Баттахов Николай Осипович (1931 г.р.)


Баттахов Николай Осипович 1931 сыллаахха 11 Дьаархан, «13с Пятилетка» колхуоска  элбэх оҕолоох Баттааховтар  дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ.

Оскуоланы бүтэрээт  Бэстээх Ааҕар балаҕаныгар сэбиэдиссэйинэн үлэтин саҕалаабыта. 1957 сыллаахха диэри Таркаайы, Марха оскуолатыгар иитэччиннэн, труд, физика, черчение учууталынан үлэлээбитэ. Ол быыhыгар,  биир сайын Акмакинскай экспедиция «Чомпоруук» диэн партиятыгар үлэлии сылдьыбыта. 1957 сыллаахха Саха АССР культуратын министерствотын направлениятынан Москубаҕа Загорскай куоракка киинэ техникумугар үөрэммитэ. Бу үөрэх кыhатын бүтэрэн, төттөрү Ньурбаҕа төннөн, киинэ аппаратын өрөммүөннүүр, монтажтыыр маастарынан үлэлээбитэ.

Үлэлээбит сылларыгар специалист да, салайааччы да быhыытынан кыhамньылаахтык үлэлиирэ.

КИҺИ БУОЛАР КЫҺАЛҔАТА…

Сэрии саҕаланыытыттан утуу-субуу биир дойдулаах эр дьоммут  сэриигэ барыталаабыттара. 1942 с. сайын биһиги таайбыт Семен Федорович Саввинов, ыалбыт Дмитрий Николаевич Ивановтыын (Күл Баттах уолунаан) сэриигэ аттаммыттара, хайалара да төннөөхтөөбөтөхтөрө. Ол таайбыт мин төрөппүт аҕабын кытта бииргэ бултуур, аймахтарыгар барыларыгар сүрүн төһүү күүс буолар киһилэрэ этэ. Онон олус улаханнык аһыйбыппыт.

Сэрии кэмигэр үксэ кырдьаҕас-кыаммат, оҕо, дьахтар аймах эрэ хаалан, колхуос тутаах үлэһиттэрэ буолбуппут. Оҕолор оҕус муннун тутар буоллулар да, кыраабыл-атырдьах кыайар буоллулар да улахан дьону кытта колхуоска тэбис-тэҥнэ үлэлээн бараллара. Аны, болдьоон туран, ол кэмҥэ ураты куйаас, кураан сайыннар, тыйыс тымныы кыһыннар буолуталаабыттара.

Сэрии сылларыгар уот кураан туран, бурдук, хортуоска үүнүүтэ олох мөлтөҕө. Хоргуйуу, быстыы дьону улаханнык эрэйдээбитэ. Аны былаас кытаанах, колхуос үүнүүлэриттэн дьон туһатыгар биэрбэт үлүгэрэ. Ыал ыалынан сутаан өлөллөрө. Ыксаан сүөһүлэрин уоран сиэн хаайыыга ыытыллаллара. Аны бурдук ыһыытын кэннэ бааһынаҕа хаалбыт бурдугу, кутуйах хороонугар хаһааммыт бурдугун хомуйар бобуулааҕа — «дьоҥҥо биэриэх оннугар сытыйдын, кутуйах аһа буоллун» диэбит курдук. Ол да буоллар дьон, аччыктаан өлүөхтэрэ дуо, уора-кистии бааһынаттан бурдук тобоҕун хомуйаллара.

Кыһыыта баара, ону бэйэбит дьоммут тыллаан, ыалларын хаайыыга ыыттараллара. 4 буунта бурдук ичигэстээбит киһини Бүлүү куора түрмэтигэр ыыппыттарын өйдүүбүн. Онно барбыт дьон тыыннаах дойдуларыгар эргиллибэттэрэ.

