Алексеевы Анна Андреевна и Николай Иванович

Алексеевтар дьиэ кэргэн үтүө ааттарын үйэтитэн.

Ханнык баҕарар нэһилиэккэ тумус туттан кэпсэнэр үтүө дьон олорон ааспыттарын, киэн тутта кэпсиир биһиги эбээһинэспит. Ньурба оройуонун үгүс тойуксуттарынан, оһуохайдьыттарынан суон сураҕырбыт, элбэх сир астааҕынан кэпсээҥҥэ киирбиит, баай байанайдааҕынан киэҥник биллибит, кырдаҕас Хаҥалас нэһилиэгэр төрөөн, киэҥ сыһыыыларынан көччүйэн, үөрэх ылан, үлэһит буолан, төрөөбүт нэһилиэкпэр олорон, үлэлээн, хорсун-хоодуот дьонун кытта чугас алтыспыт дьоллоохун. Хаҥалас нэһилиэгэр олус чиэһинэй, туруу үлэһит, сэрии ыар сылларын, колхуостааһын, бөдөҥсүтүү тутулун ыарахан кэмнэрин санныларыгар сүгэн, эт илиилэринэн үлэлээн кэлбит, дьоһуннаах дьон олорон ааспыттара. Ол эрэн, ыарахан олохторун сэһэн гынан сэһэргээбэккэ, сылайдыбыт диэн үҥсэргээбэккэ, олох кэрэтин тэҥҥэ дьүөрэлии тутан, ырыа-тойук аргыстанан, оҕо-уруу тэнитэн, дьоһуннаах олоҕу олорбуттара.

Мин күннээх Киргизия Токмак куоратыгар култуура орто анал үөрэҕин бүтэрэн кэлэн, кэргэннэнэн, оҕолонон, төрөөбүт нэһилиэгим кулуубун дириэктэринэн уон сыл үлэлээбитим. Онон, эмиэ элбэх оҕолоох, Хаҥалас нэһилиэгин биир тумус туттар ыалын үчүгэйдик билэрим.

Ыал аҕата Алексеев Николай Иванович Аҕа дойду сэриитин кыттыылаҕа, өр сылларга леснигынан үлэлээбитэ. Үлэтигэр олус эппиэтинэстээх, үтүө санаалаах, сытыары-сымнаҕас майгылаах киһи этэ. Саҥа дьыл иннинэ ыаллары кэрийэн хантан, хайдах харыйа ылылларын, уотугар, киэргэлигэр сэрэхтээх буолары санатан билиһиннэрэрэ, кэпсиирэ. Ол курдук тэрилтэлэр харыйаларын эмиэ эрдэттэн бэлэмнэтэрэ, эбээһинэһин толорон, үлэһиттэри түмэн, бэрт элбэҕи сүбэлиирэ. Онтон уокка оттор мас кэрдиитэ биир туспа ирдэбиллээх буоларын бигэтик ирдиирэ, хонтуруоллуура, ону барытын биһиги ылынарбыт курдук өйдөтөрө. Бу барыта кини үлэтигэр хайдах сыһыаннааҕын көрдөрөр этэ. Айылҕаны олус таптыыр, харыстыыр, үлэтин чиэстээхтик толорор киһиннэн миэхэ үчүгэй өйдөбүл хаалбыт.

Аҕам ону бигэргэтэрдии, Николай Иванович тахсан барбытын кэннэ, сөпкө сүбэлиирин, үлэтинэн ирдэнэри үтүө суобастаахтык толорорун биһиэхэ хайгыыра.

Ыал ийэтинэн, ыал ийэтин-иэримэ дьиэ иччитэ диэн мээнэҕэ эппэттэр. Элбэх оҕону көрөн-харайан, астарын-таҥастарын бэрийэн түбүгүрбүт, доруобуйалара айгыраатар эрэ утуйар уутун умнар ийэ барахсан, Бысырова Анна Андреевна өр сылларга нэһилиэк балыаһатын хаһаайыстыбатын бэрийэн үтүө суобастаахтык үлэлээбитэ, үгүс сыратын биэрбитэ. Кини оҕо сааһа, эмиэ атын оҕолор курдук, ыарахан кэмҥэ эрйдээхтик ааспыта.

Оонньооботох оҕо саастарыгар, эрэй эҥэрдээх эдэр саастарыгар, төһө даҕаны ыарахан кэмнэри тулуурдаахтык аасталлар, кэрэҕэ, сырдыкка тардыһыыларын хайа да түгэҥҥэ ыһыктыбатахтара диэн сөҕө-махтайа саныыбын. Кулуупка үлэлиир кэмнэрбэр, Анна Андреевна художественнай самодеятельность биир саамай көхтөөх кыттааччыта буолааччы, туойар, оһуохайдыыр этэ. Наар, «балтым» диэн үөрэ-көтө көрсөрө, сэһэргэһэрэ. Кэллэктиибинэн бырааһынньыктарга араас кэрэхсэнэр кэнсиэрдэри көрдөрөллөрө, көрдөөх сценкалары туруораллара.

