Биһиги эбээбит, хос эбээбит Аммосова Ирина Ивановна – эбээ Өрүүнэ Чурапчы оройуонун Төлөй сириттэн төрүттээх. Өлөн Күөлэ алааһыгар олохтоох Кэриэтээбит Давид сыдьааныттан тэнийбиттэр. Төрөппүттэригэр улахан кыыстара эбит. Хос Эбээбит олус уустук олоҕу олорон ааспыт. Кини үөрэҕэ суох буолан, эдэр сааһыттан хара үлэҕэ сылдьыбыт. Оччотооҕу кыргыттар бары сүөһү иитиитигэр фермаҕа дайааркалыыллар, сайынын от оттууллар. Сэрии иннинэ «Бары саҥа олоҕу тутабыт» диэн политика ыытыллар, холкуос үлэтэ-хамнаһа хаһан да бүппэт эбит. Онон, оҕо саастара төһө да кыһалҕалаах, аччык буоллар, холкуос туһугар, уопсай дьыала иһин өрө көтөҕүллүүлээх үлэнэн эҥэрдэммитэ саарбахтаммат.

Бары билэрбит курдук, Чурапчы дьонун 1942 сыллаахха, күһүн, балаҕан ыйын ортотун диэки, күүс өттүнэн хоту Кэбээйи оройуонугар көскө ыыталаабыттара. Көһөрөллөрүгэр биир бастакынан Төлөй нэһилиэгин дьонун-сэргэтин, үс холкуоһу көһөрбүттэр. Ол иһигэр «Олоххо киирии» холкуоска биһиги хос эбээбит, хос эһээбит улахан оҕолорун кытары, аймахтарбыт бары хапсыбыттар. Уонча хонук устата хааман Бэстээх кытылын булбуттар. Бэстээхтэн борохуотунан айаннаан Кэбээйигэ балык собуотугар тиийбиттэр. Төһөлөөх күһүҥҥү тымныыга тоҥмуттара, хахсаат тыалга үрдэрбиттэрэ буолуой… Дойдуларыттан ыыппыт салайааччылар, бэлэмҥэ тиийэҕит диэн кэпсээннэригэр эрэммит дьон, хомойуох иһин кураанаҕы кууспуттар. Бэл диэтэр, тыалтан хаххаланар, саһар сир суоҕа хомоппут. Эһээбит ханна да тиийдэр бастаан олорор дьиэтин-уотун оҥостор эбит. Халыҥ хаар түһэ турдаҕына мас кэрдэннэр балаҕан туттан, ыаллары киллэртээн дьукаахтаһан олорбуттар. Тиийбит дьон бары балыкка үлэлээбиттэр, ол балыктарын фроҥҥа ыыталлар эбит. Онтон 1943 сыллаахха хос эһээбитин, Аммосов Николай Кузмиһы Кэбээйи сириттэн сэриигэ ылбыттар. Сэрии кэмигэр кини үлэ фронугар Читинскэй уобаласка үс аҥаар сыл устата сылдьыбыт. Бэйэтэ кэпсээн хаалларбытынан кинилэр чаастара муоста тутуутугар күүстээхтик сылдьыбыттар. Туппут муосталарын тута үлтү тэптэрэн иһэллэр эбит. Сэрииттэн төннөн кэлэн, 1946 сыллаахха дьонун Нам улууһун II Хомустаах нэһилиэгиттэн булар.

Көһөрүү кэнниттэн Нам улууһун II Хомустаах нэһилиэгэр уонча сыл олохсуйбуттар. 1956 сыллаахха дойдуларыгар Мээндийэҕэ көһөн кэлбиттэр. Хос эһээбитин Николай Кузьмиһы үлэ фронугар куруук тутууга үлэлээбитин быһыытынан, тутуу биригэдьииринэн Мугудай оскуолатын тутуутугар үлэҕэ ыҥыраллар, ол саас Мугудайга көһөн барбыттар. Күһүн оскуола тутуллан бүтэн, эбээбит оскуолаҕа остуораһынан, эһээбит оһох оттооччунан үлэҕэ киирбиттэр. Ити курдук, иккиэн бу оскуолаҕа дьиэ-уот сууйан, хачыгаардаан үйэлэрин моҥообуттар. Иккиэн наһаа үлэһит эбиттэр. Оскуолаҕа муоста сууйуутун эдэр кыргыттар ыланнар, аны эбээбит тас үлэни көрөр буолбут. Икки сиринэн, интэринээккэ уонна оскуолаҕа оҕуһунан уу баһар эбит. Итинник 4-5 сыл уу бастаҕа буолуо. Ол иннинэ балыыһаҕа аҕыйах сыл санитаркалыы сылдьыбыт. Үчүгэй үлэтин иһин махтал суруктардаах. Оччолорго бу билиҥҥи курдук буолбатах, суругу-бичиги олус кэмчитик, сүрдээх сэмэйдик биэрэллэр эбит.

Хос эһээбит, Николай Кузьмич олохтон эрдэ туораан, туох баар олох хаамыыта салҕыы эбээбитигэр, Ирина Ивановна чараас санныгар сүктэриллибит. Ону кини ханнык да ыарахантан чаҕыйбакка чиэстээхтик, тулуурдаахтык иннин диэки дьулуһан бэйэтэ 6 оҕотун соҕотоҕун ииппит, улаатыннарбыт, барыларын үөрэттэрбит. Кэлин сиэннэрин, хос сиэннэрин көрсөн, үөрэтэн-такайан улаатыннарбыт.

Үйэттэн үйэҕэ биһиги хос эбээбит Ирина Ивановна уонна хос эһээбит Николай Кузьмич сырдык ааттара хаһан да умнуллубатыгар баҕарабыт!

 

 

 Автор: С.Стручкова, ученица 2 класса.