Былаастаахтар  итинник кэрээнэ суох сидьин сыһыаннара оннооҕор миигин, уончалаах оҕону, таарыйбыттаах. Бурдук хомуйуута бүппүтүн кэннэ, биһиги оҕолор, дьахталлар (үксэ эмээхситтэр) Бөкүнэй Хорбокуоп диэн киһи сыһыытыгар бурдук ичигэстии сырыттахпытына  Отох уола П.П. Тартакыынап диэн биригэдьиир атынан сырсан киирэн, ичигэстээн дуомнаабыт бурдукпутун аан бастаан төттөрү сиргэ  сүөкэтэ сатаата, онтон былдьаһан барда. Ону биһиги сордоохтор биэрбэт буола сатаан сырсыаккалаһыы. Миэхэ көтүтэн кэлэн чабычахпын былдьыы сатаата, мин биэрбэккэ өсөһөн өрөлөһүү бөҕө. Бүтэһик уһугар кыһыйан муспут бурдукпун тыал хоту ыскайдаан кэбистим. Киһим абаран илдьирийбит телогрейкам саҕатыттан өрө ыйаан таһааран баран, испиискэни уматан телогрейкам баатата быга сылдьар сиригэр уоту анньан кэбистэ. Телогрейкам көхсө умайан барда. Оннук тыыннаах кулуһуну киһим өрө ыйаан баран сылдьар. Нэһииччэ телогрейкам тимэхтэрин сөлүтэ тардан, сиэхтэрбиттэн босхолонон мүччү көтөн дьиэм диэки куоттум. Ийэбэр ытыы-ытыы кэлэн кэпсээтим, ийэм хоргутан, аһынан бөҕө да хайыай? Ол биригэ- дьиирбит кыахтаах, баай ыал сыдьаана, аны былаас бэрэстэбиитэл ааттаах — хайа колхуос биригэдьиирэ буолла5а дии! Өссө «бурдугу уордугут» диэн суукка биэрэллэрэ буолуо дии санаан ийэм куттаан бөҕөтө. Сарсыныгар бааһынаҕа баран көрбүтүм телогрейкам умайан элээмэтэ эрэ хаалан сытар. Таҥас кэмчи киһитэ онтукпун аһыйаахтаатым. Бурдукпуттан да, танаспыттан да оннук маттаҕым.  Дьон атаҕастабыла, киһини-оҕону харыстаабата диэн ынырык да бу олар эбит…

Оннук биһигини үөһэттэн (Москваттан дуу, Дьокуускайтан дуу ким да кэлэн сордооботохторо, бэйэбит дьоммут, чугас ыалларбыт атаҕастыыллара, былаастарынан туһаналлара, кыраны-хараны, көмүскэлэ суоҕу эрэйдииллэрэ. Сокуон төһө да кытаанах буолтун иһин сиэр-туом, аһыныгас санаа, киһини харыстааһын эмиэ баар буолуохтаах этэ. Дэлэҕэ этиэхтэрэ дуо «айыы киһитэ аһыныгас, күн киһитэ көмүскэс» диэн…

Өссө биир түбэлтэ. Сайын от үлэтин саҕана Бэстээххэ үс киһи: Е. Харламов, С.Нюргусов, И.Нюргусов аһыыр астара олох бүтэн, от кээhэ сылдьар оҕустарын өлөрөн этин сиэбиттэр. Ол сордоохтору тутан эмиэ Булуу куорат хаайыытыгар ыыппыттара, хайалара да эргиллибитэҕэ. Егор Харламовы, мин убайым курдук саныыр киһибин, илиитин баайан баран ат кутуругар сөрүөһүннэрэн илдьэ барбыттарын аһына-алыйа хаалбыппын өйдүүбүн. Дьон бөҕө хоргуйан өлөллөрө, ыал ыалынан, оҕолуун-дьахтардыын бары. Чугас ыалбыт Винокуров (Кулуойап) диэн киhи хоргуйан өлбүтүн, өлүгүн кыайан дьаhайбакка, өргө дылы төбөтүн уҥуоҕа сытарын көрөр этибит, куттанан ол өтөҕү ырааҕынан тумнарбыт.

Ол сылларга ыт этин, бэс субатын, эргэ аан тиритин  сиэн олорбут дьон үгүстэрэ. Биhиги хас да күн аҥаардас уунан олорбуппут эмиэ ахсаана суох. Тыаттан тахсан мас мастыыр сэниэ, кыах суоҕуттан, көҥүл да суоҕа буолуо, эргэ хотон муостатын мастаан уот оттунар этибит. Оо, эргэ хотон муостата саахха-ииккэ хатан, таалыран мастыырга кытаанаҕын көрүөн, умайан быстыбата эрэйиэн!..

Аны биир дьыл эбиитигэр күөл барыта уолан балык кэлиэ дуо, таба куобах кытта сүтэн өлөр этэ, ону кэриигэ киирэн өлүктэрин булан, буһаран сии сатыырбыт. Ол сутаан өлбүт куобах туох аанньа эттээх буолуой, сэниэ биэрээхтээбэт.

Кыhыылааҕа, сөүhү барахсан нэhиилэ кыhыны туораан баран сылаас кэмҥэ тиийэн, өлөн хаалаахтыыра.

Мин төрөөбүт дьоммор кыайан сыстыбакка, дьиэтийбэккэ төннө турар этим. Ол иитиэйэх ийэм олох быстар дьадаҥытык олороро. Онон мин уонмун ааспыт уол (apaaha, 3-4-с кылаас буолуом) ыалы кэрийэн «үлэһит» быһыытынан сылдыбытым. Уу таhааччы, мас кыстааччы, сүөhү көрөөччү — кэмчи ас, хонор сир туhугар. Төрдүс кылааһы Елизаровтар диэн ыалга үлэhитинэн сылдьан, Саалтааны начальнай оскуолатын бүтэрбитим.

