Андреева Акулина Степановна (1923-2000)

Үлэ, тыыл бэтэрээнэ

Ахтыы

Мин эбээм үлэ, тыыл бэтэрээнэ Андреева Акулина Степановна Горнай оройуонун Орто Сурт дэриэбинэтигэр 1923 с. төрөөбүтэ. Орто Сурт Маганы оскуолатыгар 4 с кылааһын бутэрэр. Кыра эрдэҕиттэн улахан киһи үлэтин үлэлээбит, от үлэтигэр, хотон үлэтигэр. Бииргэ төрөөбүттэр 8-тар үһү. Эбээм кэпсиир этэ Сэрии бүппүтүгэр дьоннор үөрэллэр, сорохтор ытыыллар диир этэ. Ону тоҕо ытыылларын дьиктиргиир үһү. Барахсаттар үөрэн эмиэ ытыыллар буоллаҕа, ону эдэр кыыс сылдьан дьиктиргиир этим диэччи. Кэнники 1960 сыллаахха эбээбит Маҥаныттан көһөн кэлэр, Күөрэлээххэ Терентьев Степан Ивановичка кэргэн тахсар. Күөрэлээххэ кэлэн оҕолонон, барыта 8 оҕолоох. Оҕолоро бары Күөрэлээххэ улааппыттара. Эбээбит Акулина Степановна сэрии кэмигэр 20-чэлээх эдэр кыыс этэ. Сэрии кэмигэр эбээбит Кэҥкэмэҕэ муоста тутуутугар үлэлэлээбит, онно тымныы ууну кэһэ сылдьан мас мастаан, суоран соһон аҕалан улахан муоста туталлар үһү. Былаан биэрэллэр эбит, ол  былааны эбэhээтин толоруохтаах эбиккин. Онон эбээм барахсан харса суох үлэлээбит ыарахан сэрии сылларыгар.

Эбээбит икки бииргэ төрөөбүт убайдара сэриигэ баран өлбүттэрэ, ону санаан наар ытыыр этэ. Биир убайа Смоленскайга көмүллэ сытар. Биир убайа сураҕа суох сүппүтэ, улахан, доруобай кыраһыабай уолаттар эбитэ үһү.

Ыарахан сэрии кэмигэр биhиги 6 буолан суол оҥоhуутугар үлэлээбиппит: Антонов Николай Михайлович (Дьаллыат), Анна Яковлевна Степанова (Баҕатаан), Зоя Спиридонова Текеянова, Екатерина Николаевна Попова, Анисимова Дария (Сэттэлээх) уонна мин. Кэҥкэмэттэн куорат икки ардыгар баар сир этэ, ыраах мас таһыылаах сиргэ, эрэй бөгөну көрбүппүт. 5 миэтирэ уһуннаах, синньигэс сирэ 10-12 см суоннаах тииттэри эрбиинэн охторон, бысталаан санныбытынан сугэн 200-300 м ыраах сиртэн таһарбыт. Үксэ уулаах, дулҕалаах бадарааннаах сиргэ накаас бөгө буолара. Ону хайыахпытый? Анаабыт 20-25 км курдук сирдэрин от иннинэ хайаан да бутэриэхтээхпит. Ол сокуонунан сылдьарбыт.

Суолбут оҥоһуута диэн уулаах, бадарааннаах, дулгалаах сири ыраастаан, тэҥнээн баран, биэс миэтэрэ уһуннаах маһы сугэнэн суолахтаан баран ыпсаран тэлгэтэбит. Аны 25 см үрдүктээх буору кутабыт. Буорун кутууга муостабыт икки өттүнэн ханааба онорбут буорбутуттан туһанарбыт.

Соҕотох эр киһибит сааһырбыт, ыарыһах буолан, эрбиибитин, сүгэбитин сытыылыыра уонна таспыт маспытын суолахтаан бэлэмниирэ. Биһиги биэс кыргыттартан, Баҕатаан Аана күүстээх буолан мас төрдүн, оттон мин орто күүстээх буолан ортотун, дьүөгэм Зоя арыый мөлтөх буолан мас төбө өттүн (биир тииттэн 3 мас тахсара) биирдии сүгэн таһарбыт, 2 кыыспыт ханааба хаһан буор бэлэмнииллэрэ.

Үлэбитин туттарарбытыгар барытын сантиметрыгар тиийэ кээмэйдиир этилэр. Ити курдук хас да саас Маҥаны, Бэрдьигэстээх икки ардыгар эмиэ үлэлээбиппит.

Акулина Андреева Күөрэлээх олохтоого, тыыл, үлэ бэтэрээнэ «Үлэ күүһэ», кулун тутар 8, 2000 с. тахсыбыт ахтыыта.

Улуу Кыайыы кэлэрин туһугар эбээм күүһүн-күдэҕин, сэниэтин, элбэх көлөһүнүн тохпута. Сэрии кэннэ пуочтаҕа, бэкээрнэҕэ, унтуу улларааччынан үлэлээбитэ, Бэрдьигэстээххэ медицина куурсугар үөрэнэн, балыаһаҕа трахома диэн харах ыарыытын эмтииргэ көмөлөспүтэ, бэтэринээр куурсугар үөрэнэн баран холхуоска, совхуозка бэтэринээринэн, ыанньыксытынан пенсияга тахсыар дылы үлэлээбитэ.

Сэрии кэмигэр килбиэннээх үлэтин иһин Сталин мэтээлинэн, үбүлүөйнэй мэтээллэринэн, элбэх бочуотунай кырааматаларынан наҕараадаламмыта.

 

 

Ахтыыны суруйда сиэнэ А.А.Осипова (Андреева), МОБУ «Центр образования» биология учуутала.