Барашкова (Макарова) Февронья Петровна

Мин ийэм өттүнэн хос эбээм Барашкова (Макарова) Февронья Петровна уонна хос эһээм Барашков Михаил Денисович иккиэн Аҕа Дойду сэриитин кэмигэр буолбут Чурапчы улууһун олохтоохторун күүһүнэн көһөрүүтүн  кыттыылаахтара. Мин кинилэр тыыннаахтарын көрбөтөҕүм, ол эрэн дьонум кэпсээниттэн уонна хаартысканнан көрөн билэбин.

Хос эһээм ыар улэттэн доруобуйата мөлтөөн мин эбээм Вера Михайловна кыра эрдэҕинэ өлбүт. Хос эбээм Барашкова (Макарова)  Февронья Петровна 1915 сыллаахха от ыйын 12 күнүгэр Чурапчы улууһун Сылан нэһилиэгэр төрөөбүт. Кини сытыы-хотуу, көрдөөх-нардаах, кэпсээннээх уонна иистэнньэн диэн кэпсииллэр.  Кини Бахсы нэһилиэгин олохтооҕо Барашков Михаил Денисовиһы кытта холбоһон эдэр саастарыгар ыал буолбуттар.

Сэрии иннинэ Бахсыҕа «Киров» колхуоска улэлээн олорбуттар. Кыайыылаах хотуулаах ыанньыксыт буолан хайгалбылга сылдьара.

Аҕа дойду сэриитэ Саха сиригэр иккис улахан суту кытта тэҥҥэ мэҥээстэн кэлэн баран, сэрии бүппүтүн кэннэ 1947 сылга тиийэ таҥнары сатыылаан ааспыта. Чурапчыга кураан 1939 сылтан саҕаламмыта. Сэрии кэмигэр нэһилиэнньэ бүтүннүү карточка систематыгар аһаан-таҥнан олорбута. Иннэ гынан кураан сабытаабыт оройуоннарыгар хоргуйан өлүү саҕаламмытынан барбыта. Дьонум барахсаттар сэрии иннинээги оҕолороро ити ыарахан олохтон күн сириттэн барбыттара…

Партия обкомун бюротун 1942 сыл атырдьах ыйын 11 күннүнээги № 213 ыйааҕынан- Чурапчы колхозтарын аҥаарыттан ордуга Кэбээйи, Эдьигээн, Булун улуустарын устун балыкка диэн ааттаан көһөрүүгэ утаарыллыбыта.

Тыыннаахтар ахтыыларыттан, оройуонна көһүү туһунан сурах, ыраас халлаанна этин этэн сатараппытын курдук соһуччу этэ. Көһүүнү 8 киһилээх комиссия салайан ыыппыт. Көһөн тиийбиттэргэ олорор дьиэ, үлэлиир усулуобуйа, дьиэ-уот туттарга мас, оҕолору толору хааччыллыылаах интернатка олордуохтара, ыйга биир киһиэхэ 16 киилэ бурдук бэриллэр диэн эрэннэрбиттэрэ…

Көһөргө үстүү ыалга биирдии көлө, ыал 16 киилэттэн ордук таһаҕаһы ылара көҥүллэммэт этэ. Ыанар ынахтарын сорҕотун үүрэн илдьэргэ көҥүл биэрбиттэр.

Үс   хонук бэлэмнэниигэ биэрбиттэрэ. Балаҕан ыйын 5 күнүгэр оройуон үрдүнэн көһүү саҕаланар. Аллараа Бэстээххэ көлөнөн көһөн тиийэн, борохуот кэлиитин кэтэһэн нэдиэлэ, сорохтор ый анара, сорохтор 26 хонук кэтэспиттэр.

Көһүү алдьархайа бу мантан саҕаламмыт… Хаартылааһын, арыгылааһын, көлө, сөүһү сүтүүтэ элбэхтэ тахсыбыта. Аллараа Бэстээххэ кыһын саҕаланыыта кэлэн хараабыл кэтэһэллэригэр номнуо элбэх киһи, сүөһү хоргуйан өлбүт…

Хос эбэм эһэм үс оҕолорун уонна балтыларын кытта Хоту Булунна Мэҥкэрэ диэн сиргэ тиийбиттэр. Бастаан көһөн тиийбиттэрин кэннэ муус аннынан өрүскэ илимниир биригээдэлэри тэрийбиттэр.  Эрэннэрбит астара, дьиэлэрэ олох да суох эбит…

