола диэни билбэтэх киһи, аҕата о5отун кырата бэрт, таҥаһа-саба мөлтөх, ыраах баар оскуолаҕа барар кыаҕа суох диэн үөрэттэрбэтэх. Кэлин ликбезкэ үөрэнэн илии баттыыр, ааҕар этэ.

Кыра да буоллар кытыгырас, кыайыы-хотуу үлэһит буолан, бастаан артыалга оттон колхозка үлэлээн, үчүгэйдэр ахсааннарыгар сылдьыбыта. 18 сааһыгар Болтоков Леонтий Егоровичтыын ыал буолан 47 сыл эйэ-дэмнээхтик олорбуттара.

Дария Кирилловна ордук ыарахан үлэни Аҕа дойду сэриитин кэмигэр көрсүбүтэ. Саас атынан-оҕуһунан бааһынаҕа балбаах тиэйэрэ, саһаан охсуутугар сылдьара. ХТЗ тракторга сир хорутуутугар түүҥҥү сменаҕа прищепщигинэн сылдьыбыта. Аны от үлэтигэр киэһэ хадьымал көстүбэт буолуор диэри, бурдугу  сиэрпэнэн быһыыга, малатыылкаҕа, веялканан бурдук ыраастааһыныгар барытыгар үлэлээбитэ.

1942 с. от үлэтин саҕана Дьокуускайга Өктөм диэн сиргэ, фроҥҥа түргэн көмөнү оҥорорго диэн, 141 үрбэ сүөһүтүн үүрүүтүгэр сылдьыспыта. 3 эр киһи, 3 эдэр киһи буолан аттаммыттара уонна күһүн сэтинньи ый диэки дойдуларыгар төннөн кэлбиттэрэ. Сирдьиттэрэ Уордаах Уйбаан (Тойтонов) диэн элбэхтик айаҥҥа сылдьыбыт, суолун биэс тарбах курдук билэр киһи этэ. 6 ыҥыырдаах акка лэппиэскэлэнэр бурдуктарын, утуйар таҥастарын, балааккаларын ырдан, иккилии аты сэтиилэнэн айаннаабыттар. Сирдьиттэрэ атыгар олордо да, ол кэнниттэн биир баһылыыр оҕус баар буола түстэ да сүөһүлэрэ батыһан киирэн бараллара.

Аара ыалга сырыттахтарына «Хорсун да оҕолор эбиккит. Сэрэнэн сылдьыҥ, дэсэртиирдэр бааллар», — диэн сэрэтэллэрэ уонна аһынан бөҕө буолаллар эбит.

Хонук сирдэригэр сүөһүлэрин манаан аһаталлара. Аттаныы буоллаҕына хомуйан аҕалаллара. Далаһа дуомнаах араас куталаах баҕайы үрэхтэри кэстэрэн, сороҕор сүөһүлэрэ муостара эрэ хороһон, харбаан туорууллара.           Ити курдук сайын устата сүөһүлэрин үүрэн , биири да итэппэккэ илдьэн туттарбыттара. Төннөллөрүгэр халлаан тымныйан, таҥастара чараас буолан, аттаахтарын кэнниттэн сүүрэн айаннаабыттар. Биирдэ эмит атахтарын сынньатаары, акка олорсо түһэллэрэ үһү. «Аны санаатахха, дьэ ыарахан айан этэ», — диэн эбээ Дааса уйадыйан ылара.

Сыралаах үлэтэ сыаналанан, Дария Кирилловна 1947 с. «Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр 1944-45 с.с. килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлинэн наҕараадаламмыта.  Ити курдук кэлин Улуу Кыайыы 30, 40, 50,60 сыллардааҕы үбүлүөйдээх мэтээллэринэн наҕараадаламмыта. Кини түөһүн «Тыыл ветерана», Саха республикатын Кыайыы 60 сылынан үрүҥ көмүс мэтээлэ, Кыайыы 40, 60 сылларынан түөскэ анньынар бэлиэлэрэ киэргэтэллэрэ. Хас Кыайыы күнүн аайы Российскай Федерация президена В.В.Путин махтал суруктарын, Саха республикатын президеннэрин эҕэрдэ суруктарын тутара.

Дария Кирилловна 92 сааһыгар сылдьан, 2008 сыл балаҕан ыйын 24 күнүгэр күн сириттэн барбыта. 90 сааһыгар дылы дьиэтин иһигэр күөһүн-аһын буһаран, оһоҕун оттон этэҥҥэ сылдьыбыта. Дойдутугар эдэр эрдэҕиттэн иистэнньэҥ бэрдэ этэ. Түүлээҕинэн бэргэһэ, тыс этэрбэс, унтуу, ыһыахха оҕо-дьахтар былааччыйатын тигэрэ, дьон элбэхтик махтаналлара.

Ииппит кыыстара, Светлана Леонтьевна,  өр сылларга кинотехнигынан бэриниилээхтик үлэлээн «Коммунистическай үлэ ударнига», «Саха сирин киинэтин ветерана» аатын ылбыта.   Сиэннэрэ Дария Леонтьевна —  антропология философиятын доктора. Билигин Канадаҕа олорор, Сент-Джонс университетыгар антропология кафедратын доценынан үлэлиир.

 

 

Автор: Ноговицына М., 3 класс