Бодоготова (Хаптагаева) Анна Алексеевна

Биһиги эбэбит Анна Алексеевна 1925 (ыйа, күнэ чуолкай биллибэт) Туора-Күөлгэ төрөөбүтэ. Ийэтэ Ирина Григорьевна Собакина Амма Үрүөлээх Бэһиттэн төрүттээх. Аҕата Хаптагаев Алексей Никифорович Туора-Күөлтэн төрүттээх. Ийэбит бииргэ төрөөбүттэр үһүөлэр эбит. Эдьиийэ Улахан Аана учуутал үөрэҕин бүтэрэн баран 1941 с. ыалдьан өлбүт. Оҕотун курдук саныыр, көрбүт улаатыннарбыт балта Ирина Алексеевна Гуляева Туора-Күөлгэ Гуляев Николай Афанасьевичка кэргэн тахсан онно олохсуйбута. Герой Ийэ Ирина Алексеевна 1988 с. орто дойдуттан бараахтаабыта.

Эбэбит балтыныын эбээлэригэр Ааныка эмээхсиҥҥэ – Анна Андреевна Собакинаҕа иитиллибиттэрэ. Эбэлэрэ сүрдээх бөдөҥ-садаҥ көрүҥнээх, кыайыгас үлэлээх эмээхсин эбит. Эһэлэрэ 1936 с. өлөн эмээхсин сиэннэринээн Үрүөлээх Бэһигэр бэйэлэрэ буруо таһааран олорбуттар. Отчуттар биэрэр талахтарын быыһын оттоон ийэбит эбэтинээн 2 ыанар ынаҕы, 3 субаны таах сыл таһаараллар эбит.

Анна Алексеевна сэрии кэмигэр 1941-1943 сс. кыһыҥҥы муҥхаҕа сорох эр дьону кыайар анньыыһыт, бэчимэ тардааччы эбит. Амма эҥэр күөллэри барытын кэрийэн балыктаан туттараллар эбит. Үлэһиттэргэ диэн балыктарын кыра аҥарын биэрэллэрэ.

Сэрии кэмигэр элбэх киһи кинилэргэ Аммаҕа киирэн тыынын уһатан күүс киллэриммитэ. Ол курдук, 1942 с. Собакин Хабырылла уола Ганялыын ыксаан, өлөөрү гынан Тааттаттан киирэн: «Саҥаас, абыраа, өлөрбүт кэллэ. Уугуттан-хааргыттан бэрсэн олорт», — диэн көрдөспүтүн аһынаннар, бэйэлэрэ да татым астаах дьон, олордубуттар. Ол оҕонньор кэлбитэ хас да хоммутун кэннэ Павлов диэн киһи ойоҕунаан, кыыһынаан кэлэн олорбуттар. Ити курдук Аммаҕа киирбит дьон эмээхсиннээҕи быһа ааспаттар эбит.

Анна Алексеевна 12 сааһыттан хотон ыарахан үлэтигэр миккиллибитинэн барбыта. Кыһынын субан сүөһү көрүүтүгэр, сайынын окко үлэлиирэ. Ийэтэ Брызгаев Прокопий Титовичка – Бөҕө Тараҕайга кэргэн тахсан аны Мырылаҕа баран ийэтин оннугар «трудодень» күнүгэр үлэлээн кэлэр эбит.

1943 с. Амматтан Кыйы Даркылааҕар «Ленин» колхоз киинигэр көһөн тахсан субан сүөһү көрбүтэ.

1946 с. олунньуга Бодоготов Дмитрий Иустиновичка кэргэн тахсан Чөркөөххө кэлэр. Манна кэлиэҕиттэн дояркалаабыта. Оҕолоро кыраларыгар аҕыйах сайын теплицаҕа, собуокка үлэлээбитэ.

Уһуннук бииргэ үлэлээбит, алтыспыт дьүөгэлэрин, үүтү урулэччи ыабыт сайылыктарын олус күндүтүк саныыра.

Оччолорго саас муус устар 15-20 күннэригэр «Өттө толоонугар», бэс ыйын 5-гэр «Тоҥус уҥуоҕар», балаҕан ыйыгар «Өттөҕө» көһөллөр эбит. Алтынньы 20-гэр диэри онно олороллор, хотоннорун сыбаан сүөһүлэрин хотоҥҥо хоннороллоро. Онтон кыстыктарыгар «Хадарҕааччыга» кэлэллэр эбит.

Сыл аҥарыттан ордук кэмҥэ элбэх ыал дьукаахтаһан олус иллээхтик олороллоро. Бултаабыт бултарын, балыктарын уоһунан үллэстэн, кыраттан үөрэн-көтөн, биир этиһиитэ суох сүөһү бөҕөнү көрөллөрө, үлэ бөҕөнү үлэлииллэрэ.

Эбэбит оччолортон сүрдээх чэнчиһинэн, ыраас туттуулааҕынан аатырара. Холтоҥҥо кини сүөһүлэрэ турар өттүлэрэ биллэрэ. Кыратынан эттэххэ, халаатыгар, дьөрү саппыкытыгар биир саах биһиллибэтэх буолара. Өр сылларга сүөһүгэ үлэлээн бу үлэ ымпыгын-чымпыгын барытын баһылаабыт киһинэн буолара. Көрөр сүөһүлэригэр киһи курдук сыһыаннаһара, имэрийэрэ-томоруйара, кэпсэтэрэ-ипсэтэрэ. Ол да иһин буолуо, кини ынахтара ыраас, ньирэйдэрэ төрөлкөй буолаллара.

Кириллина Татьяна Григорьевна старшайдаах үлэлээннэр улууска элбэх үүтү ыаһыҥҥа мэлдьи бастыыллара, ынахтарыттан үрдүк төрүөҕү ылан хаста да наҕараадаламмыта. 1977 с. пенсияҕа тахсыбыта.

60-с сылларга Анна Алексеевна дьахталлар өрөспүүбүлүкэтээҕи сүлүөттэригэр делегат быһыытынан кыттыыны ылбыта. Олохтоох сэбиэт хас да ыҥырыылаах депутата.

Чөркөөхтөөҕү уһаайбаларыгар 1948 с. ойуурга турар сайылыгы көһөрөн аҕалан дьиэ гыммыттар. Улахан дьиэлэригэр 1971 с. киирбиттэр. Эбэбит омос көрдөххө кытаанах курдугун иһин бииргэ алтыспыт дьонугар сүрдээх истиҥ сыһыаннаах, кэпсээн бардаҕына уус-уран, ох тыллаах буолара. Кини алаадьыта, сахалыы лэппиэскэтэ минньигэһин оччотооҕу сайылык оҕолоро билиҥҥээҥҥэ диэри ахталлар.

Эбэбит ситиһиилээх үлэтин элбэх грамоталар, «1941-1945 сс. Аҕа дойду Улуу сэриитигэр килбиэннээх үлэтин иһин», «В. И. Ленин төрөөбүтэ 100 сылынан. Килбиэнээх үлэтин иһин», «Үлэ ветерана», «Тыыл ветерана», араас кэмнээҕи юбилейнай мэтээллэр кэрэһэлииллэр.

Санаан көрдөххө, эбэбит кытаанах санаалаах буолан олоҕор түбэспит ыарахаттары: тулаайах аҥаардаах оҕо сааһын, сэрии сутурҕанын, дойдуну чөлһгэр түһэрии күүстээх үлэтин, тоҥууну-хатыыны, аччыктааһыны, оҕолорун сүтэриини санныгар сүгэн, тулуйан кэлээхтээбит эбит.

 

А. Агапова, 6 кылаас