Аргунов Семен Егорович

Аргунов Семен Егорович 1930 сыллаахха от ыйын 1 күнүгэр I Баатара нэһилиэгэр (билигин Бэдьимэ нэһилиэгэ) Мэҥэ-Хаҥалас улууһугар дьадаҥы бааһынай дьиэ кэргэнигэр төрөөбүтэ.

Аҕата Егор Осипович мас, тимир ууһа этэ. Семен алта саастааҕар ийэтэ өлөн, аҕатыгар, эдьиийигэр иитиллибитэ.

Сэрии кэмигэр оскуолаҕа үөрэнэрэ. Сайын 1942 сылтан от үлэтигэр оҕус сиэтээччинэн үлэтин саҕалаабыта. Ол быыһыгар от мунньара, бүтэй маһа таһан, от күрүөтүн оҥорон иһэллэрэ. Күһүн бурдук түүтэҕин таһан сарайга кэбиһэллэрэ. 1943 сылтан ат мунньарыгар үлэлээбитэ. Онно биир-икки улахан киһилээх от отуу оҥостон алаастарга хоно сылдьан, сайыны быһа оттууллара. Күннээҕи мунньууларын бары көмөлөөн бугуллаан бүтэрэн иһэллэрэ.

1944 сыллаахха Семену көлө сенокосилкатыгар сменщигинэн ыыппыттара. Икки косилканан от оҕустараллара. Кураан буолан аттарын икки-түөрт километр сиргэ илдьэн уулатан кэлэр этилэр. Ол быыһыгар от кыбыытын илии хотуурунан охсоллоро. От үлэтэ үмүрүйдэҕинэ, самоскидынан бурдук быстарыытыгар сылдьара. Бурдугу ыанньыксыт дьахталлар, оҕолор киирэн баайан иһэллэрэ. Уоннуу түүтэҕи чөмөхтөөн иһэллэрэ. Хас да сыл сенокосилканан от оҕустарыытыгар сылдьыбыта. Сааскы өттүгэр оҕуһунан сир тиэрдэриитигэр, сири паардааһыҥҥа үлэлээбитэ. Күһүн сарайга ыскылааттаабыт бурдуктарын кыһын устата молотилканан сыстараллара. Онно соломо таһыытыгар, бурдук кууллааһыҥҥа сылдьыбыта. Соломону кэбиһэн иһэллэрэ.

Трактордар кэлбиттэригэр газ-тракторга хаппыт мастан биэс сантиметр уһуннаах чууркалары эрбээн, хайытан бэлэмнээн, куулга уган оҕуһунан бурдук сиригэр үллэрэн олордон иһэрэ. Сороҕор тракторга горючай аҕала Төҥүлүгэ оҕуһунан баран тиэйэн кэлэрэ.

Сэрии кэмигэр ити курдук улахан дьону солбуйан ханнык да үлэттэн туора турбакка, күүһүн-кыаҕын барытын ууран туран үлэлээбитэ үрдүктүк сыаналаммыта. Сыымахха Герой Попов аатынан оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан 1947 сыллаахха «1941-1945 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр Улуу сэриигэ килбиэннээх үлэтин иһин» мэтээлин туттарбыттара.

Сэрии аас-туор кэмэ мэһэйдээн тохтуу-тохтуу үөрэнэн Герой Попов аатынан оскуола VII кылааһын 1951 сыллаахха үөрэнэн бүтэрбитэ.

1952 сылтан 1955 сылга диэри Сахалиҥҥа байыаннай сулууспаҕа сылдьыбыта. 1955 сыллаахха кэлээт да,  Герой Попов аатынан колхозка тутууга үлэлээбитэ. Майаҕа сынньанар дьиэни (билигин гимназия буолан турар) икки этээһин бүтүннүүтүн санныларынан сүгэн туппуттара. Сыымахха гараһы, хотону, олорор дьиэни тутуспута.

Дьокуускайга тутуу биир сыллаах десятниктарын курстарын бүтэрэн, 1961 сыллаахха Герой Попов аатынан колхозка прорабынан ананан үлэлээбитэ. Ити кэмҥэ бастакы уунан ититиллэр система Бэдьимэҕэ, Хорообукка, Төхтүргэ киллэриллибитэ, элбэх тутуу барбыта.

1967 сыллаахха Төҥүлү СПТУ-тун бүтэрэн киэн профиллаах механизатор идэтин ылан саҥа тэриллибит «Герой Попов» совхозка инженер-электригинэн, хотон механизациятын механигынан ананан үлэлээбитэ. Кэлин тутуу прорабынан уһуннук үлэлээбитэ. Бэдьимэҕэ оскуоланы, кулуубу, детсады, олорор дьиэлэри туттарбыта. Сыымахха кулуубу, гараһы, общественнай хотону туттарбыта.

1957 сылтан культура эстафетатыгар кыттар. Баатара ыччаттара түмсэн П.А.Ойуунускай «Кыһыл Ойуунун» ситиһиилээхтик туруорбуттара. Семен Аргунов уотун-күөһүн, тыаһын-ууһун оҥорсубута улаханнык биһирэммитэ. Бэйэтэ Отчут оруолун итэҕэтиилээхтик толорбута.

Семен Егорович аҕатыттан үөрэнэн уус идэтигэр уһуйуллубута. Иллэҥ кэмигэр уус-уран оҥоһуктары оҥороро, чочуйара. Араас таһымнаах выставкаларга кыттыбыта. Оҥоһуктара Дьокуускайга, Москваҕа туруоруллубуттара, дипломунан бэлиэтэммиттэрэ. 1992 сыллаахха норуот маастарын үрдүк аата иҥэриллибитэ. 1986 сыллаахха пенсияҕа тахсыбыта.

Наҕараадалара: 1947 сыллаахха «1941-45 сс. Аҕа дойдуну көмүскүүр сэриигэ үлэҕэ килбиэнин иһин» мэтээл; 1958 сыллаахха «Молодому передовику производства» ЦК ВЛКСМ знага; «Кыайыы 30,40,45, 50,55 сыла», «Yлэ ветерана» мэтээллэр.

Семен Егорович кэргэнэ Андреева Мария Николаевна-педагогическай үлэ ветерана, учууталлар учууталлара. Улахан уоллара Александр СГУ-ну бүтэрбитэ. Эдэр сааһыгар ыалдьан өлбүтэ. Кыыһа Луиза СГУ-ну бүтэрэн Бэдьимэ орто оскуолатыгар директоры үөрэх чааһыгар солбуйар, 3 оҕолоох, 4 сиэннээх. Кыра уол Владимир үрдүк үөрэхтээх, куоракка олорор, кэргэннээх, оҕолоох.

Ити курдук Семен Егорович Аргунов Ийэ дойдутун иннигэр ытык иэһин чиэстээхтик толорбута.