Андросов Алексей Федорович

Биһиги аҕабыт Андросов Алексей Федорович төрүт уус, Саҥа – Олох киһитэ. Ийэбитин Ульяна Гаврильевнаны Уус – Алдантан сүгүннэрэн аҕалбыт. Эйэ-дэмнээхтик олорбуттар, 20 оҕону төрөппүттэр. Онтон сэттэ оҕо хаалбытын сүөһү ииттэн, онон аһатан-сиэтэн, киһи-хара оҥортообуттар. Дьэ, тыын ылан олорон истэхпитинэ, аҕабыт өлөн хаалбыта. Ол күнтэн ийэбит сэттэ оҕоҕо соҕотох эргийэн хаалбыта, ас-таҥас кыһалҕатын чахчы билэн улааппыппыт. Сэрии иннинэ кураан саҕаланан, от, бурдук үүнүүтэ мөлтөөн, биир кыһалҕа буолбута. Ону кытта даҕаспытынан аһыҥа өрө турбута, күөҕү быктарбатаҕа.

Алдьархайдаах сэрии саҕаламмыта. Үлэни кыайар дьоммут сэриигэ барбыттара. Сайын ийэбит атын дьону кытта Кириэскэ оттуу киирбиттэрэ. Ол сайын эдьиийбинээн Ульяналыын Көлбөхтөөх диэн алааска былах бэлэмнээбиппит. Эдьиийим хатыҥы охторон биэрэр, мин хатыҥ намчы лабааларын үргээн, баайан, түүтэх оҥорон иһэбин. Түүтэхтэрбитин кэбиһэбит, сайыны быһа үлэлээбиппит.

Күһүн оскуолаҕа киирдим, учууталым Дедюкин Григорий Трофимович диэн. Дьэ, сыстан үөрэнэн истэхпинэ, дьоммут от сии Кириэс-Халдьаайыга көһөр буоланнар, онно барсар буоллум. Онно эдьиийим уола Уйбаан (Андросов Иван Павлович) эмиэ баара, үксүн оҕуска олордобут. Биһиги наар сатыы хааман киирдибит, сирэ-уота хаамарга куһаҕана, итинтэн-мантан эһэ, бөрө кэлиэх курдук дойдута этэ. Аара толооҥҥо өтөхтөргө хонобут. Хаадьыманан Алдан өрүскэ киирдибит, эбэ киэҥэ-куоҥа сүрдээх. Оҥочо диэн тэрилинэн туоратар буоллулар. Сүөһүлэри, маллары, дьону барытын тиэйэн кэбистилэр. Уһуннубут. Охлопков Дмитрий диэн киһи салайан илдьибитэ. Кэлин билбитим, убайым Влас бастакы кэргэнин Агафия аҕата эбит. Кини биһигини ханнык эрэ иччитэх өтөххө тириэртэ, онно олохсуйдубут. Дьиэ хаһаайына кэлэн, тар кутан барбыта, биһиэхэ бэрсибитэ. Кыһын сүөһүбүт сутаан өллөҕүнэ, ону сиибит, олох амтана суох, күүгэн курдук буолар.

Эдьиийим Кээчэ уонна мин буолан сүөһү көрөбүт, саахтарын тааска хомуйан ичигэстиибит. Саҥаспыт Агаша бурдук кэһиилэнэн кэлэн, өрөбүлгэ хонон барар этэ. Саас өрүс эстиэн иннинэ, эрдэ Хаадьымаҕа көһөрөн аҕалбыттара. Онно сааһаан баран, күөх бытыгыраан эрдэҕинэ, дойдубутугар айаннаабыппыт. Мин уонна быраатым, көтөх сүөһүлэри үүрэн, наар сатыылаабыппыт. Атах сыгынньаҕын сылдьабыт, ол баран иһэн атахпар улахан баҕайы маһы киллэрдим. Ньиидьигийэҕэ кэлэн баран ыллардым.

Сиэр Ат муостатыгар кэлэн, этэрбэспитин, таҥаспытын кэтэн маанымсыйдыбыт, үөрүү-көтүү бөҕө буоллубут. Күнүс Хонноххо кэлэн сынньанныбыт, утуйан ыллыбыт. Сайын туох үлэ баарынан үлэлээн барбыппыт, дохуот суох, кураанах сыыппара эккирэтиитэ.