Түүннэри күнүстэри сынньаммакка фронна диэн балыктыыллара. Хос эбэм муус алларааччынан сылдьыбыт. Икки миэтэрэ халын мууһу алдьатан биир дьахтар 6-7 илими үтүөхтээх эбит. Ону син бары толорор эбиттэр. Оннук үлэлии сылдьан хастта да ууга туспутун дьоннор быыһаабыттар. Эр дьон балыктаан баран, түүннэри дьиэлэри тутууга сылдьыбыттар. Ас-таҥас тиийбэккэ ыарахан кыһыннар, сыллар ааспыттар… Көһөн тиийбит дьоҥҥо олохтоох нэһилиэннэ күүһэ, кыаҕа тиийэринэн көмөлөһө сатаабыттара. Булун сиригэр 280-ча Чурапчы дьонун көмүс уҥуохтара үйэ- саас тухары хаалбыттара… Дьонум икки оҕолорун уҥуохтара эмиэ онно хаалбыт… Дойдуларыгар Бахсыга от ыйын ортото 1946 сыллааха төннөн кэлбиттэр. Ол кэнниттэн соҕотох хаалбыт уоллара уонна балтылара ыарахан ыарыыттан күн сириттэн туораабыттар…

Көһөн кэлбит күннэриттэн саҥа олоҕу тутуһан колхуоска, онтон кэлин сопхуоска таһаарыылаахтык үлэлээбиттэрэ. 8 оҕоломмуттара- 4 кыыс уонна 4 уол. Билигин элбэх сиэн уонна хос сиэн баарбыт. Хос эһэм 1970 сыллаахха ыарахан ыарыыттан күн сириттэн барбыт. Хос эбэм ол кэнниттэн кыргыттарыгар Уус-Маайа оройуонугар көһөн кэлэн олохсуйбут. Өр кэмнэ ыанньыксытынан, оҕуруотчутунан сопхуоска улэлээбит. «1941-45 сс Аҕа дойду сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин» диэн мэтээлинэн 1995 сыллаахха наҕараадаламмыт. Сиэннэрин көрөн- харайан 1998 сыллааха диэри олорбута, 83 сааастаага…

Бу көһүү алдьархайын туһунан 1993 сыллаахха «Бичик» кинигэ кыһата «Чурапчы алдьархайа» диэн, көһүүгэ сылдьыбыт дьон ахтыыларын, архыып докумуоннара хомуйан кинигэтэ тахсыбыт.  1992 сыллаахха Булун оройуонун Күһүр нэһилиэгэр, көһүү 50 сылыгар анаан «Үс сэргэ» мемориал аьыллыбыт. 2012 сыллаахха балаган ыйын 19 күнүгэр, көһөрүү 70  сылыгар анаан Булун оройунун Быков нэһилиэгэр, Бурцев Василий Иванович (Уус-Алдан Бороҕонугар төрөөбүт)  оҥорбут бааматанньыгын арыллыыта буолбут.

Түмүкпэр этиэм этэ, дьонум дьылҕаларыгар улахан оруолу олохтоох омук оонньообут. Төһө даҕаны тыйыс усулуобуйаҕа улааттар хоту киһитэ аһыныгас сүрэхтээҕэ, хайа да түгэҥҥэ илиитин утары уунар кыахтааҕа көстөр. Хоту киһитэ үлэһит, айылҕаттан бэриллибит мындыр өйө, хайа да түгэҥҥэ чаҕыйбата,инники сылдьар хаачыстыбата быстан-ойдон көһүүгэ кэлбит дьону сырдыкка кынаттаатаҕа. Чурапчы көһөрүүтэ бу саха норуотун историятын кэрдиис-кэмигэр биир бэлиэ миэстэни ылар. Сэрии ыар кэмнэригэр сахалар, эбээннэр,эбэҥкилэр уонна кэлии литовецтар, финнэр бииргэ сомоҕолоһон үлэлээбиттэр. Бу биһиэхэ, кэлэр көлүөнэ ыччакка холобур буолуох тустаах.

Мин хос эбээбинэн, эһээбинэн киэн туттабын. Эр санаалаах, күүстээх-уохтаах, Кыайыы иһин охсуспут сэрии, тыыл бэтэрээннэригэр суһүөхтээх бэйэбит сугуруйэн тураммыт барҕа махтал тылларын этиэҕин!

 

Автор: Хос сиэннэрэ О.М.Буц, 1 “б” кылааһын үөрэнээччитэ.