Ол саҕана партия, комсомол, пионер диэн бастакы кэккэҕэ турара, идеологическай үлэ күүстээхтик барара. Кулуупка араас патриотическай хайысхалаах тэрээһиннэр ыытыллаллара ирдэниллэрэ. Биллэн турар, ол барыта, оҕолору патриотическай иитиигэ олус туһалаах буолара. Сэрии бэтэрээннэрин көрсүһүүлэрин, оскуолаҕа кылаас чаастары, тимуровскай субуотунньуктары, онтон да атын тэрээһиннэри, тиһигин быспакка тэрийэрбит. Николай Иванович араас тэрээһиннэргэ, көрсүһүүлэргэ кэлэн кыттара, сэһэргиирэ. Онтон сэрии кыттыылаахтарын Кыайыы бырааһынньыгын ахсын көрсүһүннэрэрбит, ол ааспыт ыар сэрии уодаһыннаах сылларын санаан, уйадыйан да ылыллара. Маннык патриотическай тэрээһиннэри тэрийии эмиэ былааннаахтык барара.

Чахчыта даҕаны, Анна Андреевна, Николай Иванович олох ыарахан тыынын билбит, дьоллоох, эйэлээх олох охсуһуутугар үгүс сыраларын биэрбит дьон эрээри, эйэҕэс майгыларынан, сырдык санааларынан, дьоҥҥо-сэргэҕэ үтүө сыһыаннарынан биллибит, үлэҕэ-үөрэххэ бэриниилээх, чиэһинэй, элэккэй оҕолору иитэн таһаарбыт, үлэһит, иллээх дьиэ кэргэн, көхтөөх ыал этилэр.

Үлэм тас өттүгэр, өрөбүллэрбэр, ыаллары кэрийэн, хаартыскаларын хомуйан, көрсөн сэһэргэһэн, 22 тематическай хаартыскалардаах альбом: «Хаҥалас тойуксуттар дойдулара», «Сэрии бэтэрээннэрэ», «Үлэ бэтэрээннэрэ», «Сцена бэтэрээннэрэ», онтон даҕаны атын хайысхаларынан оҥорон, Хаҥалас оскуолатын музейыгар хаалларбытым, онно ыалларга дьиэлэригэр сылдьан элбэх дьоннуун алтыһан, утары көрсөн, атах тэпсэн олорон кэпсэппиппиттэн, чугастык истиҥник сэһэргэспиппиттэн, билсиспиппиттэн астынабын. Ол да иһин этэн эрдэхтэрэ: “Туох барыта силистээх-мутуктаах буолар”-диэн, онтон ситимнэнэн таҕыстаҕа дии, мин дойдум дьонун чугас билсибитим.

Эһэлэрэ Бысыров Андрей Герасимович сорсуннаах булчутун истэрим, биирдэ дьиэтигэр сылдьан, «Самсонов улахан кыыһабын”-диэн билсиһэн, ирэ-хоро кэпсэппиттээхпин, онно оҕонньор дьоммун билэр буолан, аһыллан, бэрт элбэҕи сэһэргээбитин өйдөөн хаалбатахпыттан хомойобун. Бултуур эмиэ ис иһигэр бэйэтэ кистэлэҥнээҕин, мындырдааҕын, сиэннэрэ бултка сыһыаннаах буолуохтарын баҕарарын эрэ уопсай өйдөбүлбэр туппуппун.

Алексеевтар оҕолоро, төрөппүттэрэ баҕаралларын курдук, төрөөбүт түөлбэлэриттэн харыс да халбарыйбакка, олохсуйан, Хаҥалас нэһилиэгин убаастанар, туруу үлэһит дьонноро. Билигин кинилэр оҕолоро, сиэннэрэ төрүттэрин олохторун салҕаан, үтүө, үлэһит дьон буолан ааттарын ааттатан үйэтитиэхтэрэ диэн бүк эрэнэбин, санаабыккыт хоту саргыгыт салаллан истин, үктэммит сиргит ача күөх отунан симэнэ турдун диэн баҕа санаам бастыҥын аныыбын Валентина Сартаева-Васильева.

 

 

Авторы: В.Сартаева-Васильева,
Павлова Анжелика 8 а кылаас үөрэнээччитэ