Күһүн үөрэнэ кэллим, интэринээккэ ыллылар. Иккис сылбар Марина Александровналаахха олорон үөрэнним. Үһүс кылааска өйүөнэн сылдьан, кыайан үөрэниэ суох диэннэр, оскуолаттан тохтоттулар.  Ити кыһын көлүүр оҕустарын көрөн кыстаатым. Саас ыһыыга, сайын окко, күһүн бурдукка сылдьабын. Биир сайын атынан от мустарбытым.

Онтон Пана Христофоровка кэргэн тахсан, ыал буоллум. Пана аҕата Никифор Ефимович, ийэтэ Матрена Ивановна диэннэр. Ньарандаайыга олохтоох дьоннор этэ. Никифор оҕонньор булчут этэ, куобахтыыр, балыктыыр, мас көтөрдүүр этэ. Мотя диэн кыыстара Кириэс – Халдьаайыга Сэмэн Сыромятников диэн киһиэхэ кэргэн тахсан барбыта. Онно Пана эдьиийигэр сатыы күүлэйдии барара.

Ородобуойга остуорастаатым, оһох отуннум. Сайын от ыйыгар бастакы оҕом Володя төрөөбүтэ. Билиҥҥи курдук уоппуска диэн суоҕа, тута үлэҕэр тахсаҕын. Онтон Ника, Мотя, Маша утуу-субуу төрөөбүттэрэ. Маша кэнниттэн тута үүт собуотугар үлэлии киирбитим, оччолорго наар илиинэн быһаарар этибит. Сайын күҥҥэ иккитэ быһаарар этибит, сүөгэйи оргутабыт, онтон арыылыыбыт.

Сайын Дириҥ Күөлгэ үлэлии көстүбүт. Оҕолорум кыралар, Маша сыыла сылдьар оҕо. Оҕолорбун да көрөр солото суохпун. Кыһын Саҥа – Олоххо кыстаан олордохпутуна, Мартын төрөөбүтэ. Кыһыл оҕону чороччу суулаан, орон улаҕатыгар утутан баран, үлэлии барар этим.

Эһиил кыһыныгар Өктөөп бырааһынньыгын ааһыыта, Томторго Өлөксөөһө Саввична дьиэтигэр көһөн кэллибит. Онтон ыла, оҕолорбутун үөрэттэрээри, манна олоробут, сайынын сайылык курдук Саҥа – Олоххо баран кэлэбит. Барыта 11 оҕолоохпут: түөрт кыыс, сэттэ уол. Уолаттар бары аармыйаҕа сулууспалаабыттара, ытык иэстэрин төлөөбүттэрэ.

Кэргэмминээн Пааналыын 40 сыл быр-бааччы, олус эйэлээхтик, өйдөһөн-өйөнсөн олорбуппут. 1993 сыллаахха ыалдьан бу дойдуттан барбыта.

Аҕабыт оччолорго тоҥон-хатан үлэлээбит хамнаһа 30 солкуобай этэ. Онон аһаан-таҥнан олорбуппут. Аҕабыт сүбэтинэн биэкэргэ үөрэнэн, Уйбаан Чээрин ыҥыран, бэкээринэҕэ үлэлии киирбитим. Ол кэмҥэ килиэп астааһына барыта илиинэн толоруллара, килиэби илиинэн мэһийэн таһаараҕын. Ыарахан, илистиилээх үлэ этэ. Бэкээринэҕэ үлэлээн, хамнаһым суотугар оҕолорбун килиэбинэн аһаппытым. Интэринээккэ повар миэстэтэ тахсан, онно көстүм. 52 оҕо аһын астаан, күҥҥэ түөртэ тото-хана аһатабын. Астара наһаа дэлэй, сиэдэрэй буолара. Сайынын оскуола өрөмүөнүгэр техническэй үлэһиттэр бары үлэлээн, бэс ыйыгар бүтэрэр этибит.

Биир сайын 100 оҕолоох пионерскай лааҕыр үлэлээбитэ, онно эмиэ повардаабытым. Үлэ бөҕөтүн үлэлээбиппит. Ол сайын умнуллубат үтүө кэм этэ – миэхэ Герой Ийэ үрдүк аатын иҥэрбиттэрэ.

 

 

Ахтыы ааптара АА. Христофорова