Ыалы кэрийэн үлэлиир кэммэр «имуществом» диэн утуйар танаhым: имитиллибэтэх сылгы тириититтэн тэллэх, нэк буолбут суорҕан дуома, сыттыгым, бэйэм кэтэ сылдьар баатата быга сылдьар телогрейкам. «Үлэhити» ohox чугаһыгар утутуохтара дуо, тахсар аан таhыгар буоллаҕа дии. Балаҕан тымныыта сүр, мас адарай ороҥҥо быраҕыллыбыт тэллэҕим кытаанаҕа ынырык, илдьирийэн хаалбыт суорҕаным быыhынан тымныы курдаттыы киирэрэр. Оо, түүн уhун да буолара… Сымнаҕас, сылаас орон, тотоойу ас – саамай улахан баҕа санаам этэ.

 

Николай Осипович ахтыытыттан быhа тардан.

 

НАГРАДЫ ГОСУДАРСТВЕННОГО И МЕСТНОГО ЗНАЧЕНИЯ:

  1. Почетная Грамота Министерства культуры РСФСР и ЦК профсоюза работников культуры (1963 г.); Знак «Отличник кинематографии СССР» (06.05.1970 г.)
  1. Почетная Грамота Комитета по кинематографии при Совете Почетная Грамота Комитета по кинематографии при Совете Министерства СССР и Центрального Комитета профсоюза работни-ков культуры (25.02.1972 г.);
  2. Почетная Грамота госкомитета СССР по кинематографии и Центрального комитета профс. раб. культуры (1988 г.);
  3. Знак «Почетный кинематографист России» (30.10.1996 г.)
  4. Почетная Грамота Управления кинофикации при СМ ЯАССР и Обкома профсоюза работников культуры (1964 г.)
  5. Почетная Грамота бюро Ленинского райкома КПСС и исполкома райсовета депутатов трудящихся (05.01.1965 г.)
  6. Почетная грамота управления кинофикации и Обкома профсоюза работников культуры ЯАССР (1967 г.)
  7. Почетная грамота Якутского Обкома профсоюза работников культуры (24.10.1967 г.)
  8. Звание «Ударник Коммунистического Труда» ( 25.01.1968 г.)
  9. Почетная Грамота Президиума Верховного Совета Якутской ACCP (27.08.1969 г.)
  10. Почетная Грамота Мирнинского горкома КПСС и исполкома Мирнинского городского Совета депутатов (22.03.1973 г.)
  11. Знак «Победитель социалистического соревнования 1973 г.» (15.02.1974 г.)
  12. Почетная Грамота Ленинского районного Комитета ВЛКСМ Якутского АССР (1978 г.)
  13. Почетная Грамота отдела культуры РК профсоюза культуры(1983 г.)
  14. Почетная Грамота Ленинского райкома КПСС (1983 г.)
  15. Почетная Грамота Бюро Ленинского райкома КПСС и исполкома райсовета (1984 г.)
  16. Знак «Ударник одиннадцатой пятилетки» (27.11.1985 г.)
  17. Почетная Грамота Ленинского РК КПСС (1987 г.)
  18. Почетная Грамота профсоюза работников культуры (1988 г.)21. Свидетельство о занесении в Книгу Почета Госкино ЯАССР за высокие производственные показатели в социалистическом сорев. новании (06.07.1988 г.)
  19. Почетная Грамота Министерства культуры РС(Я) (1994 г:)
  20. Почетная Грамота Управления профессионального техническо. го образования РС(Я) (1994 г.)
  21. Медаль «За доблестный труд в ознаменование 100-летия со дня рождения В.И.Ленина» (16.04.1970 г.)
  22. Медаль «Ветеран труда» (07.01.1988 г.)
  23. Медаль «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945 гт.» (02.08.1993 г.);
  24. Знак «В связи с 50-летием Победы в Великой Отечественной войне 1941-45 гг.» М.Николаева (1995 г.)
  25. Медаль «50 лет в Великой Отечественной войне 1941-45 гг.(22.03.1995 г.)
  26. Медаль «60 лет в Великой Отечественной войне 1941-45 гт.»(16.03.2005 г.)
  27. Знак РС(Я) ветерану Великой Отечественной войны 1941-45 гг.(05.03.2005 г.)
  28. Знак «Ветеран кино»
  29. Знак «Ветеран тыла» (2005)
  30. Знак «Почетный ветеран РС(Я)» (2012)
  31. Знак «За вклад в развитие экономики Нюрбинского улуса»

 

Автор: Д-И.Индеева, ученица 1 класса, Н.Индеев, ученик 8 класса.